Korxona iqtisodiyoti

2.1-chizma. Korxona Nizomining tarkibi.
 
2017-yil 9-fevralda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
“O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik subyektlarini davlat 
ro‘yxatidan o‘tkazish va hisobga qo‘yish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi 
2016-yil 28-oktabrdagi PQ-2646-sonli qarorini amalga oshirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi 66-sonli qarori qabul qilingan. Ushbu qarorga muvofiq tadbirkorlik 
subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi Nizom, tadbirkorlik 
subyektlarining Yagona davlat reyestrini yuritish tartibi to‘g‘risidagi Nizom va 
tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishda ro‘yxatdan o‘tkazuvchi 
organlar va vakolatli tashkilotlarning o‘zaro hamkorligi reglamenti tasdiqlangan va 
2017-yil 1-apreldan boshlab amalga kiritilishi belgilangan. 
O’z faoliyatini boshlamoqchi bo’lgan tadbirkor, avvalambor, qaysi faoliyat 
turi bilan shug’ullanmoqchi ekanligi, unga qaysi tashkiliy-huquqiy shakl (yuridik 
shaxs – mas’uliyati cheklangan jamiyat (MCHJ), xususiy korxona, oilaviy korxona 
va boshqalar; jismoniy shaxs – yakka tartibdagi tadbirkor (YATT)) to’g’ri kelishi 
kabi masalalarga aniqlik kiritib olishi lozim. 
Ta’kidlash kyerakki, ayni paytda respublikamizda tadbirkorlik subyektlarini 
davlat ro’yxatidan o’tkazish jarayoni soddalashtirilgan bo’lib, tegishli organlarda 
ro’yxatdan o’tish ko’pi bilan ikki kunni, ro’yxatdan o’tish haqi esa eng kam oylik 
ish haqining bir baravarini tashkil etadi. Mazkur qoida O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2006-yil 24-maydagi PQ-357-sonli qarori bilan tasdiqlangan 
Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatiga olish va hisobga qo’yishning xabardor 
qilish tartibi to’g’risidagi Nizomda belgilab qo’yilgan. 

---

Tadbirkor mazkur tartib bo’yicha ro’yxatdan o’tishda davlat soliq va statistika 
organlarida hisobda turishi shart emas, ya’ni buni ro’yxatdan o’tkazuvchi organ 
amalga oshiradi. Bunda yuqorida keltirilgan Nizom yer uchastkalarini ajratish, gaz 
va elektr tarmoqlariga ulanish to’g’risidagi qaror talab etiladigan, shuningdek 
litsenziyalanishi lozim bo’lgan faoliyat turlari bo’yicha tadbirkorlik subyektlarini 
davlat ro’yxatidan o’tkazishga tatbiq etilmaydi. Ushbu korxonani ro’yxatdan o’tka-
zish uchun O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 20-
avgustdagi 357-sonli qarori bilan tasdiqlangan Tadbirkorlik subyektlarini davlat 
ro’yxatidan o’tkazish, hisobga qo’yish va ruxsat byeruvchi hujjatlarni 
rasmiylashtirish ta rtibi to’g’risidagi nizomning qoidalariga rioya etish lozim. 
Tijorat faoliyati uchun mo’ljallangan tovarlarni olib keluvchi yuridik shaxs bo’lma-
gan yakka tartibdagi tadbirkorlarni davlat ro’yxatidan o’tkazish, hisobga qo’yish 
tartibi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 2-sentabrdagi 413-sonli qarori bilan 
tasdiqlangan alohida Nizom bilan tartibga solinadi. 
Nizomga muvofiq, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi va uning 
hududiy organlari, shuningdek tuman (shahar)lar hokimliklari huzuridagi 
Tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish inspektsiyalari ro’yxatdan 
o’tkazuvchi organlar hisoblanadi. 
Adliya vazirligida asosan quyidagi tadbirkorlik subyektlari ro’yxatdan o’tadi: 
- O’zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda hukumatining tegishli qarorlari bilan 
tashkil etiladigan aksiyadorlik kompaniyalari shaklidagi xo’jalik boshqaruv organla-
ri (shu jumladan, davlat aksiyadorlik kompaniyalari va xoldinglar); 
- xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar; 
- bozorlar; 
- soliq maslahatchilari tashkilotlari. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996-yil 30-noyabrdagi «Xorijiy 
sarmoyalar ishtirokidagi korxonalarga byeriladigan qo’shimcha rag’batlantirish 
omillari va imtiyozlar to’g’risida»gi PF-1652-sonli Farmoni 1-bandiga muvofiq 
Adliya vazirligida quyidagi talablarga javob byeradigan xorijiy investitsiyalar 
ishtirokidagi korxonalar ro’yxatdan o’tadi: 
- korxonaning nizom jamg’armasi 150 ming AQSh dollariga teng summadan kam 
bo’lishi mumkin emas; 
- korxona ishtirokchilaridan biri albatta xorijiy yuridik shaxs bo’lishi shart; 
- xorijiy sarmoyalar ulushi korxona nizom jamg’armasining kamida 30 foizini 
tashkil etishi zarur. 
Ya’ni, yuqorida keltirilgan talablarga javob bermaydigan xorijiy kapital 
ishtirokidagi boshqa korxonalar inspektsiyada ro’yxatdan o’tib, ularga nisbatan 
xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar uchun belgilangan imtiyoz va 
preferensiyalar tatbiq etilmaydi. 
Tadbirkorlik subyektlarining boshqa turlari, shu jumladan yakka tartibdagi 
tadbirkorlar ro’yxatdan o’tish uchun davlat xizmatlari agentligiga murojaat etadilar. 

---