Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Engil beton xossalari  
Engil beton nazariyasi uning mustahkamligi va beton qorishmasining 
chiqish koeffitsientining ( ) suv sarfi o‘rtasidagi bog‘lanishdan kelib chiqadi. Bu 

---

nazariya N.A.Popov tomonidan belgilangan bo‘lib, koeffitsienti quyidagicha 
aniqlanadi:
Vb.k 
,
Vs Vm Vy 
bu erda: V
b.q.
, V
m
, V
y
-mutanosib ravishda zichlashtirilgan beton qorishmasi, 
sement, mayda va yirik to‘ldirgichlarning hajmlari; -doimo birdan kichik son 
bo‘lib, odatda 0,6-0,8 teng.
Engil beton mustahkamligi (R) sement markasi, sement-suv nisbati, g‘ovak 
to‘ldirgich mustahkamligiga bog‘liq bo‘lib, quyidagi formula yordamida 
aniqlanishi mumkin:
R AR
s
(S S-v) ,
bu erda: A va v koeffitsientlari og‘ir betonda ishlatiladigan 
koeffitsientlardan farq qiladi. G‘ovak to‘ldirgichning mustahkamligi kam bo‘lsa, A 
va v koeffitsientlari ham shunchalik kichik bo‘ladi.
Doimiy ishlatilayotgan sement va engil to‘ldirgichlar uchun suv miqdori 
optimal miqdorda bo‘lganda, engil beton mustahkamligi asosan sementning 
markasi va miqdoriga bog‘liq bo‘ladi:
R KR
s
(S-S
o
) ,
bu erda: K va S
o
-beton namunalarini sinab aniqlanadigan kattaliklardir. 
Namunalar tayyorlashda suv miqdori optimal bo‘lib, sement miqdori esa 
o‘zgaruvchan bo‘lgan va namunalar bir xil sharoitda qotgan bo‘lishi shart. K-
o‘lchamsiz kattalik bo‘lib, S
o
-sement sarfi kg bo‘lishi mumkin.
Engil beton tarkibi tajriba-sinash usulida aniqlanadi. Popov N.A. taklif 
etgan grafik bo‘yicha to‘ldirgichlarning optimal donador tarkibi tanlanadi, so‘ngra 
sementning 3 xil sarfida engil beton qorishmalari tayyorlanadi. Belgilangan beton 
harakatchanligiga mos keladigan optimal suv miqdori tanlanadi.
Beton qorishmasidan kub shaklidagi namunalar tayyorlanib zichligi, 
mustahkamligini sement sarfiga bog‘liqligi grafiklari quriladi va shu grafiklar 
zaminida engil betonning optimal tarkibi aniqlanadi.
Engil betonlarning sifatini mustahkamligi bo‘yicha klasslari va o‘rtacha 
zichligi bo‘yicha markalari belgilaydi. Zichlashtirilgan engil beton siqilishdagi 
mustahkamlik chegarasiga (MPa) ko‘ra V2,5... V40 klasslarda, cho‘zilishdagi 
mustahkamlik chegarasiga nisbatan (MPa) V0,8... V3,2 klasslarda bo‘ladi.
Issiqlik izolyasiyasi betonlari V0,35; V0,75 va V1 klasslarda bo‘ladi.
Engil betonlar klasslarga bo‘linmasdan siqilishdagi mustahkamligiga 
(kg sm
2
) nisbatan M35-M500 markalarda bo‘ladi. Engil betonlar quruq xolatda 
o‘rtacha zichligiga (kg m
3
) ko‘ra D200... D2000 markalarga bo‘linadi.

---

YUqori markadagi konstruksion engil betonlar o‘rtacha zichligi 16001800 
kg m
3
bo‘lib, ularni tayyorlashda mustahkamligi yuqori engil to‘ldiruvchilar 
(to‘kma holatdagi zichligi 600-800 kg m
3
) ishlatiladi. Bu holda mayda g‘ovak 
to‘ldiruvchilar qisman yoki butunlay zich to‘ldirgichlar bilan almashtiriladi.
Engil betonlar ishlatilish sohasiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
o‘rtacha zichligi 1400-1800 kg m
3
bo‘lgan konstruksion; o‘rtacha zichligi 500-
1400 kg m
3
bo‘lgan konstruktiv-issiqlik izolyasiyasi; 500 kg m
3 
gacha o‘rtacha 
zichlikdagi issiqlik izolyasiyasi. Engil betonlarning o‘rtacha zichligini sement toshi 
tarkibida yopiq mikrog‘ovaklar hosil qilish usuli bilan kamaytirish mumkin. 
Buning uchun engil beton tayyorlash jarayonida ko‘pik yoki gaz hosil qiluvchi 
kimyoviy qo‘shimchalar oz miqdorda kiritilishi kifoyadir. Odatda sement toshida 
hosil qilingan mikrog‘ovaklar engil betonning mustahkamligini kamaytirmagan 
holda zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanligini sezilarli darajada kamaytiradi.
Engil 
betonlarning 
muxim 
hossalaridan 
biri 
ularning 
issiqlik 
o‘tkazuvchanligi hisoblanadi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik engil betonning zichligiga 
va namligiga bevosita bog‘liq bo‘ladi. Engil beton nisbiy namligining 1% 
ko‘payishi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientini 0,0160,035 Vt (m
.0
S) oshishiga 
olib keladi. Keramzitobeton, agloporitbetonning issiqlik o‘tkazuvchanlik 
koeffitsientlari mutanosib ravishda 0,16-0,40 va 0,25-0,48 Vt (m
.0
S) bo‘ladi.
Turarjoy binolarining tashqi devorlariga ishlatiladigan konstruktiv-issiqlik 
izolyasiyasi engil betonlari qalinligi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientiga ko‘ra 
20 dan 40 smgacha bo‘lishi mumkin. Bunday betonlar tarkibi shunday tanlanishi 
kerakki, atmosferadagi namlik meyoridan ortiq ravishda uysozlik panellariga 
shimilmasin. Ayniqsa nam tortgan uysozlik konstruksiyalari tarkibidagi suvning 
muzlashi ularning issiqlik izolyasiyasi xossalarini keskin yomonlashtiradi.
Engil betonlarning sovuqqa chidamliligi g‘ovakligiga, g‘ovaklikning 
strukturasiga va mustahkamligiga bog‘liq bo‘ladi. YOpiq g‘ovakli to‘ldirgichlar 
asosidagi engil betonlar ochiq g‘ovakli to‘ldirgichli betonlarga nisbatan sovuqqa, 
haroratning keskin o‘zgarishiga chidamli bo‘ladi. Engil betonlar sovuqqa 
chidamliligi bo‘yicha /25... /500 markalarda bo‘ladi. Engil betonlarning sovuqqa 
chidamliligini zichligini ko‘paytirish gidrofob yoki difil polimer qo‘shimchalar 
qo‘shish bilan oshirish mumkin.
Engil betonlarning suv o‘tkazmasligi to‘ldirgichlarning turiga, sementning 
miqdoriga, betonni zichlashtirish usuliga bevosita bog‘liq bo‘ladi. Ularning suv 
o‘tkazmasligi W0,1...W1,2 bo‘lib, zich konstruktiv engil betonlarda W2 bo‘lishi 
mumkin.
YUqori mustahkamlikdagi sovuqqa chidamli engil betonlar asosida 
murakkab ob-havo sharoitlarida ishlatiladigan ko‘prik konstruksiyalari, gidrotexnik 

---

inshootlar, yuqori bosimda ishlaydigan temirbeton quvurlar va boshqa 
konstruksiyalar tayyorlanadi.
Engil beton qorishmalari og‘ir beton tayyorlanadigan qorgichlarda 
tayyorlanishi mumkin. Ammo betonqorgichga engil beton komponentlari biroz 
boshqacharoq ketma-ketlikda solinadi. Avval sement suv bilan aralashtirilib, so‘ng 
ketma-ket mayda va yirik to‘ldirgichlar qo‘shiladi va sinchiklab aralashtiriladi. 
Og‘ir beton qorishmasi singari avval komponentlar quruq holatda aralashtirilib, 
keyin suv bilan aralashtirilsa, engil beton tarkibidagi g‘ovak to‘ldirgich suvni 
shimib oladi, natijada beton qorishmasini tayyorlash qiyinlashadi.
Engil beton qorishmasini “bo‘lak” (ayirma) texnologiya usulida tayyorlash 
maqsadga muvofiqdir. Bu usulga binoan bog‘lovchi, suv va modifikatorlar tez 
aylanuvchan rotorli qorgichlarda (400-600 marta min) 40-60 sek davomida 
intensiv aralashtiriladi, so‘ng majburiy betonqorgichda to‘ldiruvchilar bilan 
aralashtiriladi. “Bo‘lak” usulda engil beton qoirshmasi bir xil strukturada hosil 
bo‘ladi va undan tayyorlangan buyum va konstruksiyalarning sifati yuqori bo‘ladi.
Engil betonlarni qoliplash va zichlashtirish og‘ir betonlarni qoliplash usuli 
singaridir. Katta yuzali engil beton konstruksiyalarni zichlashtirish jarayonida 20-
50 g sm
2
bosim tushadigan hisobda yuk qo‘yib zichlashtirish samarali bo‘ladi. 
CHunki titratib zichlashtirilganda beton yuzasida engil to‘ldirgich donalari bo‘rtib 
chiqib notekis yuza va g‘ovak struktura hosil qilishi mumkin. Engil betonlarning 
qotishini bug‘lash, turli issiqlik beruvchi vositalar yordamida tezlashtirish 
maqsadga muvofiqdir.