L. B. Okun Elementar bóleksheler

Volt (V). Elektr kernewiniń, elektr potencialınıń, elektr qozǵawshı kúshtiń (e.q.k.) birligi. SI ge 
sáykes 1 V = 1 Dj·1 Kl
-1
. Demek, 
1 𝑉 = 1
𝑒𝑟𝑔
𝑒𝑠𝑒
10
8
𝑠𝑚 · 𝑠𝑒𝑘
−1
𝑐
= 10
8
𝑒𝑟𝑔
½
𝑠𝑚
½
𝑠𝑚 · 𝑠𝑒𝑘
−1
𝑐
= 1
𝐷𝑗
𝑒𝑠𝑒
10
𝜉
. 
Elektr qozǵawshı kúshtiń ámeliy birligi sıpatında volt joqarıda esletilip ótilgen kongresste 
1881-jılı qabıl etildi. Sol kongresste SGSM sistemasınıń 10
8
birligi sıpatında alınǵan edi: 
1 𝑉 = 10
8
(
𝑒𝑟𝑔
𝑠𝑚
)
½
𝑠𝑚 · 𝑠𝑒𝑘
−1
𝑐
. 
1889-jılǵı Elektriklerdiń ekinshi хalıq aralıq kongressinde djouldiń absolyut ámeliy elektr 
birligine jumıs penen energiyanıń birligi sıpatında voltten keyin kirgizilgenligin ańǵaramız. 
Voltti erg hám ese arqalı anıqlaǵandaǵı 10
8
koefficientiniń kulondı ese arqalı, usıǵan sáykes 
amperdi nyuton arqalı anıqlaǵandaǵı 10 koefficientine alıp keletuǵınlıǵın ańsat kóriwge boladı. Al 
voltti anıqlaǵandaǵı 10
8
koefficientiniń saylap alınıwı ne menen baylanıslı? Juwap mınadan ibarat: 
usınday jollar menen anıqlanǵan volttiń mánisi normal elementler dep atalatuǵın toqtıń 
derekleriniń elektr qozǵawshı kúshiniń shamasına jaqın. Normal element dep elektr qozǵawshı 
kúshi waqıttıń ótiwi menen ózgermeytuǵın hám ekzemplyardan ekzemplyarǵa ótkende qaytadan 
tiklenetuǵın galvanikalıq elementke aytadı. Óziniń dáwirinde normal elementler volttin etalonı 
sıpatında хızmet etti. Házirgi waqıtları olar teхnikadaǵı kernewdi standartlaw ushın keńnen 
qollanıladı. 
Farad (F) (burınǵı ataması farada) — elektr sıyımlıǵınıń birligi: 
1 F = 1 Kl·1 V
-1 
= 1 m
-2
·kg
-1
·sek
4
·A
2
. 
Endi 
1 A·sek = 1 Kl, 1 Kl
2
= 10
-7
c
2
N·sek
3
qatnasınan paydalanamız hám SGS sistemasına ótip 
SGSE sistemasındaǵı elektrdiń muǵdarınıń birligi 1 ese ge teń. Bul qosımshanıń aqırında keltirilgen 
ádebiyattıń dizimindegi [1] ge qarańız.

---

99 
1 F = 10
-7
c
2
𝑁·𝑠𝑒𝑘
2
𝑘𝑔·𝑚
2
= 10
-7
sm (
𝑠·𝑠𝑒𝑘
𝑠𝑚
)
2
= 
= 10
-9
𝜉
2 
sm ≈9·10
11
sm. 
Om - qarsılıqtıń birligi: 
1 Om = 1 V·A
-1 
= 1 Dj·Kl
-2
·sek = 
= 1 
𝐷𝑗·𝑠𝑒𝑘
𝑒𝑠𝑒
2
(
10 
𝑐·𝑠𝑒𝑘
)
2
= 10
9
𝑠𝑒𝑘
𝑠𝑚
(
𝑠𝑚 
𝑐·𝑠𝑒𝑘
)
2
- 
10
9
𝑐
𝑠𝑚 
𝑐·𝑠𝑒𝑘
= 
10
9
𝜉·𝑐
. 
Solay etip, Om (tezlik)
-1
ólshemge iye boladı eken. 
𝑐 = 1 bolǵan birliklerde 
1 Om ≈ 1/30.