Kirish magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va dolzarbligi

I-bob bo‘yicha xulosa.

Birinchi bobda noravshan bilimlar bazasi hamda z sonlar analitik tahlili bobida uzluksiz Z-sonlari bilan hisoblash qarorlarni tahlil qilish, iqtisod, boshqaruv, prognozlash, optimallashtirishdagi haqiqiy muammolarning noravshan va qisman ishonchli ma'lumotlarini hal qilish uchun juda muhimdir. Biroq, bugungi kunda uzluksiz Z raqamlari bilan hisoblashning batafsil va samarali yondashuvi mavjud emas. Mavjud ishlar Z-sonlarini keyingi hisob-kitoblarda qo'llaniladigan noravshan sonlarga qisqartirishga asoslangan. Bu Z-son tushunchasidan voz kechishga va asl ma'lumotni etarli darajada yo'qotishga, ma'lumotlarning tabiiy qisman ishonchliligini yo'qotishga olib keladi. Ba'zi ishlarda ular Z-sonlari bilan tasvirlangan asl ma'lumotlarni qayta ishlash bo'yicha g'oyalarni taklif qilishadi, ammo hisoblash yondashuvlari ishlab chiqilmagan.
Taklif qilingan yondashuvda biz klassik neo-Bayes nomenklaturasini quyidagicha kengaytiramiz: ning elementlari Z-qiymatli natijalardir; ning elementlari lingvistik lotereyalardir; ning elementlari Z-qiymatli harakatlardir; ning elementlari tabiat holatlaridir; va ning holatlari voqealardir.

II - BOB. Z SONLАR YONDАSHUVINI QАROR QАBUL QILISHGА QOʼLLАNILISHI

2.1. Z sonlardan foydalangan holda qaror qabul qilish usuli algoritmi

Nomaʼlumlik muhitida Z-sonlardan foydalangan holda qaror qabul qilish algoritmi quyidagicha:
1-qadam. Qaror qabul qilish masalasi uchun noravshan qaror qabul qilish matritsasini qurish.
2-qadam. Lingvistik qiymatni sonli qiymatga almashtirish.
3-qadam. Noravshan qaror qabul qilish matritsasini normallashtirish.
4-qadam. Z-sonlarni ravshan songa aylantirish.
5-qadam. Har bir muqobilning afzallik vaznini aniqlash.
Qaror masalasining qoʼyilishi
Maʼlumki, portfolioni tanlash sarmoya kiritish va moliyaviy tadqiqotlar sohasidagi standart va eng muhim samalalardan biri hisoblanadi. Portfoioni tashlashdan iborat hayotiy biznes masalasi quyidagi u sharoit bilan tavsiflanadi:
1. Iqtisodiyot pastlaydi.
2. Oʼzgarish yoʼq.
3. Iqtisodiyot kengayadi.
Portfolioni tanlash masalasini Z-sonlar sifatida tavsiflangan noaniq ehtimolliklar bilan qaror qabul qilish masalasi sifatidagi formal bayonini beraylik.
1) Табиий ҳолат. Табиий ҳолатлар учта иқтисодий шароит билан ифодаланади. Портфолиони танлаш давомида иқтисодий шароитни аниқ таниб олиш жуда муҳимдир. Буни ҳисобга олиш иқтисодий шароитни Z-сонлардан фойдаланган ҳолда мос тарзда баён қилиб беришдир. Z-сонлар билан тавсифланган табиий ҳолатлар quyidagilardir:
Iqtisodiyot pasayadi -
Oʼzgarish yoʼq -
Iqtisodiyot kengayadi -
2) Muqobillar. Muqobillar uchta harakat (A, B, C tanlov) bilan ifodalanadi.
3) Foydaliliklar. Har bir holat uchun muqobillarning foydaliligi Z-sonlar bilan ifodalanadi. Shuning uchun biz portfolioni tanlash masalasini Z-sonlardan foydalangan holda har bir muqobil uchun afzallik vaznini aniqlash sifatida ifodalaymiz.
Portfolioni tanlashdan iborat hayotiy biznes masalasi.
Bu yerda biz portfolioni tanlashdan iborat hayotiy biznes masalasini keltiramiz. Investorda hozir sarmoya qilish uchun maʼlum miqdorda mablagʼ mavjud. Uchta muqobil portfolioni tanlash mumkin. Har bir iqtisodiy sharoit ostida har bir portfolionning hisoblangan foydalari quydagi 1-toʼlov jadvalida Z-baholashdan foydalangan holda koʼrsatilgan:
1- jadval. Toʼlov jadvali

	Iqtisodiyot pasayadi (Past, Juda baland)	Oʼzgarish yoʼq (Oʼrtacha, Juda baland)	Iqtisodiyot kengayadi (Juda past, Juda baland)
A	((odatdagidan past), (Juda oʼrtacha past)	((Juda oʼrtacha meʼyorda), (Juda oʼrtacha))	((Meʼyorida),(Oʼrtacha))
B	((Juda oʼrtacha meʼyorda), (Juda past))	((meʼyorida), (Oʼrtacha))	((yuqori meʼyorda ), (Yuqori))
C	((juda juda quyi meʼyorda), Juda juda past)	((quyi meʼyorda),(Past))	((Juda juda yuqori meʼyorda), (Juda juda yuqori)

Аytaylik, - quyidagicha aniqlangan gaplar olami X ning noravshan toʼplami boʼlsin:

Masshtab maʼlumotlari boʼyicha Z-sonlarning noravshan cheklanish qismi 2-jadvaldagi kabi berilgan:
2-jadval. Masshtab maʼlumotlari

	Iqtisodiyot pasayadi (s ((0.2,0.3,0.4),VH)	Oʼzgarish yoʼq ((0.4,0.5,0.6),VH)	Iqtisodiyot kengayadi ((0.1,0.2,0.3),VH)
A	((0.45,0.5,0.6),VML)	((0.9, 1,1,2),VM)	((1.8,2,2.4),M)
B	((-2.4,-2,-1.6),VL)	((1.6,2,2.4),M)	((4,5,6),H)
C	((-7,-7,-6.4),VVL)	((-1.2,-1,-0.8),L)	((16,20,20),VVH)

Masala portfolioni tanlovini aniqlashdan iborat.

Oʼzining oʼtmishdagi tajribasiga asoslangan holda investor har bir iqtisodiyo sharoitga quyidagi ehtimolliklarni tayinlaydi:
P(Iqtisodiyot pasayadi)={past; juda baland}=((0.2,0.3,0.4),(0.8,1,1));
P(Oʼzgarish yoʼq)={oʼrtacha; juda baland}=((0.4,0.5,0.6),(0.8,1,1));
P(Iqtisodiyot kengayadi)={juda past; juda baland =((0.1,0.2,0.3),(0.8,1,1)).
Uchta tanlov mavjud, ularni A,B,C sifatida belgilaymiz.
1-muqobil:
2-muqobil: .
3-muqobil:
Uchta asosiy mezonni (Iqtisodiyot pasayadi, Oʼzgarish yoʼq, Iqtisodiyot kengayadi) hisobga oling.
1-formula bilan ifodalangan tegishlilik funktsiyasiga koʼra lingvistik oʼzgaruvchini sonli qiymatga aylantirish mumkin.
Sonli qiymatlarga ega boʼlgan qaror oʼzgaruvchilari quyidagi shaklda bayon qilinadi:





;






Qaror oʼzgaruvchilari uchun normallashtirilgan maʼlumotlar quyidagilardir:












Cheklanish va ishonchlilikni birlashtiruvchi qaror oʼzgaruvchilarining qiymatlari quyidagicha bayon qilinadi:

Mezonning vazni normallashtirilgandan keyin (2.1) matritsadan foydalangan holda olingan (2.2) matritsa bilan belgilangan uchta Portfolioning yakuniy afzallik vaznini olishimiz mumkin.
Ravshan sonli qaror matritsasi quyidagi shakl bilan olinadi:
(2.1)
Аfzallik vaznining matritsasi (2.2) orqali ifodalanadi:
(2.2)
Va nihoyat biz har bir muqobil uchun afzallik vaznini hisobladik va quyidagi natijalarni oldik:
afzallik
afzallik
afzallik
Shunday qilib eng yaxshi muqobil bu eng yuqori afzallikka ega boʼlgan C dir.
Zade tomonidan yangicha belgilash sifatida taklif qilingan Z-soni nomaʼlum bilimlarni tavsiflash uchun koʼproq imkoniyatlarga ega. Ushbu maqolada biz Z-sonidan foydalangan holda koʼp mezonli qaror qabul qilish masalasini hal qilamiz va Z-soni bilan ishlash uchun usul taklif qilinadi. Va nihoyat taklif qilingan usulning ishlashini koʼrsatish uchun sonli misoldan foydalaniladi.