Lavrov vitaliy alekseyevich mamatmusayev toxir shaydulovich

Devorni yarim ustunlar bilan ishlash usuli qadim an‟analarga ega. U zich 
joylashgan shinaklarga ega qal‟a devorlari motividan tarqalgan bo„lishi mumkin 
(masalan, Jonboz qal‟a). Yaqin joylashgan baland kovaksimon shinaklar devor 
yuzasini go„yo alohida vertikal bo„lakchalar-kurakchalarga ajratgan. Me‟morda 
bora-bora shinaklar orasidagi devorni qalinlashtirib, uni mustahkamlash, shinakni 
esa ikki qo„shni turtib chiqqan joy orasidagi chuqurliklarda joylashtirish fikri 

---

81 
paydo bo„lgan bo„lishi mumkin. Qadimgi Xorazm ilk o„rta asrlar qo„rg„onlaridagi 
(masalan, Uy-qal‟a, Qum qal‟a va boshqalar) rel‟yefli va turtib chiqqan joylar 
orasidagi shinaklarga ega qat-qat burmali devor shunday paydo bo„lgan. Tepa 
qismida tekis devorga o„tish uchun turtib chiqqan joylarning har bir jufti ravoqcha 
bilan yakunlangan. Sekin-asta qat-qat burmali devor motiviga dekorativ elementlar 
olib kirilgan. Shinaklar bo„rtiklarga o„tgan, ritmik surat ko„rinishida guruhlashadi 
(masalan, qadimgi Xorazmdagi Teshik qal‟a). 
Qat-qat burmali bino tasviri Ermitaj to„plamidagi, chamasi Xorazmda 
yaratilgan (VI-VII asrlar) qadimgi kumush laganda ishlangan. Bu yerda ikki 
qavatli turar joy ko„shki-qal‟ani namoyon qiluvchi qo„rg„onning qamal qilinishi 
ko„rsatilgan.
Laganda tasvirlangan qal‟a-ko„shk O„rta Osiyoda afrigid-sosoniylar davri 
uchun xarakterli bo„lgan va qadimgi Xorazmning Berkut qal‟a vohasida qisman 
saqlangan turar joy-qo„rg„onlarining bezaklari va yo„qolgan detallari haqida 
tasavvur beradi. 
Devorlarning qat-qat burmali ishlanish motivi O„rta Osiyo hududida XI-XIII 
asrlarga qadar keng tarqalgan. U mahobatli turar joylarda ham, jamoat binolarida 
ham qo„llanilgan edi.
IV-BOB. MO„G„ULLARGACHA BO„LGAN DAVR O„RTA OSIYO 
SHAHARLARI 
 

---

82