KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»


§3. Sananin’ strukturasi ha’m onin’ tiykarg’i derekleri


Download 1.02 Mb.
bet54/120
Sana02.06.2024
Hajmi1.02 Mb.
#1833878
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   120

§3. Sananin’ strukturasi ha’m onin’ tiykarg’i derekleri
Sananin’ ta’biyati filosofiyahq-gnoseologiyahq aspektte ko’rnekli rus ahmlari A.Spirkin ha’m V.ivanov ta’repinen izertlengen. Sana (ken’ ma'nidcgi sana bul jerde diqqatqa ahnbaqta) maydani V.ivanov ta’repinen shen’ber tu’rinde berilip, ol sha’rtli tu’rdc to’rt bo’lekkc bo’linedi. Birinshi bo’lek sanasizhqti beredi. Sanasiziiq adamnin’ aqihnan tisqanda jaylasqan ha’m berilgen waqit aralig’inda sana ta’repinen baqlanbaytug’in, basqariwg’a boysinbaytug’in psixikaliq qubilislardin’, jag'daylardin’ ha’m ha’reketlerdin’ jiynag’in beredi. Og’an nnsal retinde tu’s ko’riwlerdi,gipnozhq jag’daylardi h.t.b. alip qarawg’a boladi. Sanasizhq tarawina instinktler, avtomatlastirilg’an is-ha’reketler, intuitsiya kiredi. Bul jerde avtomatlastinlg’an is-ha’reketler da’slebinde sanaliq tarawinda bolip, yag’niy omn’ ja’rdeminde payda bolip, keyin ala sanasizhqqa tu’siwi mu’mkin.
Sanamn’ ekinshi ha’m u’shinshi bo’lekleri «tar ma’nidegi sanam» beredi ha’m ol o’z gczeginde to’rt komponentke bo’linedi. Birinshisi denelik- pertseptivlik komponent dep ataladi. Og’an sezim, qabil etiw, elesler kiredi ha’m olar bizge du’nya, adamlar haqqindag’i en’ birinshi informatsiyam beredi. Sanamn’ bul tarawimn’ maqseti retinde o’zin qorshag’an du’nyadag’i adamnin' mincz-qulqimn’, is-ha’reketinin’ paydalilig’i ha’m maqsetke muwapiqhhg’i alip qaraladi. Sanamn’ ekinshi komponenti logikahq-tu’siniw komponenti (omn’ elementleri’ tu’sinik, pikir, oy-juwmag’i) dep atalip, omn’ ja’rdeminde adam tikkeley seziwliktin’ shegarasinan shig’adi ha’m obektlerdin’ tiykarhq da’rejesine o’tedi. Bul tarawda oyhq operatsiyalar, qatan’ tu’rindegi da’lillewler ju’rgizilip,onm’ maqseti retinde shinhqqa erisiw alip qaraladi. Sanamn’ bul eki komponenti birigip sanamn’ sirtqi biliwlik tiykann beredi ha’m olar bizin’ sanamizdin’ shep yarimin an’latadi.
Sanamn’ u’shinshi komponenti emotsionalliq komponent dep atalip, ol sirtqi predmetlik ortaliq penen tikkeley baylanispag’an. Bul komponent adamnin’ subektivlik-psixologiyaliq sezimlerin an’latip, olarg’a, birinshiden, instinktivlik-affektlik halatlar (qayg’iriwlar, boljawlar, tu’siniksiz elesler, gallyutsinatsiyalar, stresslik jag’daylar), ekinshiden, emotsiyalar (ashiwshaqhq, qorqiw, ko’terin’kilik), u’shinshiden, aniqhhq, tu’siniwshilik, belgili obrazlar menen baylanisli bolg’an seziwler (ra’ha’tleniwshilik, jek ko’riwshilik, muhabbat, simpatiya, antipatiya h.t.b.) kiredi.Sanamn’ bul tarawimn’ en’ basli maqseti retinde la’zzetleniw printsi pi alip qaraladi.
Sanamn’ to’rtinshi komponentin bahahq-motivatsiyaliq taraw belgileydi ha’m ol insannm’ iskerliginin’ en’ joqarg’i motivlerin ha’m ruwxiy idealin, olardin’ qiyallar tu’rinde qa’liplesiwine bag’darlang’an uqiplihqlarm an’latadi. Bul tarawdin’ maqseti retinde suhwliq, shinliq, a’dillik alip qaraladi (bul jerde shinliq bahaliq tu’rinde, yag’niy predmetlik haqiyqathqtin’ bizlerdin’ ruwxiy maqsetlerimiz, mazmummiz benen baylams formasi tu’rinde bizdi qiziqtiradi). Sananm’ u’shinshi ha’m to’rtinshi komponentleri birigip bizin’ sanamizdin’ bahaliq-emotsionalliq tiykann beredi ha’m onda o’zgezeginde biliw predmeti retinde ha’r bir adamnin’ «Meni», basqa da adamlardin’ «Menleri», olardin’ do’retiwshilik iskerliginin’ na’tiyjeleri alip qaraladi.
Sanamn’ to’rtinshi bo'lcgi sanamn’ u’stingisi dep atalip, omn’ja’rdeminde bizler informatsiyahq-mazmunliq realliqqa iykemlesip baslaymiz. Sana
shen’berinin’ u'stindc sanamn’ joqarg’isi, yag’niy kosmoshq baylanisqa iye sana alip qaraladi. Solay etip, ivanovtin’ pikirinshe, ruwxiy o’zligimizdin’ qa’liplesiwiniiv tiykarg’i noqatlan retinde, birinshiden, protosana etapi,yag’niy individtin’ sanasizliq denelik-affektivlik o’mir su’riwi, ekinshiden, denelik «mennin’» gcnezisi etapi, u’shinshiden, sanali «mennin’» qa’liplesiw etapi, to’rtinshiden, a’dep-ikramli «mennin’» payda boliw etapi, besinshiden kosmoshq joqarg’i sanali «mennin’» payda boliwin alip qarawg’a boladi.
Sanamn’tiykarg’i derekleri. Sanamn’ derckleri retinde to’mendegi faktorlar alip qaraladi’
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling