Kirish Mavzuning dolzarbligi Vatanimiz

1.  Ayni  darsda  o`tilgan  mavzuni  qaytarish.  Ayni  darsda  o`tilgan  mavzuni 

qaytarishda  o`quv  tajribaning  maqsadi  ya`ni  o`tilgan  darsdagi  moddalarning 

xossalari yoki hodisalar to`g’risidagi bilimlarni chuqurlashtirish, umumlashtirilgan 

tushunchalarni  shakllantirishga  erishiladi.  Masalan,  suvda  erimaydigan  asoslarni 

o`rganishda o`quvchilarga quyidagi vazifalarni tavsiya qilish mumkin: 

a)  mis  (II)-gidroksidini  olib,  uning  suvda  eruvchanligini  tekshiring, 

indikatorga reaktsiya berishini ko`ring, parchalanish reaktsiyani o’tkazing. 

b) temir (II)-gidroksidini olib suvda eruvchanligini tekshiring.  

v) rux gidroksidini olib suvda eruvchanligini tekshiring. 

O`qituvchi  bilan  birgalikda  olib  borilgan  tajribalar  o`quvchilarning  texnik 

malakasini oshirishda yordam beradi. 

2.  Yangi  o`quv  materialni  o`rganishdan  oldin  o`tkaziladigan  o`quv 

tajribalarning  maqsadi  o`quvchilarni  yangi  bilim  olishga  tayyorlash.  Ayni 

darsda  rivojlanadigan  tushunchalarni  eslatish  va  aniqlashdan  iborat. Lekin bunday 

o`quv  tajribalari  amalda  kam  olishda  katta  ahamiyatga  ega.  Bunday  darsda 

o`quvchilar  taqqoslash,  olgan  bilim  va  malakalarni  mustahkamlash  va 

 

25 

umumlashtirishni o`rganadilar. 

3.  Kimyo  kursining  bir  qismi  o’tilgandan  keyin  o`quv  tajribalar 

laboratoriya  tajribalari,  amaliy  mashgulotlar  va  amaliyotdan  iborat. 

Laboratoriya  tajribasining  maqsadi  -  yangi  bilim  olish,  yangi  mavzuni  o`rganish. 

Laboratoriya  tajribalari  yangi  o`quv  materialni  o`qitishda  ko`proq  qo`llaniladi, 

o`quvchilarning ko`nikma va malakalar egallashda yordam beradi. 

Laboratoriya tajribalarining xillari: 



 individual (yakka tartibda);  



 guruh  (bitta  stolda  o`tirgan  o`quvchilar  bir  xil  tajribani  bajaradilaru,  lekin 

o`rtasidagi vazifalar taqsimlanib qo`yilgan bo`ladi); 



 jamoa  (turli  xil  stolda  o`tirgan  o`quvchilar  turlicha  tajribalar  bajaradilar, 

natijasi esa sinfda muhokama qilib, jamoa bo`lib xulosalar qiladilar). 

Laboratoriya  tajribasining  darsdagi  muvafaqqiyati  uni  tayyorlashga  bog’liq. 

Avvalo, har bir stol uchun zarur bo`lgan jihozlarni tanlash va uni o`z joyiga qo`yish 

haqida  o`ylash  lozim.  Jihozning  bir    qismi,    yoki  probirka    va    shunga 

o`xshashlarning yo`qligi butun sinf ishini izidan chiqaradi. 

Idishlardagi  reaktivlar  albatta  o`qituvchi  tomonidan  tekshirilib  ko`rilishi 

kerak.  Agar  bir  qism  reaktivlarni  probirkalarga  quyib  berish  kerak  bo`lsa,  ularni 

raqamlash,  doskada  esa  qaysi  probirkada  qanday  modda  borligini  yozib  qo`yish 

kerak.  Xavfsizlik  texnikasi  qoidasiga  rioya  qilish  maqsadida  biroz  murakkab 

tajribalarni  yakka  tartibda  emas,  balki  o`quvchilar  guruh  bo`lib  (2-3  kishi) 

bajargani ma`qul. 

Tajribani bajarish paytida o`quvchilarning faoliyati boshqarilishi, kim yaxshi 

ishlayotganligini  ta`kidlash,  xavfsizlik  texnikasi  va  natijalarini  kuzatib  borish 

kerak. 

Ish  yakunida  avvaldan  yig’ishtirish  uchun  bir  necha  daqiqa  qoldirish  kerak. 

Ish  tamom  bo`lgandan  so`ng,  uning  natijalari  muhokama  qilinadi  va  daftarga 

yoziladi. 

Amaliy  mashg’ulotlarni  o`quvchilar  ayrim  mavzularni  o`tgandan  keyin 

mustaqil  o`zlari  bajaradilar,  ya`ni  mavzu  tamom  bo`lgandan  so`ng  bilimlarni 

 

26 

mustahkamlash  va  takomillashtirish,  aniqlashtirish  amaliy  ko’nikmalarni 

shakllantirish,  o`quvchilarda  mavjud  bo`lgan  ko`nikma  va  malakalarini 

takomillashtirish uchun o`tkaziladi. 

Demak, laboratoriya tajribasi va amaliy mashg’ulot didaktik maqsadiga ko`ra 

bir - biridan farq qiladi. 

Yangi  dasturlarga  kiritilgan,  asosiy  maqsadi  o`quvchilar  olgan  bilimlarni 

amalda qo’llash, zaruriy  ma`lumotlarni mustaqil topish, tajriba vositasida  sifat  va 

miqdoriy masalalar yechish o`quvini rivojlantirishga bo`lgan amaliyot alohida o`rin 

tutadi. 

O`quvchilarning tayyorgarlik darajasi va ularning amaliy vazifalarni mustaqil 

bajarishga tayyorgarligi turlicha bo`ladi.  

O`quvchilar  tajribasini  aniq  turlarining  didaktik  vazifasi  ham  bir  xil 

bo`lmaydi. 

O`quvchilar  laboratoriya  tajribalarini  bajarishda  ayniqsa  kimyo  kursini 

o`rganishning  boshlanishida  ularga  o`qituvchiniig  bevosita  ishtiroki  va  rahbarligi 

talab  qilinadi.  Yuqori  sinfda  o`quvchilar  tegishli  malakalarga  ega  bo`lganlaridan 

keyin  o`qituvchining  vazifasi  umumiy  rahbarlikning  o`zi  bilangina  cheklanadi. 

Amaliy  mashg’ulotlar  bajarishda  o`quvchilarning  mustaqilligi  yanada  ortadi. 

Tajribaviy  masalalarni  echishda  o`quvchilar  batamom  mustaqil  bo`lishlari  talab 

qilinadi. 

O`qitish  jarayoni  nuqtai-nazaridan  o`quv  tajribaning  bajarilishi    quyidagi 

bosqichlarni o`tishi zarur: 

1. 

Tajribaning maqsadini anglash;  

2. 

Moddani o’rganish; 

3. 

Jihoz yig’ish yoki tayyor jihozdan foydalanish; 

4. 

Tajribani bajarish;  

5. 

Tajribani tahlil qilish va xulosa chiqarish; 

6. 

Olingan natijalarni tushuntirish va reaktsiya tenglamalarini yozish;  

7. 

Xulosa yozish. 

O`quvchilar  tajribaning  har  bir  shakli,  texnikasi,  metodikasi,  uning  uchun 

 

27 

ajratilgan  vaqt  va  tegishli  uskunalarni  tanlash  kabi  ishlarni  mustaqil  bajarishlari 

kerak. 

  Kimyo xonasidagi jihozlar bilan ishlashda mehnat  

xavfsizligi qoidalari bilan tanishish 

Kutiladigan natija 

Bilim:  Kimyo  xonasida  ishlash  koidalari  bilan  tanishadilar  undagi  jihozlar 

bilan ishlashni o`zlashtiradilar. 

Ko`nikma: O`quvchilar kimyo xonasidagi jihozlar bilan ishlaydilar  

Malaka: O`quvchilar kimyo xonasi va laboratoriyasida o`zlashtirilgan ishlash 

qoidalari  va  jihozlar  bilan  ishlashni  keyingi  amaliy  mashg’ulot  va  laboratoriya 

ishlarida qo`llaydilar. 

Kimyodan amaliy mashg’ulot va laboratoriya ishlari o`tkazilganda xalat kiyib 

olish  lozim.  Ish  stolida  ortiqcha  narsalar  bo`lmasligi  va  zarur  buyumlargina  toza 

holda bo`lishi kerak.  Har bir mashg’ulot  maxsus daftarga quyidagi tartibda qayd 

qilib borilishi lozim: 

1. Mashg’ulot o`tkazilgan kun, soat va ishning tartib raqami; 

2. Mashg’ulot mavzusi; 

3. Ish bajarilgan asbob sxemasi; 

4. Tajriba bajarilishining qisqacha tavsifi; 

5. Reaktsiya tenglamalari; 

6. Reaktsiyalar davomida moddalarda kuzatilgan o`zgarishlar; 

7. YAkuniy xulosalar. 

Tajribalar  tugagach,  foydalanilgan  moddalarni    topshirish,  shisha  idish  va 

asboblarni tozalash, yuvish va laborantga topshirish lozim. 

Kimyodan  laboratoriya  ishlari  va  amaliy  mashg’ulotlar  olib  borganda 

e`tiborsizlik  bilan    ishlash  oqibatida  ko`ngilsiz  hodisalar  ro`y  berishi  mumkin, 

ularning  kelib  chiqishi  sabablari  asosan  me`yoridan  ortiq  qizdirish  natijasida 

idishdan  suyuqlikning  otilib  chiqishi,  shisha  idish  va  tayoqchalarning  toza 

bo`lmasligi, ularning  sinishi, natriy  metaliga  nam  va  suv tegishi, o`zaro tutashgan 

naylar  orqali  bosim  o`zgarishida  suyuqliklarning  idishdan    boshqa  idishga  o`tib 

 

28 

ketishi,  moddalar  bilan  noto`g’ri  munosabatda  ehtiyotsiz  muomala  qilish  kabilar 

bilan bog’liqdir. 

Ko`ngilsiz  hodisalarning  oldini  olish  uchun  quyidagi  mehnat  xavfsizligi 

qoidalariga rioya qilinishi kerak: 

1.  Ish  bajarish  tartibini  puxta  o`zlashtirmasdan  va  tajriba  o`tkazish  uchun 

asboblarning to`g’ri yig’ilganligiga  ishonch hosil qilmasdan tajribani boshlamaslik 

kerak. 

2.  Moddalarni  bevosita  hidlash,  ushlash,  ta`mini  totish  mutlaqo  mumkin 

emas. 

3. Tajribalarni iloji boricha mo`rili shkafda o`tkazish kerak. 

4.  Tajriba  davomida  termometr  sinib  qolsa,  undagi    simobni  maxsus  usullar 

bilan tezda yig’ishtirib olish va simob to`kilgan joyda  oltingugurt  sepish kerak. 

5.  Natriy  metalini  kerosin  ostida  saqlash  va  ortib  qolgan  bo`laklarini  spirtda 

eritib bartaraf etish lozim. 

6.  Yonuvchan  va  uchuvchan  moddalarni  tajriba  stolida    ortiqcha  miqdorda 

saqlamaslik, ularni elektr plita  va ochiq  alanga mansabidan uzoqda saqlash kerak. 

7.  Qizdirish  maqsadida  imkon  boricha  usti  berk  isitgich  asboblaridan  

foydalanish lozim. 

8.  Yong’in  chiqqan  taqdirda  avvalo  o`t  chiqishiga  sabab  bo`lgan  manba 

o`chiriladi,  so`ngra  qum  sepiladi  yoki  yopgich  yopiladi.  Alangani  yoyilish  xavfi 

bo`lsa o`t o`chirishdan foydalanish kerak. 

9.  Probirka  va  boshqa  shisha  idishlarni  ehtiyotlik  bilan    qizdirish  va  bunda 

ularning og’zi odam ishlamayotgan tomonga qaratilgan bo`lishi kerak. 

10.  Kislota  va  ishqorlar  eritmalarni  qizdirishda  himoya  vositalarini  kiyib 

olish, maxsus ko`zoknak taqib olish zarur. 

11. Reaktsiya olib borilayotgan va qizdirilayotgan idishlarga engashib qarash 

mumkin emas. 

12. Kislotalarni suyultirishda kislotani o`z-o`zdan idish devori bo`ylab suvga 

quyish kerak. 

13. Kontsentrlangan kislota va ishqorli kimyoviy pipetka bilan o`lchash man 

 

29 

etiladi. Ularni faqat tomizg’ich yordamida o`lchab olish lozim. 

14. Kislotalar saqlanadigan idishlarni to`kilmaydigan va sachramaydigan qilib 

ushlash kerak. 

15.  Portlovchi  aralashma  hosil  qilish  xavfi  bor  moddalar  bilan  ishlashda 

alohida ehtiyot choralarini ko`rish lozim. 

16. Ehtiyotsizlik  kiyim-kechaklarga, ko`zga, teriga  zarar  va  jarohat  etkazishi 

mumkin.  Shuning  uchun  nojo`ya  harakatlar  qilmaslik,  moddalar  bilan 

hazillashmaslik lozim. 

17.  Tajribalar  tugagach,  gaz,  elektr  va  suv  tarmoqlarini  berkitish  ikerak. 

Asboblarni o`chirish kerak. 

18. Ish joyi doimo toza va ozoda saqlanishini ta`minlash lozim.  

 

30 

II BOB. Asosiy qism 

2.1.  Kimyodan  laboratoriya  ishlari  va  ularni  bajarishning  umumiy 

qoidalari 

O`qitish  jarayonining  muhim  qismlaridan  biri  bu  laboratoriya  ishlari 

hisoblanadi. Bu ayniqsa fizika, kimyo, biologiya va ba’zi texnik fanlarda o`ziga xos 

ahamiyat kasb etadi. Har qanday laboratoriya ishi laboratoriya sharoitida amalgam 

oshiriladi,  muayyan  tadqiqot  jarayonida  tahlillar  o`tkaziladi.  Amaliy  ishni 

bajarilishi o`rganilayotgan  materialni ko`z  o`ngimizda  tushuntiriladi. Amaliyotdan 

ma’lumki,  tajribalarni  amalgam  oshirilishi  ta’lim  oluvchini  o`qish  jarayoniga 

qiziqishini  oshirishga  hizmat  qiladi.  Yagona  qiyinchilik  laboratoriya  ishi  bilan 

bog`liq  bo`lgan  hisobotni  yozish  va  rasmiylashtirishda  ko`rinadi.  Eksperemental 

yo`l  bilan  aniqlangan  yoki  erishilgan  natijani  tog`ri  talqin  etish,  va  to`g`ri 

rasmiylashtirish  bazan  o`ziga  xos  qiyinchiliklar  tug`diradi.  Laboratoriya  honasida 

ishni  bajarish,  qoidalariga  muvofiq  ravishda  ishni  tashkil  etish,  tartib  va 

mutanosiblik, ketma  –  ketlikka  alohida  ahamiyat  berish  bajarilgan  ishning  muhim 

natijasidir.  

Laboratoriya  ishini  muvofaqiyatli  amalga  oshirish  uchun  quyidagilarga 

alohida ahamiyat berish maqsadga muvofiqdir. 

― Mavzu bo`yicha yetarli miqdorda nazariy ma’lumotlarga ega bo`lish; zarur 

bo`lsa takrorlash, bir so`z bilan aytganda nazariy tayyor bo`lish.  

―  tajribalarni  o`tkazish  uchun  kerak  bo`ladigan  eng  muhim  jihozlar  va 

ko`pincha materiallarni hammasini yetarli ekanligiga va mavjudligiga ishonch hosil 

qilish, tekshirib ko`rish; 

―  tajriba  o`tkazilishi  ya’ni  ishni  borishi  haqidagi  metodik  qism  bilan 

avvaldan yaqindan tanishish; 

― laboratoriya ishlarini bajarish bo`yicha ko`rsatma va eslatmalarning barcha 

qoidalarini hisobga olish hamda unga amal qilish; 

―  laboratoriya  ishlari  bo`yicha hisobot  tuzish  uchun  jadval va  sxemalardan 

foydalanish; 

― laboratoriya ishlarini tog`ri bajarish malaka va ko`nikmalarga ega bo`lish 

 

31 

uchun zarur bo`lganda oddiy, qulay laboratoriya ishlaridan foydalanish. 

Laboratoriya tajriba ishlarini inson bajaradi shunday ekan, avvalo uning sog` 

salomatligi  va  omonligi  eng  muhim  hamma  narsadan  ustun  qolaversa  uning 

sog`ligini  saqlashi,  labiratoriya  qurilma  va  jihozlarini  butunligini  saqlash  va  uni 

ta’minlash  uchun  har  qanday  oddiy  yoki murakkab  tajribani bajarishda  xavfsizlik 

qoidalarini bilish va unga qat’iy amal qilish juda muhimdir.  

Har qanday oddiy yoki o`ziga xos murakkab tajribani o`tkazib bo`lingach ish 

bajarilgan  joyni  tartibga  keltirib  qo`yish  kerak.  Ish  joyini  tozalashda  ham 

qoidalarga amal qilinishi kerak bo`ladi.  

 

                Laboratoriya ishlarini bajarishning umumiy qoidalari     

Laboratoriya  praktikumi  umumiy  va  noorganik  kimyo  kursining  muhim 

tarkibiy  qismlaridan  biri  hisoblanadi.  Laboratoriya  ishlarini  bajarish  uchun 

laboratoriya  jihozlari,  o`lchov  asboblari,  asosiy  laboratoriya  ishlarini  o`tkazish 

texnikasi  bilan  tanishish  kerak.  Binobarin  laboratoriyada  elektr  jihozlar,  gaz,  suv, 

zaharli va havfli moddalar bor ekan, ichki tartib qoidalar va texnika havfsizligining 

qat’iy qoidalariga rioya qilinishi kerak.  

O`quvchi  har  bir  laboratoriya  mashg`ulotidan  avva  laboratoriyaga  mos 

keluvchi  darslikdagi  bo`lim  yoki  bobni  o`rganib  chiqishi  (ma’ruzalar  matni  va 

laboratoriya  ishlari  o`tkazish  tartibini)  kerak  bo`ladi.  Laboratoriya  tajribalarini 

o`tkazilayotganda quyidagi qoidalarga amal qilinishi zarurdir:  

―  laboratoriya  ishini  mukammal  (maromiga  yetkazgan  holda)  shoshma  – 

shosharlik  va  palapartishlik  qilmasdan  laboratoriyada  tinchlikni  saqlagan  holda 

bajarish kerak.  

― tajribani toza idishda bajarish kerak.  

―  ishga  kirishishdan  avval  mavzuni  va  ishni  bajarish  mohiyatini  o`rganib 

kerakli jihozlar va reaktivlarni tayyorlab olish kerak.  

―  reaktivni  behuda  sarflash  kerak  emas,  o`lchovni  to`g`ri  bajarish  natija 

garovidir.  

―  umumiy  holda  ishlatilayotgan  reaktivni  o`z  ish  joyiga  olib  ketish  kerak 

 

32 

emas.  Tomchi pipetkalarning tiqinlarni, kolba, va boshqa shisha idishlarni qopqoq 

va tiqinlarni adashtirish kerak emas.  

― tajribani har bir qismini diqqat bilan kuzatib belgilab borish, uning har bir 

o`ziga hosligini (cho`kmani tushishi yoki erib ketishi, gaz chiqishi, rang o`zgarishi 

va hokazo) daftarga yozib borish kerak.  

― tajribalardan so`ng metal qoldiqlarini rakvinaga emas balki, mahsus shisha 

bankaga yig`ish kerak. 

―  qimmatbaho  reaktivlar  (masalan:  kumush  tuzlarining  qoldiqlari)  mahsus 

idishlarga yig`ilishi kerak. 

― singan idishlar, qog`oz parchalari, gugurt cho`pi, plyonka qoldiqlari ham 

mahsus idish yoki qutiga solinishi zarur.  

                   Texnika havfsizligi qoidalari. 

1. 

O`qituvchining  ruhsatisiz  elektro  jihozlarga  tegmang,  yoqmang, 

o`chirmang. 

2. 

Ishlayotgan  joyingizda  keraksiz  yoki  ortiqcha  predmetlar  bo`lmasligi 

kerak. Ular ishga va uni o`tkazishga katta halaqit beradi, chalg`itadi. 

3. 

Moddalarni  qo`l  bilan  ishlash  va  ulardan  totib  ko`rish  qat’iyan  man 

etiladi. Moddani hidi bo`yicha tekshirish o`tkazilayotganda idish og`zidagi havoni 

o`zingiz tomonga yelpib keyin hidlang.  

4. 

Zaharli,  uchuvchan  moddalar  bilan  ishlashda  o`ta  ehtiyotkor  bo`lish 

zarur, ular bilan bajariladigan ishlar mo`rili shkafda amalga oshirilishi kerak.  

5. 

Bir  idishdan  biror  –  bir  reaktivni  quyish  paytida  engashmang,  shu 

modda yuzingi yohud kiyimingizga sachrab ketishi mumkin.  

6. 

Qizdirilayotgan  yoki  qaynatilayotgan  suyuqlik  ustiga  engashmang,  u 

ham sachrab ketishi mumkin.  

7. 

Konsentrlangan  kislotalarni  (ayniqsa  H

2

SO

4

)  suyultirishda  kislotani 

ehtiyotlik bilan suv oz – ozdan qo`shing.  

8. 

konsentrlangan  kislotalar  bilan  bajariladigan  ishlar  rezina  qo`lqop, 

halat,  va  himoya  ko`zoynagi  (zarur  bo`lganda)  da  tajriba  esa  mo`rili  shkafda 

amalga oshirilishi kerak bo`ladi.  

 

33 

                Yong`in xavfsizlik qoidalari. 

1) 

Qizdirgichlar  bilan  ishlaganda  juda  ehtiyot  bo`ling.  Elektroplitani 

spirali juda qizib ketganda plitani manbadan o`chiring.  

2) 

Yonuvchan  modda  alangalanib  ketganda:  avvalo  garelkani  o`chiring, 

elektro qizdirgichlarni o`cherish idishni yong`inga havfli modda bilan qoldiring va 

zudlik bilan yong`inni o`chiring.  

 

yonayotgan  suyuqlikni  asbest  bilan  to`sing,  so`ng  qum  seeping,  also 

suv  bilan  o`chirmang.  !Yodda  tuting  har  bir  laboratoriyada  yong`inga  qarshi 

vositalar bo`lishi kerak.  

 

Ishqoriy  metal  yonib  ketsa  uni  faqat  quruq  holdagi  qum  bilan 

o`chiring. Unga also suv sepmang.  

3) 

Laboratoriyadagi  yong`in  chiqishini  doimo  oldini  oling  (ogoh 

bo`ling!)  yong`in  chiqqan  holda  zudlik  bilan  o`t  o`chiruvchilarni  chaqiring,  ular 

kelguncha o`t o`chirgichdan foydalaning.  

                Baxtsiz hodisalar ro`y berganda birinchi yordam ko`rsatish. 

 ― hayot faoliyati havfsizligi, laboratoriyada ishlash qoidalaridan doim ogoh 

bo`ling.  Laboratoriyada  shunda  holatlar  bo`lishi  mumkinki  bunda  tez  tibbiy 

yordamga muhtojlik bor: qo`lni shisha kesib ketishi, ishqor, kislotalardan yoki issiq 

eritmalardan kuyish va hokazo. Favqulotda holatlarda albatta birinchi navbatda shu 

zahoti (zudlik bilan) shifokorga murojaat qilish kerak! 

Birinchi  tibbiy  yordam  ko`rsatilishi uchun  laboratoriyada  tibbiyot  aptechkasi 

bo`lishi kerak.  

Birinchi yordamning asosiy qoidalari quyida keltiriladi.  

1) 

shishadan  yaralanishda  avval  yaradan  shisha  siniqlarini  olib  tashlash 

kerak, yarani chetiga yod eritmasidan surib so`ng bint bilan bog`lanadi. 

2) 

Yuz yoki qo`l terisi biro – bir reaktivdan kuysa avval ko`p miqdordagi 

suv  bilan  yuvish  tavsiya  etiladi.  a)  ishqordan  kuysa  CH

3

COOH  ning  suyultirilgan 

eritmasi  bilan,  agar  kislotadan  kuysa  –  soda  eritmasi  bilan  yuviladi  va  yana  suv 

bilan yuviladi.   

 

34 

3) 

Issiq suyuqlikdan yoki jismdan kuyganda shu joy yangi tayyorlangan 

KMnO

4 

eritmasi bilan namlanadi so`ng kuyganda surtiladigan surtma yoki vazelin 

surib qo`yiladi.  

4) 

Ko`zning  kimyoviy  kuyishida  ko`z  avval  suv  bilan  yuviladi  so`ng 

shifokorga zudlik bilan murojat qilinadi.  

 

Kimyo  yo`nalishida  ta’lim  oluvchilar  uchun  laboratoriya  ishlarini 

rejalasjtirish tashkil qilish va olib borish haqidagi metodik tavsiyalar  

• Olgan bilimlarni o`z o`rnida ishlata olishni bilish, hamda turli xil kimyoviy 

hodisalarni  va  moddalarning  xossalarini  tushuntira  olishni  bilish,  zamonaviy 

texnologiyalarni  rivojlanishida  (kimyoning  roli)  va  yangi  materiallarni  olishda 

kimyoning bahosi va o`rni.  

•  Turli  xil  kitoblar  va  kompyuterlardan  foydalanib  mustaqil  kimyoviy 

bilimlarga ega bo`lish va intellektual qobiliyatni rivojlantirish.  

•  Olgan  bilimlar  moddalarni  ishlatishda  ishlata  bilish  va  qishloq  ho`jaligida 

ishlab  chiqarishda  hamda  hayotda  turli  xil  masalalarni  yecha  bilish,  odamning 

sog`lig`iga  va  atrof  muhitga  ziyon  yetkazilishi  oldini  olish  maqsadida  olgan 

bilimlarni qo`llash.  

       Umumiy kompetensiyalar (U.K).  

U.K.1. Kimyoning maqsadi bo`lishi. 

U.K.2.  Hususiy  ishni  rivojlantirish,  professional  masalalarni  yechishda  turli 

xil metod va usullarni tanlash, va sifatini baholash.  

U.K.4.  Ma’lumotlarni  qidirish  va  ishlatishni  amalga  oshirish,  professional 

masalalarni amalga oshirishni rivojlantirish darkor.  

U.K.5. Informatsion – kommunikativ texnologiyalarni kasb – korida ishlatish.  

U.K.6. Kollektiv va komandalarda ishlash va ular bilan suhbatlashish.  

U.K.7. Ushbu ishda har xil masalalarni yechishda yaxshi natija berish uchun 

ma’suliyatni o`z bo`yniga olish.  

U.K.8.  Professional  rivojlanishi  uchun  mustaqil  masalalarni  aniqlash, 

mustaqil bilish bilan shug`ullanish, toifani rejalashtirish. 

 

35 

U.K.9. Professional ishlarda turli xil texnologiyalarni farqiga borish.  

Talabalar  turli  xil  ishlarni  bajarishda  kimyoning  eksperimental  qismiga 

tayanadilar. 

•  Xavfsizlik  qoidalari  ishqoriy,  yonuvchan  va  zaharli  moddalar  bilan 

ishlashda; 

• Kimyoviy reaksiyalarni eritmalarda olib borilishi; 

• Kimyoviy reaksiyalarni isitish orqali olib borilishi; 

•  Moddalarning sifat va miqdoriy analizi; 

•  Muhit tabiatini aniqlash; 

•  Indikatorlar; 

•  Sifat reaksiyalar noorganik moddalarda va ionlarda amalga oshirish; 

•  Sifat reaksiyalari organik moddalarda amalga oshirish; 

Laboratoriya  ishlarini  amalga  oshirishda  bilishi  va  uddalashi  kerak 

bo`lgan talablar. 

Laboratoriya ishi amalga oshayotganda talabaning majburiyati bo’lishi kerak.  

―  asosiy  noorganik  birikmalarning  sinflari  va  ularning  xossalari,  atomning 

tuzilishi, kimyoviy reaksiyalarning turlari va bog`lanishlari; 

― elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi; 

― davriy qonun D.I. Mendeleyevning kimyoviy davriy jadvali;  

― A.M.Butlerovning organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi; 

― gomologik qatorning vakillarning nomi va va organik birikmalar tuzilishi 

va ularning xossalari, hamda olinish usullari; 

― kimyoviy laboratoriya xonasida ishlashda xavfsizlik qoidalari.