Konferensiyasi
“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR
Download 160 Kb. Pdf ko'rish
|
37 respublika ilmiy onlayn
- Bu sahifa navigatsiya:
- , tugul, aslo
“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR,
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE KONFERENSIYASI www . bestpublication. uz 307 Q.Sapayev ham ―Hozirgi o‘zbek tili‖ darsligida yuklamalarni 6 ma‘no guruhiga ajratadi. Tilshunos olim, go‗yo yordamchisini o‗xshatish-qiyoslash ma‘no guruhiga kiritmaydi. [7, 256-258] Umumta‘lim maktablarining 7-sinf " Ona tili" darsligida ham yuklamalar ma‘no guruhi 6 turga bo‘lib beriladi. 1.So‘roq-taajjub yuklamalari: -mi, -chi, -a, -ya; 2.Kuchaytiruv-ta‘kid yuklamalari: hatto, ham, nahotki, -yu, -u, -da, -oq, -yoq; 3.Ayiruv-chegaralov yuklamalari: faqat, atigi, -gina(-kina,-qina); 4.O‘xshatish-qiyoslash yuklamalari: xuddi, go‘yo, naq; 5.Gumon yuklamasi: -dir; 6.Inkor yuklamasi: na….na. Hozirgi tilshunosligimizda yuklamalarni 6 ma‘no guruhga ajratish o‘rinli, lekin ba‘zi yuklamalarni ma‘no turlariga ajratish yoki ba‘zi yuklamalarni qo‘llashga doir munozarali masalalar juda ko‘p. Xususan, G.Ahmedova, B.Karimjonova, R.Sayfullayeva, H.Abdurahmonov va A.Rafiyev yuklamalarni ma‘no guruhga ajratganda gumon yuklamasini kiritmaydi. Zeroki, -dir qo‘shimchasi o‘zi qo‘shilayotgan so‘zlarga gumon ma‘nosini yuklaydi. Balki Bektemir uning kelishini kutgandir. Ushbu gapda -dir qo‘shimchasi qo‘llanganda, gumon, taxmin ma‘nolari namoyon bo‘ladi. Aslida bu yuklama tarixan uchinchi shaxs kesimlikni ko‘rsatuvchi shakl bo‘lib, etimologik jihatdan u asli “durur” fe‘lidan kelib chiqqan. Bu qo‘shimcha , boshqa turkiy tillarda uchragani kabi, o‘zbek tilida ham faqat kesimlik qo‘shimchasi vazifasidagina emas, balki o‘ziga xos ma‘no xususiyatiga ega bo‘lgan yuklama vazifasini ham bajaradi. Bu yuklama hozirgi kunda kesimlikni ko‘rsatuvchi affiksga shaklan o‗xshasa ham, vazifasi va ma‘nosiga ko‗ra farq qiladi. Bu –dir qo‗shimchasini olgan so‘z kesim bo‘lib kelganda, gumonni bildirmasdan, balki aniqlik, qat‘iylik ma‘nosini ham anglatadi: Bu talabadir kabi. Vazifadosh bog‘lovchi tarkibiga kiruvchi esa so‘zini Sh.Rahmatullayev yuklama sirasida baholaydi va ta‟kid ma‟nosidagi eslatish ma‘no qirrasini ochib beradigan yuklama sifatida berib o‘tadi: [5, 131-135] Ko‘pchilik unga so‘z berilishini talab qilar, rais esa norozi edi. Esa so‗zi bog‗lama vazifasini bajaradi. Shaxs, narsa, hodisalar ketma- ketligida o‗zi birikib kelgan so‗z bildirgan shaxs, narsa yoki hodisani boshqalarga nisbatlab, ajratib qayd etadi. [9,245] Shu boisdan esa so‗zini yuklama sifatida qarashdan ko‗ra, uning bajarayotgan vazifasiga yondashib, bog‗lovchi deb baholash ma‘qulroq. Chunki esa so‗zini o‗rniga bo‗lsa so‗zini ham qo‗llasa, gap tarkibida ma‘no o‗zgarishi sezilmaydi: Ko‗pchilik unga so‗z berilishini talab qilar, rais bo‗lsa norozi edi. Yana shunday so‗zlarimiz borki, ular yuklamalarning qaysi ma‘no turiga kirishi bugungi kungacha hal qilinmagan masalalardan hisoblanadi. Zeroki, tugul, aslo so‗zlari yuklamalarning hech bir ma‘no turiga kiritilmagan, lekin ular ham yuklama vazifasini bajaradi. Tugul - inkor-ta‘kid yuklamasi. Sendan molim tugul, jonimni ham ayamayman. [9,347-348] |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling