Koreya tarixi

VI Bob.
ChOSON SULOLASI
1 §. Ilk Choson
D a v la t tu z ilis h i 
Li Son Ge hokim iyatga kelgandan so'ng,
koreys davlatiga C hoson nom ini berdi 
va m am lakat poytaxtini K egyondan Xanan (Seul)ga ko'chirdi. Li 
Son Ge hokim iyatga kelgan vaqtda keksayib qolgan edi. Shu bois 
taxt uchun uning o'g'iUari orasida kelishm ovchiliklar b o'lib turdi 
U ning katta o'g'li Li Ban Von yoki van Txejon (1401-1418) Choson 
hukm dori b o ‘ldi.
Yangi sulolaga asos solinishi bilan K oryoning zaiflashib qolgan 
m arkazlashgan hokim iyat boshqaruvini m ustahkam lash borasi- 
da qator ch ora-tad birlar am alga oshirildi. M uxolifatni bostirish 
m aqsadida avval van Konyan va uning o 'g 'illari ham da eski sulola 
tarafdorlari qatl etildi. A m ald orlam in g avvalgi m ansablari bekor 
qilindi. Faqatgina vanning eng yaqin qarindoshlarigina m ansab- 
ga erishish huquqiga ega bo'ldilar qol Qolganlar, xususan "ta'sirli 
o ilalar" um um davlat m iqyosida 18-darajadagi lavozim larnigina 
egallashi m um kin edi.
D avlat boshqaruvi faoliyatini yaxshilash uchun bir qator hu- 
kum at tashkilotlari tarqatib yuborildi, ba'zi davlat tuzilm alari qis- 
qartirildi. Van tasarrufida bosh vazir va uning ikki o'rinbosaridan 
iborat oliy hukum at organi - D avlat yig'ini (Iychjonbu) tashkil 
qilindi. Barcha davlat tashkilotlari 6 vazirlik bo'yich a taqsim lan- 
di: 1) am aldorlar bo'yicha; 2) m oliya; 3) m udofaa; 4) tantanalar; 
5) adliya; 6) hunarm andchilik va jam oat ishlari, V azirliklar bilan 
birga davlat boshqaruvida 3 ta nazorat devonxona "sam sa" (na- 
zorat) tuzildi. Birinchi devonxona vanning n oto'g 'ri harakatlari va 
qarorlarini tanqid qilgan, ikkinchisi am aldorlar faoliyatini nazorat 
qilgan, uchinchisi esa vanning ilm iy faoliyatiga javob bergan va 
konfutsiylik ruhida rasm iy tarixni yozish uchun m ateriallar yig'ish
fi8
___________________________________________________________
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V IB o b ChO SO N SU L O L A S! 1 §. Ilk C hoson
69
bilan shug'ullangan. Islohotlar tufayli sam arali davlat boshqaruv 
devonxonasi shakilangan. Bu borada shuni aytish kerakki, m am la- 
kat poytaxtida am aldorlar 500 -6 0 0 kishini tashkil qilgan. Li sulola- 
si davrida m am lakat aholisi 3 m illiondan 11 m illionga ko'paygan.
M arkazlashgan hokim iyatni m ustahkam lash uchun barc- 
ha shaxsiy harbiy guruhlar tarqatib yuborilgan. U m um iy harbiy 
m ajburiyat asosiga qurilgan doim iy arm iya m arkaziy va viloyat 
qo'shiniariga bo'lingan. Q o'shinlarni saqlash zaxiradagilar zim m a- 
siga tushgan bo'lib, ularning asosini dehqonlar tashkil etgan. Dav- 
lat hududini him oya qilish m aqsadida m am lakat b o'ylab gulxanli 
signallar va pochta xizm ati tizim i joriy etilgan.
M am lakat 8 ta m a'm uriy bo'linm aga b o'lin gan bo'lib, ushbu 
bo'linm alar, o 'z navbatida, okruglar, volostlar, uyezdlar va pre- 
fekturalarga bo'lingan. Barcha rahbar am aldorlar poytaxtdan ta- 
yinlangan. Rahbar va m ahalliy am aldorlar orasida poraxo'rlikning 
ham da ajralib ketishlam in g oldini olish m aqsadida rotatsiya tizim i 
joriy etilgan: ya'ni am aldorlar vaqt-vaqti boshqarayotgan hudud- 
lardan boshqasiga o'tkazib turilgan. M ansabdor shaxslar doim iy 
inspeksion nazoratda bo'lib, u lam in g faoliyati rasm iy va yashirin 
taftishdan o'tkazilgan. Poytaxtda m axsus do'm bira o'm atilgan . 
Uni chalish orqali am aldorlarning faoliyatini suiiste'm ol qilishi 
yoki ularning n ojo‘ya ishlari haqida m a'lum ot berilgan.
Eng quyi darajadagi qishloq uyushm alari 
xanyak -
m ahalliy 
boshqaruv shakli bo'lgan. U ning faoliyatiga konfutsiylik ta'lim oti 
asosidagi tartib-in tizom n i saqlash, m ayda o'g'riliklar uchun jazo 
belgilash, m ablag' ajratish, m aktablar tashkil qilish, jam oat ishlari 
va m arosim larning bajarilishini nazorat qilish kirgan.
T a b a q a la n is h tiz im i 
Chosonni boshqarganlar sulolaviy oq-
suyaklardan iborat b o ‘lgan yanbanlar- 
dan tashkil topgan bo'lib, ular fuqaroviy va harbiy zodagonlarga 
bo'lingan. Vanbanlar lavozim uchun davlat im tihoni topshirishgan. 
U ncha ko'p bo'lm agan yuqori m artabalilar avlodigina "ajdod larga 
xizm ati" yoki "ezgu xizm atlari" uchun im tihonsiz lavozim ga ega 
bo'lish i m um kin bo'lgan. Fuqarolik lavozim lari uchun im tihonga 
faqatgina yanbanlar oilasiga m ansub kishilargina (bu konfutsiylik 
davlatchiligi m e'yorlariga zid bu'lgan, lekin XVI asrdan boshlab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

70
V IB o b . C h O SO N SU L O LA SI. 1 §. Ilk Choson
an'ana tarzida yozila boshlagan) qo'yilgan bo'lsa, harbiy am allar 
uchun o'rta tabaqaga m ansub va viloyatlardan kelgan kishilar 
qo'yilgan. Yanbanlar darajasiga ko'ra farqlangan. U lar barcha m aj- 
buriyatlardan ozod qilingan. Yanbanlar o'zaro ichki nikohni qayd 
etish orqali yopiq tabaqaga aylangan.
D avlat lavozim lari chegaralangan bir davrda yanbanlar taba- 
qasining o'sishi hukum atni ularga nisbatan qator cheklovlar joriy 
qilishga m ajbur qildi. Birinchidan, ikkinchi nikohdan yoki yanban 
bo'lm agan onadan tug'ilgan farzand am aldor b o 'la olm agan, yoki 
viloyatlardagi yuqori lavozim larga tayinlanm agan. Ikkinchidan, 
yer va oylik m aoshsiz, lekin yanban statusini saqlab qoluvchi qator 
soxta lavozim lar joriy etilgan.
Yanbanlardan keyingi tabaqadada 
chuninlar
("o'rta kish ilar") -
tabiblar, tarjimonlar, hattotlar, hisobchilar, huquqshunoslar, ras- 
somlar, munajjimlar, geomantlar, boshqa m utaxassislar va kichik 
am aldorlar turgan. Ular huddi yanbanlar kabi jism oniy va mehnat 
m ajburiyatlaridan ozod qilingan. Ko'pincha, ular yanbanlam ing asir 
ayollardan tug'ilgan farzandlari bo'lib, bu daraja u lam ing xizmat 
sohasidagi yuqori m artabasi boMgan. Chuninlarga sulolaviy kichik 
am aldorlar (
sori
, 
xyanri, txogimi)
- devonxona xodim lari ham kirgan. 
Ular ham m ehnat va jism oniy m ajburiyatlardan ozod qilingan.
Keyingi o'rinda soliq toMovchilar turgan. Bu qatlam
saninlar
("od d iy od am lar") yoki 
yaninlar
("erkin o d am lar") deb nom lan- 
gan. U lar erkin dehqonlar, hunarm and va savdogarlardan tashkil 
topgan. Bu qatlam ning yuqorisida badavlat dehqonlar yoki 
xallyan
("bekorchi oddiy od am lar") turgan boMib, ular o'zlarini yanban- 
lar deb atashgan. U ndan quyida 
sinyan yokchxon
- kon va davlatga 
qarashli u staxonalar ishchilari, daraxt kesuvchilar, baliqchilar, tuz 
tayyorlovchilar kirgan. K eyingi o'rin lard a qaram dehqon-nobilar 
va "jirkanch kasb egalari" qassoblar, m o'ynado'z!ar, ko'cha artist- 
lari, qom lar va 
xoninlar
("q abih o d am lar") kirgan. A holi OTasida 
soliq toMovchilar va harbiy m ajburiyatga aloqador kishilarning so- 
nini oshirish m aqsadida hukum at doim iy ravishda nobilar sonini 
kam aytirib, ularni davlatga qarashli dehqonlarga aylantirgan.
Soliq toMashdan bo'yin tovlaganlarni ro'yxatdan chiqarish m aq- 
sadida zam onaviy pasportlar ko'rinishidagi m axsus taxtacha joriy 
etilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V lB n b C hO SO N SU L O L A SI. 
Ilk C h o so n
71