Lektsiya №20 Osimliklerdin osiui, раўажланыўы jobasi

Potentsial tasir (P.T) Tasirlengen kletkadagi mp tomenleniui xam buringi kalpine kaytiuinan P.T payda boladi. Bul korinisti otken asirding 30-jillari V.Ostergaut xara osimligining ulken kletkalarinda aniklagan.Keyin P.T. xareketsheng osimlikler;mimoza,venerina shibin uslagish,rosyanka osimliklerinde uyrenilgen.Keyinshelik barlik osimliklerde potentsiyal tasir (P.T.) payda etetuginligi aniklangan. P.T ning tezligi venerin shibin uslagishta 25 sm/s, mimozada 4 sm/s baska osimliklerde 0,08-0,5 sm/sek.
P.T.otkiziushi baylamlarining protoksilemasi xam floemaning parenxima kletkalarinda plazmolemma xam plazmodesma arkali tarkaladi.
P.T ning signal roli anik. Budan baska ol informatsiyalik funktsiyanida atkariui mumkin,yagni makkening shaninin analiktang auzinda osip ,tap tuyinge shekem jetip bariui onnan shigatugin impul`slar menen birge boladi.
Ushlik burtiktin temperatura xam jaktilikting ozgeriuineni koziui natijesinde tamir arkali mineral elementlerdin soriliui tezlesedi.
Integratsiyanin organizm darejesi Barlik kletka aralik regulyatsiyalar (trofikalik,gormonallik elektrofiziologiyalik) bir-biri menen tigiz baylaniskan. Maselen IUK elektropotentsial darejesin arttirsa ol oz gezegide zatlardin tasiliuina tasir etedi. Xar bir regulyatsiya sistemasi kletka ishindegi regulyatsiya sistemasi arkali tasir etip otiradi,yaginiy fermentler menen membrananin funktsional aktivligin ozgertip nuklein kislotalarinin xam beloklar-din sintezinin bagdarina xam jedelligine (intensivligine)tasir etip otiradi. Solay etip,osimliktin barlik boleginin bir-birine tasirin aniklaytugin uliuma regulyatsiya sistemasi duziledi. Osimlik anik korinetugin bipolyar strukturaga iye boladi.Bul strukturani shakanin ushi xam tamir duzedi. Rauajlanip atirgan japirakli apikal meristemaga iye bolgan vegetatsiyadagi shaka ushi kaptal bortiklerdin osiuin basip turadi (apikalik dominantlik), otkiziushi baylamlardin,tamirdin payda boliuin astelestiredi,pakalda bortiklerdin payda boliuin xam osiuin induktsiyalaydi.
Shaka ushi dep atalatugin dominant oraydaauksin, tamir ushi dep atalatugin dominant orayda tsitokinin degen gormonlar sintezlenedi. Shaka ushi menen tamir ushinda osimlikting ontogenezi dauaminda embrionlik tokima saklanganliktan V.V.Polevoy (1989) bul tokimalardi dominant oray dep atagan.
Dominant oraylar birinshi gezekte osimlik organizminde polyarlikti payda etiude katnasadi. Polyarlilik fitogarmon gradienti arkali duziledi.
Osimlik organizminin uakitsha integratsiyasi bir-biri menen baylaniskan( ostsillyatsiya si) ritmi arkali alip bariladi. Dominant oraydagi ostsillyatsiya osimliktegi fiziologiyalik protsesslerdin uakitsha sinxronligina xizmet etedi.