Áwliyege at aytıp,
Ortaǵa basın salǵanıń,
Allayarday bayıńız,
Bularǵa bayan etedi.
(«Qaraqalpaq folklorı, Qırq qız dástanı, 39-b»)
Qorasanǵa qoy aytıw frazeologizminiń birinshi bólegi joqarıdaǵı mısalda keltirilgen. Eki komponenttiń bir sıńarı qollanılsa da avtorlardıń sheberligi arqasında frazeologizmniń dástúriy tutas mazmunı, oqıwshıǵa dál, tolıǵı menen jetkeriledi. Bul jerde bir sıńarı qollanılǵanı menen biz onı tolıq túsinip turmız.
Bara belli jeri joq,
Ján-jaǵına qaradı,
Batarına kóli joq,
Átiraptı sholadı.
(«Qaraqalpaq folklorı, Qırq qız dástanı, 69-b»)
Bul mısalda teńles eki komponentli frazeologizmniń birinshi sıńarı (baratuǵın jeri joq) ózgertilgen variantta (barar belli jeri joq) jumsalǵan. Jánede usınday etip ózgertilip qollanılǵan frazanı biz tómendegi mısaldanda kórsek boladı.
Bolǵan iske sır bermey,
Batır tuwǵan arıslan,
Oynap-kúlip júredi,
Sırtı pútin bolsa da,
Ishinde ot janadı.
(«Qaraqalpaq folklorı, Qoblan dástanı, 105-b»)
Bul mısalda sırtı pútin, ishi tútin degen frazeologizm ózgertilip qollanılǵan. Bul da avtordıń sheberligi bolıp tabıladı.
Qaraqalpaq tilinde barlıq adamlar (ǵarrı, jasına qaramay) mánisinde jumsalatuǵın “eńkeygen ǵarrı, eńbeklegen bala”, “jeti jasar baladan, jetpis jasar ǵarrıǵa shekem” degen frazeologizmler avtor tárepinen strukturalıq jaqtan bir talay ózgerisler menen de jumsala beredi. Bunı biz tómendegi mısal arqalı da kórsek boladı.
Jetpis jasar ǵarrılar,
Jeti jasar balalar,
Qara kún tuwıp xalqına,
Jurtıń, Xanım, zar jılar.
(«Qaraqalpaq folklorı, Qırq qız dástanı, 76-b»)
Mınaw júr tozıp xalqıń,
Bararına jeri joq,
Batarına kóli joq,
Kiyimi joq ústinde
(«Qaraqalpaq folklorı, Qırq qız dástanı, 98-b»)
Teńles eki komponentli frazeologizmlerdiń quramınıń ózgertilip qollanılıw jaǵdayları kórkem shıǵarmalarda kóplep ushırasadı. Al bul mısalda tariyxıy mánisi bar kórkem sóz dizbekleriniń biri “baratuǵın jeri, batatuǵın kóli joq” frazeologizmi bul mısalda dástúriy qálpinde qollanılǵan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
