Kurs ishi O’zbekiston Respublikasi pul-kredit siyosatining ustuvor yo’nalishlari tahlili

Mavzuning maqsadi: Bugungi kunda makroiqtisodiy muvozanatga erishishning usullarini, ularga ta’sir etuvchi omillarni hamda ularga qarshi kurashish va ularni bartaraf etish yo’llarini Markaziy Bank tomonidan amalga oshiriluvchi “Pul-kredit siyosati” orqali o’rganish va uni mamlakatimizning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari asosida tahlil o’tkazish hamda o’zimning shaxsiy xulosa va takliflarimni keltirib o’tish.
Mavzuning vazifalari: Yuqoridagi maqsadlarga erishish uchun quyidagi ketma ketlikdagi vazifalarni bajarish maqsadga muvofiq hisoblanadi:

• 
  Pul-kredit siyosati va undagi muammolarga doir xorijiy ilmiy adabiyotlar hamda maqolalarni o’rganish hamda ular asosida o’z fiklarimni bayon etish;
  
• 
  Pul-kredit tizmiga oid iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’rganish va tahlil
  

qilish;

• 
  Pul-kredit siyosati va undagi muammolarni yoritish shu bilan birga ularning yechimlarini topish;
  

Mavzuning tarkibiy tuzilishi: Kurs ishimning tarkibiy tuzilishi ikki tildagi anotatsiya, kirish, asosiy qismini yoritib beruvchi 3ta reja, xulosa va takliflar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat .
Kirish qismida tadqiq qilinayotgan muammoning dolzarbligi asoslangan va maqsadi, vazifalari hamda kurs ishining tarkibiy tuzilishi yoritilgan.
Adabiyotlar sharhi qismida esa mavzu doirasida o’rganilgan adabiyotlar, xorijiy maqolalar nomi hamda ularning tadqiqot mavzulari, maqsadlari yoritilgan.
Ma’lumotlar va metodologiya deb nomlangan qismda esa ushbu mavzuni o’rganish mobaynida qandasy ilmiy usullardan foydalanilganligi hamda bu usullarning mazmuni keltirilgan.
Kurs ishimning yakuniy qismida xulosa takliflar bayon etilgan. Shuningdek, mavzuni yoritishda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati keltirib o’tilgan.
1.Adabiyotlar sharhi (literature review).
Bugungi kunda pul-kredit siyosati va undagi muammolar asosiy e’tibor markazida bo’lib kelmoqda. Bu yo’nalishda xorijlik hamda mamlakatimiz olimlari va ilmiy tadqiqotchilar tomonidan turli davlatlar misolida, turli usullarda ilmiy tadqiqot olib borilmoqda va ilmiy xulosalar chiqarilmoqda. Bulardan bir nechtasini quyida ko’rib chiqamiz.
Raximian Moxammad Maxdi tomonidan “Финансы и банковское дело” jurnalida chop etilgan “ Ikkilamchi pul tizimi va denstlashtirishning pul-kredit tizimiga ta’siri” (Двухсторонняя денежно-кредитная система и ее эффекты по децентрализации денежно-кредитной системы²) deb nomlangan maqolasida jahon banki kredit mablaglari shuningdek sanktsiyalar bilan vujudga kelayotgan muammolarni yoritgan. Hamda shunday sanktsiya sharoitida shuni takidlaydiki: Ba'zi mamlakatlarda, masalan, misol Eron, sanktsiyalar sharoitida pul tizimi uchun rivojlanish imkoniyatlari mavjudligini aytadi. Eron Islom Respublikasi pul tizimining rivojlanishi sanktsiyalarga qarshi kurashning universal amaliy misollari bilan tavsiflangan markazsizlashtirish, sanktsiyalarga duchor bo'lgan davlat tomonidan haqiqiy qarshilik ko'rsatish imkoniyati mavjud ekanligini aytib o’tadi.
Iqtisodiy rivojlangan davlatlar guruhi tomonidan kiritilgan sanktsiyalar ostida bir qator davlatlar mavjud bo'lgan taqdirda, muallif iqtisodiy muammolarni qanday hal qilishni aniqlash uchun tadqiqot o'tkazishni taklif qiladi va sanksiya berilgan mamlakatlarning moliyaviy muammolari bilan tanisihib chiqadi. Uning fikriga ko’ra ikki tomonlama pul tizimini yaratib, mamlakat sanktsiyalar davrida iqtisodiy ahvolini yaxshilashi mumkin.
Barqaror iqtisodiyot sharoitida markaziy bank muomaladagi pul miqdorini qayd etmaydi va markaziy bankning pullari ko'proq miqdordagi kreditlar va depozitlarga «ko'paymaydi». Garchi tijorat banklari kredit berish orqali pul ishlab chiqarsa ham, ular cheklovsiz buni amalga oshira olmaydi. Markaziy banklar foizlarni belgilash orqali tijorat banklari tomonidan pul mablag'larini yaratilishini nazorat qiladi.
Stavkalar va zaxiralar. Bu tijorat banklari berishga tayyor bo'lgan mablag'larni cheklaydi va shu bilan yaratadi, chunki bu raqobat sharoitida kreditlash rentabelligiga ta'sir qilishini ta’kidlaydi.
Sanktsiyalarga qarshi choralar tufayli yalpi ichki mahsulot (2018 yilda 1,6 trln. AQSh dollari) miqdorida global iqtisodiy kuch, bu ularning amaliy samaradorligini tasdiqlaydi.
Boshqa davlatlar bilan ikkitomonlama pul-kredit tizimini yaratish orqali dunyodagi xalqaro pul tizimini markazlashtirmaslik mumkin. Pul tizimi markazlashtirilmaganida, hech bir mamlakat bunga qodir emas.
“Global iqtisodiyotda markaziy rol o'ynaydi va boshqa mamlakatlar uchun mantiqsiz sanktsiyalar va moliyaviy cheklovlarni qo'llaydi”- ushbu fikr bn o’z maqolasini yakunlaydi.
Maqolada Brody P. R.; Galbiati R. R; Schlag K. H; Reyes L.; Weele J. J kabi olimlarning ilmiy ishlaridan hamda bir qator ilmiy adabiyotlardan foydalanilgan.
“Economic Letters” jurnalida Lucia Milena Murgia tomonidan “Makroiqtisodiy o'zgaruvchilarga pul-kredit siyosatining ta'siri: Yevrozona ma'lumotlari” (The effect of monetary policy shocks on macroeconomic variables:
Evidence from the Eurozone³) nomli maqola chop etilgan.
Ushbu maqola muallif pul shoklarining Evropa Markaziy Bankiga (ECB) ta'sirini ko'rib chiqadi. sanoat mahsulotlari (ishlab chiqarish) va inflyatsiya (narxlar) va boshqalar.
Maqolada muallif sanoat ishlab chiqarish (ishlab chiqarish) va inflyatsiyaning (narxlarning) javobini tahlil qilgan. Pul-kredit siyosati Evropa Markaziy Bankining (ECB) yangi ma'lumotlar namunasini ishlatib hayratda qoldiradi. Romer va Romerning (2004) hikoyaviy yondashuvidan so'ng va yangi ma'lumotlar to'plamini yig'ish makroiqtisodiy prognozlar, men ECB atrofida pulkredit siyosatidagi shoklarning yangi ko'rsatkichini olaman namuna olish davri 2000–2016.
Mavjud adabiyotlarga muvofiq, mahsulotlar pul-kredit siyosatiga ko'proq sezgir 100% dan keyin 10 oydan keyin pasayish boshlanib, 0,5% dan yuqori bo'lgan silkinishlar ball 2 zarba. Aksincha, inflyatsiyaning pul-kredit siyosatiga ta'sir ko'rsatadigan reaktsiyasi juda sust. Muallifning chiqish natijalari AQShning markaziy banklari ma'lumotlari ishlatilgan o'tmishdagi natijalarga mos keladi Qirollik, AQSh va Kanada.
Maqolada Cloyne, J; Hürtgen, P; Jarocinski, M; Karadi, P; Kerssenfischer, M; Pellegrino, G; Romer, C. D; Romer, D. H; Sims, C. A; Uhlig, H. kabi olimlarning ilmiy ishlaridan hamda bir qator ilmiy adabiyotlardan foydalanilgan.
“International Money and Finance”(2019) jurnalida S.Lee, C.Bowdlerlar tomonidan “AQShning pul-kredit siyosati va global bank oqimlari” (US Monetary Policy and Global Banking Flows⁴) deb nomlangan maqolasi chop etilgan.
Maqolada AQSh pul-kredit siyosatining AQShning global bank vositalariga ta'sirini o'rganadi: Federal Rezerv Greeninining tavsiflovchi manbalari va prognozlariga asoslanib, AQShning pul-kredit siyosatidagi shoklardan foydalangan holda AQSh dollarlarida ko'rsatilgan chegaralararo bank oqimi (Romer va Romer, 2004). Standart rekursiyani ishlatadigan Bruno va Shin (2015) bilan taqqoslaganda pul-kredit siyosatini aniqlash usullari, tez va kamayadi.
Pul-kredit siyosati qat'iylashtirilgandan keyin ma'lum darajada, bu qarzni moliyalashtirishning qisqarishi pul-kredit siyosatining tarqalishida muhim rol o'ynashini anglatadi.
Bank tizimi. Dollar banklarini moliyalashtirish xalqaro oqimining qisqarishi AQSh siyosati singari tashqi siyosatda belgilangan pul-kredit siyosatidan ko'proq foydalanish dollarni kuchaytirish 36 mamlakat uchun ikki tomonlama VAR-larga bazaviy modelni kengaytirish, AQSh pul-kredit siyosati qisqartirilganidan keyin transchegaraviy bank oqimlari pasayishini aniqladik pul-kredit siyosatining tashqi zarbalariga javoban ko'proq agregat modeli natijalariga muvofiq. Mamlakatlar guruhlariga nazar tashlansa AQShda pul-kredit siyosati pasayganidan keyin banklarning chiqib ketishi yanada aniqroq ko'rinishini ko'rish mumkin.
Maqolada Barakchian, S. M; Crowe, C; Bluedorn, J. C; Bowdler, C;
Bruno,V; Shin, H. S; Cushman, D. O; Zha, T. Dedola, L; Rivolta, G; Stracca, L; Iacoviello, M; Navarro, G; Romer, C. D; Romer, D. H; Mackowiak, B. kabi olimlarning ilmiy ishlaridan hamda bir qator ilmiy adabiyotlardan foydalanilgan.