Kristallografiya va mineralogiya

 

---

154 
Brukit – TiO
2
  
Nomi angliyalik mineralog Genri DjeymsBruk (1771-1857) sharafiga 
Shunday nom bilan atalgan. Kimyoviy tarkibi: Ti – 60%; O – 40%. Singoniyasi 
rombik, simmetriya ko‘rinishi rombodipiramidal – 3L
2
3PC. Fazoviy gruppasi: 
a
0
=5,436; b
0
=9,16; c
0
=5,14; a
0
:b
0
:c
0
=0,5931:1:0,5602.
Brukit uchun tomonlarida vertikal chiziqlari bo‘lgan, qo‘shaloq qiyofa 
xarakterlidir. Brukit asosli kristallar tarzida uchraydi.
Brukitni rangi sarg‘ish yoki qizg‘ish qo‘ng‘irdan qoragacha bo‘ladi. Chizig‘i 
rangsizdan tortib, kulrang yoki qo‘ng‘ir sariq ranglargacha bo‘ladi. Yaltirashi 
olmossimon. Yupqa qavati shaffof. Sinishi chig‘anoqsimondan tekisgacha. 
Qattiqligi 5-6. Solishtirma og‘irligi 3,9-4. ulanish tekisligi mukammal emas. Optik 
xususiyatlari: ikki o‘qli, musbat; Ng=2,74; Nm=2,586; Np=2,583; Ng-Np=0,158. 
Mikroskop ostida o‘tgan yorug‘lik nurida brukit sarg‘ish jigarrangdan qoramtir 
jigarrangacha.
Brukitni aniqlashda diagnostik belgi bo‘lib tabletkasimon kristallarini 
qiyofasi xizmat qiladi. Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 3,22; 2,45; 1,681. 
Dahandam alangasida erimaydi va o‘zgarmaydi. Kislotalarda erimaydi. 700°C dan 
yuqori temperaturada qizdirganda brukit rutilga aylanadi.
Brukit asosan intruziv tog‘ jinslarda va kristallangan slanetslarda uchraydi. 
Pegmatit tomirlarga kirib pnevmatolit jarayonlarda ham uchraydi. Gidrotermal va 
sochilma konlari ko‘proq amaliy ahamiyatga ega. Yerning yuza qismida barqaror 
bo‘lib sochilma konlarga o‘tadi. Konlari Qozog‘istonda, Amerikada, Uralda, 
Shveysariyada, Braziliyada ma’lum. Brukit O‘zbekistonda juda kam uchraydigan 
minerallar qatoriga kirib Chotqol-Qurama tog‘larida kuzatilgan va kam 
o‘rganilgan.
Amaliy ahamiyati rutilniki kabi.