Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

6.
Beton qorishmasini tayyorlash, tashish va ishlatish  
Beton qorishmasini tayyorlash  
Qurilish industriyasida beton qorishmasi mexanizatsiyalashtirilgan va 
avtomatlashtirilgan beton zavodlarida, temirbeton zavodlarining beton qorishmasi 
uzellarida yoki bevosita qurilish maydonlarida jixozlangan ko‘chma beton qorgich 
markazlarida tayyorlanadi.
Betonning sifati komponentlarni aniq tortish, bir jinsli holatgacha 
aralashtirishga bog‘liqdir. Beton zavodlarda beton qorishmasi avtomatik va yarim 
avtomatik dozatorlar vositasida miqdorlanadi. Dozalash aniqligi sement va suv 
uchun ±1% (massasi bo‘yicha) va to‘ldirgichlar uchun ±2% dan ortiq bo‘lmasligi 
kerak. Hozirgi kunda beton komponentlarini dozalash kompyuter markazlaridan 
turib boshqariladi va beton qorish jarayonida to‘ldirgichlarning namligi hisobga 
olinib, tarkibga aniqliklar kiritiladi.
Beton qorgichlar ishlash prinsipi bo‘yicha uzlukli va uzluksiz ishlaydigan 
turlarga bo‘linadi. Ular beton qorishmasini erkin tushishiga va majburan 
aralashtirishga asoslangan bo‘ladi.
Odatda to‘xtab ishlaydigan beton qorgichlar ishlatiladi. Harakatchan va 
quyma beton qorishmalari material erkin tushadigan qorgichlarda tayyorlanadi. 
Materiallarning erkin tushishiga asoslanib ishlaydigan qorgichlar ishchi organi 
baraban ichiga o‘rnatilgan kurakchalardan iborat bo‘ladi.
)
ш
(
ч
.
т
к
.
т
ц
.
т
)
ш
(
ч
к
ц
)
ш
(
Ч
К
Ц
V
V
V

---

Baraban aylantirilganda kurakchalar komponentlarni ilintirib bir oz 
balandlikka ko‘taradi, so‘ngra materiallar pastga tushib aralashadi. Bu prinsipda 
ishlaydigan beton qorgichlarning ishchi sig‘imi 100-1500l bo‘ladi. Maxsus 
mexanizmlar yordamida barabanning qiyaligi o‘zgartirib turiladi. Ishchi sig‘imi 
120 l gacha bo‘lgan betonqorgich ko‘chma, undan katta hajmlari esa qo‘zg‘almas 
bo‘ladi.
Erkin tushadigan betonqorgichlarda harakatchan beton qorishmalari hajmi 
500l bo‘lsa 1-1,5 min; hajmi 1200l bo‘lsa 2 min va hajmi 2400l bo‘lsa 2,5-3 min 
davomida tayyorlanadi.
Majburan aralashtiradigan betonqorgichlarda bikr beton qorishmalari 
tayyorlanadi. Bunday qorgichlar silindrsimon shaklda bo‘lib, markaziy rotor 
qismiga kurakchalar o‘rnatilgan bo‘ladi. Rotor aylantirilganda kurakchalar beton 
qorishmasini majburan aralashtirib bir jinsli massaga aylantiradi. Hosil bo‘lgan 
beton qorishmasi silindr tubidagi lyuk orqali tushiriladi.
Harakatchan beton qorishmalarini gorizontal valga o‘rnatilgan kurakchali 
va shnekli uzluksiz qorgichlarda tayyorlash mumkin. Bikr beton qorishmalarini esa 
qo‘shimcha titratish usulida aralashtirish maqsadga
muvofiq. Uzluksiz betonqorgichlar unumdorligi (30, 60, 120 m
3
soat) 
to‘xtab ishlaydigan qorgichlarga nisbatan yuqori bo‘lib, elektroenergiya va mehnat 
resurslarini tejaydi.
Beton 
qorishmasi 
tayyorlaydigan 
zavod 
va 
uzellar 
to‘la 
mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan komponentlarni qabul qilib 
oluvchi, uzatuvchi, zarurat bo‘lganda isituvchi to‘ldirgichlar omborxonasiga, 
sement omborxonasiga ega bo‘lishi kerak. Sement va to‘ldirgichlar transportlar 
yordamida 
bunkerlarga 
solinadi 
va 
dozatorlar 
yordamida 
o‘lchab 
betonqorgichlarga uzatiladi, suv va turli sirtaktiv qo‘shilmalar alohida tayyorlanib, 
so‘ng betonqorgichga nasos yordamida uzatiladi. Beton qorishmasi maromiga 
etkazib tayyorlangach maxsus transportlar yordamida iste’molchiga yuboriladi.
Hozirgi kunda beton qorishmasini quruq holda tayyorlab iste’molchiga 
yuborish va qurilish ob’ektining o‘zida suv bilan aralashtirish keng tarqalmoqda. 
Bu usulda quruq beton qorishmasi maxsus avtobetonqorichlarda iste’molchilarga 
etkaziladi. Zamonaviy avtobetonqorgichlar maxsus protsessor yoki kompyuterlar 
yordamida boshqariladi va istalgan tarkibdagi va miqdordagi beton qorishmasini 
tayyorlash imkoniyati hosil bo‘ladi.
Beton zavodlarida betonning sifatini nazorat qiluvchi laboratoriya, remont-
mexanika ustaxonasi va boshqa infrastruktura yaratilishi kerak. Beton zavodi 
iste’molchiga yuborayotgan beton qorishmasiga yoki quruq qorishma har bir