«корхона иқтисодиёти» фани бўйича муаммоли маъруза матнлари 5520600 «Машинасозлик технологияси, машинасозлик ишлаб чиқариш жиҳозлари ва уларни автоматлаштириш»

Режа

1) Корхонани фаолият кўрсатишидан мақсади.
2) Рақобат ва корхона
3) Иқтисодиётдаги кичик бизнес, муаммолар ва уларни бартараф этиш йўллари

Таянч иборалар

Х озирги бозор иқтисодиетига ўтиш даврида фирмалар, рақобат, монополия, монополияга бархам бериш, корхона, бизнес нима. Тадбиркорлик, мехнатни илмий ташкил этиш
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

1. 
   И.А.Каримов. “Узбекистон ХХI асрга интилмокда Т-1999 й.
   
2. 
   В.А.Чжен. “Бозор ва очик иқтисодиет” Т-1996 й.
   
3. 
   Гуломов С.С. Менежмент асослари. Т 97 й.
   
4. 
   Жахон иқтисодиёти ХХ ва ХХ1 асрлар бўсаьасида.Т-1998 й.
   

«Иқтисодиёт» сузи-бу фан, жамият фойдаланадиган аниқлашдаги, ишлаб чиқариш учун чекланган ресурслари, фойдали махсулотлар ва турли грух одамлар, ўртасида таксимлайди. Шунинг учун бу кўриниш хар киши алохида олинган корхона ўлчамида фаолият кўрсатади. Иқтисодиёт фани бозорни тузилиши ва ўзаро таъсир механизацияларини назарий асослар ва амалий кўринишлари ишлашини ўрганади.

Ўрганиш жараёни даражаси боғлиқлигига қараб, макроиқтисодиёт ва микроиқтисодиётга ажралади.
Макроиқтисодиёт-бир бутун иқтисодиёт сифатида куриб чикади, талаб ва таклифни шаклланиш жараёни, миллий даромад ва миллий махсулотни, давлат бюджет сиёсати таъсирини тахлил қилади ва марказий балансни пул сиёсати, иқтисодий хисоблари, инфляция ва ишсизлар даражасини ўрганади. Бошқа суз билан айтишда, макроиқтисодий жараёнларни давлат томонидан созлаб боришдир.
Микроиқтисодиёт алохида элементлар ва тузилишлар, шунингдек тармоқлар, ишлаб чиқариш ва корхона товарлари ва молиявий бозорлари, банклар, турли кўринишдаги, уй хўжалик ва бошқалар фаолиятини ўрганади.
У алохида товарлар ишлаб чиқариш хажми, унга бахолар қандай белгиланиши, солиқлар таъсири, ахолини химоялаш ва бошқаришни ўрганади.
«Корхона иқтисодиёти» фани бошқа «Тадбиркорлик иқтисодиёти», «Саноат менежменти», «Маркетинг», Бухгалтерия хисоби ва корхона фаолияти тахлили ва бошқа фанлар билан узвий боьланган.

I. Корхона ишлаб чиқариш фаолиятининг вазифаси ва мақсади.

1) Корхона фаолият кўрсатишдан мақсади мустакил саноат корхонаси деб,ишлаб чиқариш бирлигидаги, маoмурий-ташкилий ва хўжалик мустакиллигини ифода этувчи ишлаб чиқариш бирлиги тушинилади.
Корхона-бу махсулот ишлаб чиқариш иш бажариш ва хизмат кўрсатиш жамият талабини қондириш учун фойда олиш усули тадбиркорлар ёки тадбирлар бирлашмаси томонидан ташкил қилинган мустакил хўжалик юрутувчи субьектдир.
Бизнес нима-бу тадбирларни иқтисодий фаолият улар мулкни ва қобилияти келтирган, юқори рентабелликни таoминловчи фаолиятидан улчаш ўсиб борувчи фойдалардир. Шунинг билан бирга очик иқтисодиёт шароитида бизнесни ривожланиш, товар ва хизматлар тулган истеъмол бозорида иқтисодиётни қайта тузилиши тезлаштиради, илмий техник ютуқларни жорий этишни раьбатлантиради, дунё бўйича ишлаб чиқариш самарадорлигини кўтаришга мослашади.
Замонавий корхона - мураккаб ташкилий тузилиши. Бозор иқтисодиёти шароитида саноат корхонани ташкил этишда учта асосий йўналиш ахамияти кўпайиб боради.
- ишлаб чиқаришни илмий ташкил этиш:
- мехнатни илмий ташкил этиш:
- бошқаришни илмий ташкил этиш:
Ишлаб чиқаришни илмий ташкил этишдан мақсад корхоналарда техник-технологик тизимлар, бу ишлаб чиқариш жихозлари ва технологияни ишончли самарали ишлаш, ишчиларни техник-ташкилий боьланишларини тартибга солишдир.
Мехнатни илмий ташкил этиш (НОТ) вазифаси жамоа ишчиларини соьлом норасмий муносабатини тузиш. Буни тартибига юқори унимлийгис самараси яратувчанлик мехнат шароитини ташкил этиш чегаралари тизими киради. Лекин ИИТЭ корхонани техник технологик холати, унинг молиявий иқтисодий активга кўра имконияти чегараланган.
Бошқаришни илмий ташкил этиш-бу техника, иқтисодий ва гуманитар восита, материал ва корхонадаги одам бошқарувнинг мақсади йўналишини таъминлашдир. У энг яхши ташкилий-технологик ва иқтисодий самарани ўзаро таъсирини мослаштиради.

2. Рақобат ва корхона.

Рақобатчи-бу тайёрловчиларни иқтисодий имконияти борича кўп сондаги харидорлар ва максимал манфат олишга бозорда бир хил товарларни жалб қилишдаги тортишувидир.
Рақобат корхоналарни-тайёрловчи ва ресурс етказиб берувчи кичик фирмаларни, истеъмолчилар хохишларини аoло даражада қаноатлантиради. Рақобат ишлаб чиқаришни кенгайтиришга чақиради ва махсулот нархини маълум даражага ишлаб чиқариш сарфини мос холда кенгайтиради. Рақобат корхоналарда илмий техник ютуқлардан кўпрок тўлиқ фойдаланишга, мажбур қилади, самарали техника, технологияни, ишлаб чиқариш ва мехнатни замонавий услублари бўйича ташкил этиши мажбур қилади.
Рақобатни қарама-қарши тушинаган масалалар, бу битта сотувчи ва кўп олувчилардир. Маълум товарни ягона ишлаб чиқарувчиси хисобланиб, манавият ушбу товарга бозорда юқори малакали бахони белгилайди. Ой бошида жамиятдагилар юқори харажатлар, шунингдек нисбий истеъмолчилар кам товар сотиб олади, монопол шароитида ишлаб чиқарилган ва таклиф қилинаётган, кимдир ушбу товарни сотиб олаётганлар, бунинг учун кўп тўлайди. Бахо белгилашда монополист бозордаги талабни ўрганади, ўзини ишлаб чиқариш харажатлари, махсулот сотув харажатларини тахлил қилади, шунингдек бозор (эгри) талабига кўра, қанча бахо баланд бўлса, сўров шунча кам ва аксинча: шунинг учун монополист товарга маълум бахони белгилайди ва унинг ишлаб чиқариш хажмини ва сотилишини аниқлайди.
Йирик фирмалар ўзининг барча товарларни ва барча бозорларни назорат қилишга қодир эмаслар шунинг учун хар бир ўзгаришни таваккал деб қарайдиилар. Улар одамлардаги ўзгаришларни била олмайдилар, камдан кам яхши таклифларни ташаббуслари хисобланади. Улар кўпинча кўпрок ва тез йўкотадилар. Валюталардан тез уним олишни кўтиш жараёни уларни керакли самарадорлигини йўк қилади. Уларда таваккалчиликни раьбатлантириш қабул қилинган.
Кичик фирмалар келажакни идрок килаоладилар. Уларда бошлангич боскичда ишлаб чиқиш жараёнини нисбий катта бўлмаган ишлаб чиқариш сарфлар, когани, қоида бўйича, бу боскич давомийлиги, янги махсулотни эгаллаш ва ишлаб чиқариш билан боғлиқдир.

3. Иқтисодиётдаги кичик бизнес, муаммолар ва уларни бартараф этиш йўллари.

Дастлабки монополияга қарши чоралар бирлашма ва корхоналарни парчалаш, ишлаб чиқаришни керакли тартибини тузиш, муаммосидаги, хизмат самарасидаги ва амалий-текшириш фаолиятида кичик корхоналарни кенг ривожлантиришдир.
Кичик корхоналарни бирдан бир вазифалари саноатда махсулот ишлаб чиқаришда монополияга бархам бериш. Кичик корхоналарни ривожлантириш - мамлакат иқтисодиётида монополсизлантириш дастўрининг зарур қисимдир.
Замонавий иқтисодиётни турли ўлчамдаги ишлаб чиқаришни барпо қилиш билан характерланади.
йирик корхона, ўрта ва катта бўлмаган тадбиркорлик фаолияти катта бўлмаган корхоналар, умумий тушунча «Кичик корхона» га бирлашади.
Кичик корхона учун критерий бу ишловчилар сони, махсулот хажми, фойда ўлчамидир.
Кичик бизнесда принципиал янги технология тузилади, кейинчалик бошқа корхоналарда ривожланади.
Кичик корхонани бирдан бир афзаллиги, ишлаб чиқаришда рақобат характерини мужассамланганлиги ва демократлашганидир.

Бундан ташқари

- маълум сондаги янги ишчи ўринларни барпо этиш, ва ўз фаолиятига бекор юрган ахолини жалб қилиш

- ёрдамчи ишлаб чиқаришни барпо этиш
- кичик шахар ва катта бўлмаган ахоли яшаш пунктлари
ривожланишига иқтисодий ва ижтимоий таъсир этиш.
- қоидадаги, юқори даражадаги социал-психологик муносабатлар:

АКШ даги 19 млн. турли мустакил фирмаларни 99 фоизи кичик корхоналар, Японияда 10 млн. дан 99 фоизни, бу сектор улушига миллий махсулотни ишлаб чиқариш АКШ ни 50 фоиз, Японияда 50 фоизни юқориси тўғри келади.

Кичик тадбиркорлик тизимни кўпроқ вўш бўьини: чекланган молиявий имконият.
Материал техник таoминотни қийинлилиги, кичик бизнес сохасидаги қонунларни такомиллашмагани, бозор таркиби ва бошқаларда тажрибаларни етишмаслиги.
Асосий муаммо кредит ажратишда уларни фойдаланишга мақул келадиган фоиз билан таъминлаш.
Банклар томонидан хозирги кредитлар юқори фоизга, бу кичик корхонага улардан етарли кенг фойдаланишга имкон бермайди.
Чуқур тахлил қилиш тизм йўклиги, улар натижаларидан амалда кичик корхоналарни солиқдаги имтиёзлардан фойдаланиш имконини бермай келмокда.
Кичик корхоналарга тавсия қилинган, улар услубий хусусиятларини ва фойдаланиш имкониятини хисобга олган машина жихоз ва технологияни йўклиги киши корхоналарни энг кам хажмда истеъмол техник таъминот билан таъминланмокда.
Мутлок хажми катта бўлмаган корхонани услубини чуқур биладиган, асосан, барча сифатларни мужассамлаштириган, замонавий шароитдаги керакли ишларни ташкил қиладиган рахбарларни йўклиги.
Кичик тадбиркорликни ривожланиши учун катта имконият, махсус молиявий фондларни берилиши, шунингдек турли ижтимоий шаклланишлар, коммерция натижаларини тартибга олинмаслиги.

Ўзлаштириш учун саволлар.

1. 
   Корхона иқтисодиети деб нимага айтилади?
   
2. 
   Иқтисодиет билан корхона иқтисодиетини қандай тушунса бўлади?
   
3. 
   Бозор иқтисодиетига ўтиш даврида корхоналарнинг хусусияти?
   
4. 
   Кичик бизнес деганда нимани тушунасиз?
   
5. 
   Кичик бизнесга нима учун давлатимиз катта эoтибор беряпти?
   
6. 
   Корхонани фаолият кўрсатишидан мақсади.
   
7. 
   Рақобат ва корхона
   
8. 
   Иқтисодиётдаги кичик бизнес, муаммолар ва уларни бартараф этиш йўллари
   
9. 
   Дастлабки монополияга қарши чоралар
   
10. 
    Мехнатни илмий ташкил этиш