Lektsiya №20 Osimliklerdin osiui, раўажланыўы jobasi

Fiziologiyasi xem bioximiyalik tasiri GA nin osimlikke tasiri, olardin pakalinin uzayip ketiuinen korinedi. Onin tasiri asirese pas boyli osimliklerde xem razetka fazasindagi uzin kunli osimliklerde aykin korinedi. Onin tasirinen razetkadagi osimliklerde gul pakalin payda etip gulleuge otedi. Gibberellin apikal xem interkalyar meristemaga tasir etip kletkanin boliniuin aktivlestiredi. Gibberellin tamirlardin osiuine tasir etpeydi. Kerisinshe onin mugdarinin kobeyiui tamirdin jagdayin tomenletedi. Ayirim osimliklerdin tuximin xem tuynegin gibberellin menen isleu berip olardi tinishlik jagdaydan shigaradi.Giberellin kopshilik osimliklerde nukleyin kislotalari xem beloktin sintezin aktivlestiredi. Gibberellin membrana kuramindagi fosfolipidlerdin sintezine juuapker bolgan fermentlerdi aktivlestiredi. Gibberellin menen isleu berilgen tkanlarda IUK tin mugdari artadi.
Abstsizinler. 1961 jili V.L`yu xem X.Karns paxtanin kuuragan shangala-ginan japiraklardi tusiretugin kristall xalattagi zatti alip ogan abstsizin degen at beredi. (adscission-angl tusiu, ajiraliu degen sozden alingan). Abstsi-zinnin molekulalik strukturasi (kurami) 1963-jili Okumoy xem baskalar xem Kornfort xem baskalar tarepinen bir uakta aniklandi. Abstsizin (abstsizin kislotasi ABK seskviterpen ekenligi (S₁₅) aniklanadi.
Metabolizmi xem tasiliui. ABK jabik tuximli xem jalanash tuximli osimliklerde xem paportnik tarizlilerde (kirkkulaklarda) aniklangan. ABK kartaygan japiraklarda, pisken miyuelerde, tuximlarda xem tinishiliktagi burtiklerde kop boladi. ABK japirak xem tamir oymakshasinda eki usilda payda boladi:
1. Mevalon kislotasinan.
2. Karotinoidlardin idirauinan.
Osimliklerde ABK nin kozgalisi tomennen jokariga karay xem jokaridan tomenge karay ksilema xem floema shiresinde boladi.
Fiziologiyalik xem bioximiyalik tasiri. Kopshilik jagdayda ABK osimliktin osiuin toktatadi. Bul fitogarmon IUK tsitokinin xem gibberellinlerge antogonist. Birak bir kansha jagdaylarda ol aktivator sipatinda ozin korsetedi: Rozanin miyuesinin partenokarpik rauajlaniuinda, kiyardin gipokotilinin uzayiuinda t.b. ABK nukleyin kislotasi, belok xem xlorofildin tarkaliuin tezletedi. ABK stress mexanizminde katnasadi. Abstsioz kislotasi DNK, RNK xem belok sintezlerin tormozlaydi. Sonin menen bir katar, ol bir kansha fiziologiyalik protsesslerge tasir etedi. ABK H⁺ kompasinin funktsional aktivligin paseytedi dep shamalauga boladi.
Etilen. Etilen gazi (CH₂=CH₂) tomen kontsentratsiyada (0,04-1,mkl/l) osimlikke juda jokari morfogenetikalik tasir etedi. Etilennin osimlikke fiziologiya-lik tasirin 1901 jili D.N.Nelyubov` nokat osimshesi menen islegen tajiriybe-ler uaktinda aniklagan. 20-jildan keyin etilende miyuelerdin pisiuin tezletiu kasiyetinin bar ekenligi aniklandi.