Lektsiya №20 Osimliklerdin osiui, раўажланыўы jobasi

Titirkeniushilik nizamliklari Titirkeniushilik kletkaning titirkendiriuge kartilgan integral reaktsiyasi bolip,ol tomendegi nizamliklarga boysinadi.
1.Titirkendiriu kushi nizami .Titirkeniu kansha ulken bolsa,kletkanin xam organizmning funktsionallik juuap reaktsiyasi kushli boladi.Juuap reaktsiyani payda etetugin titirkendiriuding minimal kushi koziu bosagasi dep ataladi.
Xadden ziyat (supermaksimal) tasir funktsional aktivlikti jok etip,kletkaning olimine alip keledi.
2.Titirkendiriu uzinligi nizami. Titirkendiriu kansha kushli bolsa, kletka xam organizmning juuap reaktsiyasi kushli boladi.Reaktsiyapayda etetugin minimal uakit prezentatsiya uakti dep ataladi. Uzak uakit titirkendiriu bolsa kletkaning titirkendiriushige sezgirligi tomenleydi.
3.Titirkendiriu mugdari nizami. Titirkendiriushi kushi kushli bolgan sayin prezentatsiya uakta azayadi.
4. Titirkendiriu gradienti nizami. Titirkendiriu gradienti kansha jokari balsa organizm xam kletkaning reaktsiyasi artadi. Astelik penen artip bariushi titirkeniuge organizm az fiziologiyalik effekt korsetedi (beyimlesiu).
Solay etip, titirkendiriu tasirine kletkaning xam putkil organizmning reaktsiyasi ,titirkendiriu kushine oning uzakligina xam artip bariu gradientine karaydi .
Funktsionallik xareketshenglik dep belgili tezliktegi tasirge tokimaning juuap reaktsiyasina aytiladi. Arnauli kletkalarda titirkeniuge sezgirlik juda jokari boladi. Ch.Darvin osimliklerdegi murtlar 0,00025 mg massadagi salmakka reaktsiya beretuginin,0,0001 mg ammoniy nitratka rosyanka tuklerining tubinen kayrilip juuap beretuginin korsetken. Degen menen osimliklerding funktsionallik xareketshengligi xayuanatlarga karaganda adeuir tomen darejede boladi. Tek gana mimozada, shibin-shirkey uslaushi osimliklerde potentsiyaltasir (P.T.) tomen darejeli xayuanlarga jakinlaydi.Tez ozgeretugin adekvat titirkendiriushiler osimliklerge juda siyrek tasir etkenlikten ozgeshe boladi. Xaua rayina, sutkalik ozgerislerge, mausim ozgerislerine baylanisli jasau jagdaylari astelik penen ozgeredi xam sogan karay osimliklerde titirkeniushige juuap reaktsiyasi bolgan funktsionallik xareket aste boladi.
Osimlikler organizmindegi xer kiyli fiziologiyalik, morfogenetikalik xem kozgaliu protsessleri regulyatsiya xem integratsiya sistemalarin tamiynleydi. Regulyatsiyanin kletka ishindegi darejesi bir-biri menen baylaniskan fermentlerdin aktivlik, genetikalik xem membrenalik regulyatsiya sistemalarin birlestiredi (tkan aralik, organ aralik) dareje-tropikalik, gormonallik xem elektrofiziologiyalik sistemalar darejesinde boladi. bul sistemalardi bir-biri menen baylaniskan bolip, kletka ishinin regulyatsiyalik sistemasi arkali tasir etedi. Fitogarmonlar-auksin, sitokilin, gibberellinler, abstsizinler, etilen osimliklerdegi regulyatsiyanin tiykargi sistemalarinan esaplanadi. Organizm darejedegi bir putinlik dominantlik oraylardin xam oraylik baskariu elementlerinin oz-ara tasirinen kelip shigadi.En axmiyetli regulyatorlik konturlarga foto- xemo-xam mexano retseptorlar jatadi.Olarga kizil xam uzin kizil nur –fitoxromda kiredi.
Osimliktin osiuin tertipke saliushi zatlar emeliy jumista otken XX esirdin 40-jillarinda kollanila baslandi. Onin auil-xojaligindagi roli jil-jildan artip barmakta. Esirese olar miyueshilikte xem biyday jetistiriude kollanilmakta. Olardan alinatugin ekonomikalik payda,fiziologiyalik aktiv zatlardi tabiu ,olardi uyreniude jumsalgan shiginnan kop merte artpakta. Ayirim sintetikalik birikpeler osimliklerge IUK ke uksagan tesir jasaydi, birak olar jude tomen kontsentratsiyada tesir etip uzak uakit buzilmastan saklanadi. Bul zatlar indol-fenol birikpelerine xem naftilakil karbon kislotalarina tiyisli boladi.
Bul sintetikalik osiudi tertipke saliushi zatlar xem turli kollaniuga iye boladi :
1. Kelemshenin tamirlasiuin tezlestiriushiler.Jude kiynlik penen tutip keletugin miyue xem togay porodalarinin kelemshelerine isleu beriuide IMK xem 1-NUK kollaniladi.
2. Partenokarpik(tuximsiz) miyuelerdi aliuda miyue payda boliudi tezletpeude sintetikasin auksinler kollaniladi. Olar pomidor,kiyar xem baska eginlerdin gullerine sebiledi ,netiyjesinde atalanbagan miyuelerpayda boladi. Bul usil teplitsalarda ken kollaniladi.
3. Miyuelerdi jiynauda olardin tusiuin azaytiuda 1-NUK yamasa 2,4-D kollaniladi. Alma,almurt xem baska miyuelerdin shakalarin olardi jiynap aliudan aldin isleuberse onimnin shigini azayadi xemde olardin uzak uakit buzilmay saklaniuin temiynleydi.
4. Xaram shoplerdi jok etiude 2,4 D xem baskada xlorfenoksi kislotalar isletiledi.
olar gektarina 0,6 -1,5 kg nan ken japirakli biyday,sali,mekke xem baska eginler arasindagi xaram shopge kapsi isletiledi.