Консерва и ш лаб чикаришда рецептура ва Х и соб

^урук; модда йуколишини топиш услуби


Ювишдаги йуколишни топиш учун сув микдори вазнини ва сувдаги
курук модда С_с микдорини билиш керак.
Сувдаги курук модда микдори Ь. кг-га тенг. Бу сон кайта ишланган хом
ашё таркибидаги курук модда микдори С-дан % хисобида


_Х = Ьс_с100
^Х ( _Р ^N


-%


А


1 - — \С
v 100 J


(48)


Ювишдаги йукотишни курук модданинг умумий микдоридан
соддалаштирилган вариантда хдм хдсоблаш мумкин.
Кайта ишланган махсулот микдори А ва сув микдорини билиб сувнинг
хом ашё массасига нисбатан %-даги микдорини топамиз. Агар бу катталикни n


65

билан белгиласак, у ҳолда ювиш сувига ўтган қуруқ модда миқдорини қуйидаги

ифода орқали топамиз


С


сув


^Асс
100*100


кг,


(49)


С-га нисбатан
С - 100 Х = ё ки
² С
^Ссув ^{- Х}2


Х2 =


Апс„


Р
А(1 )с
100






(50)


Агар сал хатоликка йўл қўйилса ва пўст ва уруғ миқдори хисобга олинмаса, у
ҳолда (50) формула қуйидаги кўринишни олади:


Х =


пс


с


(51)


n - ювувчи сув миқдори, %;
с_С - ювувчи сувдаги қуруқ модда миқдори, %;
с - томат қуруқ модда микдори, %.
Томатнинг навга ажратишдаги йўқолишини (45) формулага ўхтттаттт
формула билан ҳисоблаб топиш мумкин.


(


С, = ■


>1 ^


1
V ^0° V
100






кг


d - конвейерда навга ажратилган томат миқдори, кг ;
С¹ ажратилган томатдаги қуруқ модда миқдори, % ;
Р¹- ажратилган томатдаги уруғ ва пўстлоқ миқдори, %.
Қайта ишлашга келган хом ашёнинг қуруқ модданинг неча фойизга
йўқолишини қуйидаги пропорциядан топамиз
С *100
С - 100 Х = ^{Сшв 100}, ёки
³ С
^Снав ^{- Х} 3


66

С

f
d 1


100 ,


C *100


1 -


Р
100


С


% (52)


Агар ажратиб олинган ва қайта ишлашга узатилган томатларда уруғ ва
пўстлоқ миқдори ҳамда қуруқ модда миқдори бир хил бўлса, у ҳолда (52)
формула қуйидаги кўринишни олади.


Хз


^d*¹⁰⁰% (53)
А ^{V 7}


Ишқаланиш машинасидаги чиқит билан бирга йўқотишлар қуйидаги йўл
билан ҳисоблаб топилади.
Ишқаланиш машинасидан чиққан чиқитнинг қуруқ модда миқдори


С =(54)
хом ашёдаги қуруқ модда миқдорига С нисбатан фойизда
Дб*100


Х4 =


1 - — С
100


%, (55)


Д- ишқалаш машинасидаги чиқит миқдори, кг ;
б- чиқитдаги эриган қуруқ моддалар миқдори, %.
(55) формулада б-нинг қийматини топиш учун, бу чиқитларни қайта
таҳлил қилиш ва қайта ҳисоблаш керак. Бунинг учун ишқалагич ва
финишёрдан намуна олиб қайноқ сувга солинади, яхшилаб аралаштирилади.
Аралашма қайнатилади ва иссиқ ҳолда фильтрланади. Фильтрда қолган қолдиқ
бир неча марта иссиқ сувда ювилади ва қуруқ моддадан тозаланади. Фильтрат
аралашмасини 200мл-ли колбада сув қўшиб сатҳи юқори чизиқчага
келтирилади, аралаштириб бир неча томчи намуна рефракторметрга олинади ва
қуруқ модда миқдори топилади.
Фараз қилайлик, фильтрда рефрактометр бўйича эрувчан қуруқ модда
миқдори У%-ни топдик. 200 мл фильтратда қуруқ модда миқдори ²00У г
бўлади. 100 % деб қабул қилинган намунага Q г нисбатан б %-ни ташкил
қилади.
Q - 100


200У
б
100


^ 200У
б =
Q


%


(56)


Иўқотилган қуруқ модда миқдори аниқланиши мумкин бўлмаган
технологик жараёнларда улар умумий миқдорини Х₅ билан белгилаймиз.


67

Шундай қилиб қайта ишлашга келган С_ет томатнинг (45) формула билан

ҳисобланган қуруқ модда миқдорини 100% деб қабул қилсак, у ҳолда Х_ь Х₂,
Х₃, Х₄ ва Х₅ суммаси 100%-ни беради, Х₅ бизга номаълум бўлгани учун
Х₅ = 100 - (Х1+Х2+Х ₃+Х₄) ( 57)
(57) формула билан ҳисобланган қуруқ модда йўқотилиши ишлаб
чиқаришда ҳисобга олинмаган ёки номаълум йўқотишлар дейилади.


61-мисол. Ҳисобот йилида 2000т томат қайта ишланди. Ундан 1,9млн.
шартий банка томат-паста тайёрланган, консерва цехига 176 туб пюре
топширилган. Соус тайёрлаш учун. Янги томатдаги қуруқ модда миқдори 5,5%,
уруғ ва пўстлоқ миқдори 4%.
Томат ювиш учун 3 минг м³ сув сарфланган, сувдаги ўртача қуруқ модда
миқдори 0,05%. Навлашда 80 т яроқсиз томат ажратиб олинган. Улардаги
ўртача қуруқ модда миқдори 4%, уруғ ва пўстлоғи 4,6%. Ишқалагич ва
финишерда 100 т чиқит чиқган. Чиқитдаги қуруқ модда миқдори 0,3%.
Хисоблаб қуруқ модда балансини тузиш талаб қилинади.
1. Кайта ишланган томатдаги қуруқ модда миқдорини маълум услуб
асосида ҳисоблаймиз (45)


С


(
2000 1
V


_ 4
100
100


*5,5


105,6 т.


2. Тайёр махсулотдаги қуруқ модда массасини (46) формула билан топамиз


С


1900*400*12
100


91,2 т


ва тайёр маҳсулотнинг умумий миқдорида % ҳисобида қанчасини ташкил
этишини топамиз (47)


Х


1900*400*12*100
-р r — 86,36%
200| 1 _ —|5,5
V 100)


3. (49) формула ёрдамида сув билан кетган қуруқ модда миқдорини
топамиз


С


сув_—


2000*150*0,05 _
—15 т
100*100


(50) формула билан эса қайта ишлашга келган маҳсулот миқдоридан %
ҳисобида


Х


1900*400*12*100


f


200


1 _


V


4
100


5,5


86,36%

4. 
   (45) формула ёрдамида конвейерда ажратилган яроқсиз томатлардаги
   қуруқ миқдорини топамиз
   

68

80* I 1 -⁴⁶| *4

С = ^V—Ю0+ = 3,05 г
^нав 100
қайта ишлашга келган махсулот микдоридан % ҳисобида (52) формула орқали
ҳисоблаб топилади
80| 1 - ^4,6 1 *4*100
Х₃ = ^{V 100} ^ = 2,89%
2000|1 - — 1 *5,5
V 100)

4. 
   (54) формула ёрдамида ишқалагич ва финишёрда йўқолган қуруқ мод-да
   микдорини ҳисоблаб топамиз
   

с = 100*03 = 0,з т
^иш 100
б-нинг қийматини (56) формула орқали топамиз


б= ²⁰⁰*⁰-¹⁵ = 0,3"%
100


қайта ишлашга келган хом ашё умумий қуруқ моддаси миқдоридан %
ҳисобида (55) формула асосида ҳисобланади


Х =


100*0,3*100


-Н ■


= 0,28%


2000 * I 1 -^- |5,5
l 100.

4. 
   176 мшб пюре консерва цехига пюре тайёрлаш учун топширилган
   

С = 176*400*1² = 8,448 т,
^нс 100
қайта ишлашга келган хом ашё қуруқ модда миқдоридан % ҳисобида
8,448*100


Х =


2000* |1 —— I *5,5
l 100)


= 8%

4. 
   Тайёр маҳсулот ва ҳисобланган йўқотишлардаги қуруқ модда миқдори
   

Хумум= Х1+Х2+Х 3 +Х4+Х5 = 86,36+1,42+2,89+0,28+8,00=98,95%
Куруқ модданинг аниқланмаган йўқотишлар миқдори


Сномаълум = 105,6 - (91,2+1,5+3,05+0,3+8,45) = 1,1 т ёки
100 - 98,95 = 1,05 %