Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti


Tergov eksperimentini o‘tkazish tartibi va taktikasi


Download 4.6 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/59
Sana31.10.2017
Hajmi4.6 Mb.
#19056
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   59

Tergov eksperimentini o‘tkazish tartibi va taktikasi 

 

Tergov  eksperimentini  tashkil  etish:  a)  uning  maqsadi  va  hal 



qilinadigan  vazifalarni  belgilash;  b)  uni  o‘tkazish  vaqti,  joyi  va 

sharoitlarini belgilash; v) tajribalar tuzilishi va oldinma-ketinligi xayoliy 

modelini  tuzish;  g)  tergov  harakati  ishtirokchilarini  va  ulardan  har 

birining  rolini  belgilash;  d)  tajriba  o‘tkazish  uchun  zarur  narsalar  va 

texnika vositalarini tayyorlash, ularni qayd etish usullarini belgilashdan 

tarkib topadi. 

Murakkab vaziyatlarda bo‘lg‘usi tergov eksperimentining mufassal 

yozma  rejasini  tuzish,  unda  tajribalarning  tashkiliy  va  texnik-

krimenalistik  ta’minoti,  tuzilishi,  ularni  o‘tkazish  variantlari,  erishilgan 

natijalarni qayd etish usullarini nazarda tutish zarur.  

Bo‘lg‘usi tergov eksperimentining maqsad va vazifalarini belgilash 

tergov qilinayotgan jinoyatning tajriba o‘tkazish yo‘li bilan tekshirilishi 

lozim  bo‘lgan  holatini  aniqlashtirishni  anglatadi.  Ekspertimentni 

o‘tkazish  vaqti,  joyi  va  sharoitlarini  belgilash  uchun  tergovchi  ba’zan 

tergov  qilinayotgan  jinoyat  ishi  materiallariga  murojaat  etishi  kerak 

bo‘ladi.  O‘tkaziladigan  tajribalarning  tuzilishi  va  oldinma-ketinligini 

belgilash, ularning xayoliy modelini tuzish tergovchiga bo‘lg‘usi tergov 

harakati  ishtirokchilari  tarkibi  va  sonini  aniqroq  belgilashga  yordam 

beradi. Masalan, ayrim vaziyatlarda tergovchiga yordamchi, mutaxassis, 

ikkita emas, balki to‘rtta xolis kerak bo‘lishi mumkin. 

Tajriba  harakatlarini,  odatda,  ko‘rsatuvlari  tekshirilayotgan 

shaxslar  (gumon  qilinuvchilar,  ayblanuvchilar,  jabrlanuvchilar,  guvoh-

shohidlar) bajaradi. Sub’ektning shaxsiy xususiyatlari emas, balki biron-

bir  hodisaning  mavjud  bo‘lishi  imkoniyati  tekshirilayotgan  hollarda 

tergovchi  zaruriy  tajriba  harakatlarini  bajarish  uchun  ish  yakunidan 

manfaatdor bo‘lmagan shaxsni taklif qilishi mumkin. 

Agar  tergov  eksperimenti  natijalari  tekshirilayotgan  shaxsning 

ko‘rsatuvlarini  rad  etgan  bo‘lsa,  o‘tkazilayotgan  tajribalarda  mazkur 

sub’ektning  ishtiroki  ayniqsa  foydali  va  psixologik  jihatdan  muhim 

bo‘ladi. Ilgari bergan ko‘rsatuvlarining haqiqatga zid ekanligini tajribada 

ko‘rgach,  gumon  qilinuvchi,  guvoh  ko‘pincha  haqqoniy  ma’lumotlarni 

beradi. 


SHuni  ta’kidlab  o‘tish  lozimki,  tergov  eksperimentini  o‘tkazishda 

gumon  qilinuvchi,  ayblanuvchining  ishtiroki  ixtiyoriy  bo‘lishi  kerak. 

Mazkur  tergov  harakatida  guvoh-shohidlar  va  jabrlanuvchilar  o‘z 


 

217 


ixtiyoriga  qarshi  ishtirok  etishi  ham  muammolarni  keltirib  chiqaradi, 

ayniqsa ularning shaxsiy, sub’ektiv xususiyatlari tekshirilayotgan bo‘lsa. 

Agar ular tergov eksperimentida ishtirok etishga majbur qilingan bo‘lsa, 

erishilgan natijalarga aniq baho berish qiyinlashadi. 

Tergov  eksperimentini  o‘tkazishga  kirishishdan  oldin  tergovchi 

uning  ishtirokchilariga  yo‘l-yo‘riqlar  ko‘rsatishi,  rejalashtirilgan 

tajribalar maqsadini va har bir ishtirokchining rolini tushuntirishi lozim. 

Bunda  guvohlar  va  jabrlanuvchilar  ko‘rsatuv  berishdan  bo‘yin 

tovlaganlik va  bila  turib  yolg‘on ko‘rsatuv  berganlik uchun  javobgarlik 

to‘g‘risida ogohlantirilishi kerak.  

Tajriba  harakatlarini  o‘tkazishdan  oldin  o‘rganilayotgan  hodisa 

sharoitlari  tekshirilayotgan  ko‘rsatuv  yoki  tusmollarga  to‘la  muvofiq 

holda  tiklangan  bo‘lishi  lozim.  Buning  uchun  gumon  qilinuvchi, 

ayblanuvchi, sudlanuvchi, jabrlanuvchi, guvohlarning har biriga alohida-

alohida  o‘zi  qatnashgan  yoki  shohid  bo‘lgan  hodisaning  sharoit  va 

holatlarini  tiklash  taklif  qilinishi  mumkin.  Ushbu  qoidaga  rioya  etish 

tergov  eksperimenti  natijalarining  ishonchliligini  ta’minlaydi,  shu 

sababli prinsipial ahamiyatga ega.  

Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, jabrlanuvchi, guvoh, 

mutaxassis va ekspertga eksperiment yuzasidan savol berilishi mumkin. 

Sudning  ijozati  bilan  eksperimentda  ishtirok  etayotgan  shaxslarga 

taraflar  ham  savol  berishi  mumkin.  Taraflar  va  eksperimentda  ishtirok 

etayotgan boshqa shaxslar surishtiruvchining, tergovchining va sudning 

e’tiborini,  ularning  fikricha  ish  holatini  aniqlashga  yordam  berishi 

mumkin  bo‘lgan  barcha  holatlarga  qaratishga,  eksperiment  sharoitiga 

aniqlik  kiritishni  va  tajriba  harakatlarini  takrorlashni  talab  qilishga 

haqlidir.  Ko‘rsatuvi  tekshirilayotgan  shaxs  eksperiment  munosabati 

bilan o‘zining qo‘shimcha so‘roq qilinishini talab qilishi mumkin. 

 

 

 



 

 

 



E’tibor  qiling!  Eksperiment  o‘tkazish  sharoiti  tiklanayotgan 

harakat  yoki  hodisalar  yuz  bergan  sharoitga  iloji  boricha  o‘xshash 

bo‘lishi  lozim.  Tajribalar  imkon  boricha  bir  necha  marta  o‘tkaziladi. 

Tajribalarning sharoitlari o‘zgartirilishi mumkin (JPK 155-modda). 



 

218 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Tajribalarni  ayni  bir  va  maxsus  o‘zgartirilgan  sharoitlarda  qayta 

o‘tkazish  muhim  ahamiyatga  ega.  Birinchi  holda  natijalarga  ta’sir 

ko‘rsatishi  mumkin  bo‘lgan  tasodifiy  omillar  hisobga  olinadi.  Ikkinchi 

holda,  agar  sharoitlar  og‘irlashtirilgan,  natija  esa  o‘zgarishsiz  qolgan 

bo‘lsa,  bu  uning  ishonchlilik  darajasini  oshiradi,  zero  tergov 

eksperimentining  tajribalarni  ko‘p  karra  takrorlash  yo‘li  bilan  olingan 

turg‘un natijalarigina ishonchli deb topilishi mumkin. 

Eksperiment  o‘tkazish  joyi,  vaqti,  uni  o‘tkazish  sharoitlari, 

jumladan,  ob-havo,  yorug‘lik  va  boshqalar  ko‘rib  chiqiladi.  Vaziyatni 

tiklashda  ayrim  shaxslarning  turar  joyi,  ma’lum  harakatlarni  muayyan 

vaqtda  bajarishlari  ta’kidlanadi,  zarur  bo‘lgan  predmetlarni  tegishli 

joylarga  qo‘yiladi,  yo‘q  bo‘lgan,  zararlangan  ob’ektlarning  modellari 

hozirlanadi. 

Eksperiment  o‘tkazish  joyini  qo‘riqlash  uni  o‘tkazishga  xalaqit 

beruvchilarni  chetlatish  kabi  choralar,  tezkor  xodimlarga  topshiriladi. 

Eksperiment tajribalarini o‘tkazishda ayrim harakat vaziyatlarini tiklash 

choralari,  ko‘rsatuvi  tekshirilayotgan  shaxsga  topshiriladi,  agar  bunday 

qilishni  turli  sabablarga  ko‘ra  iloji  bo‘lmasa,  bu  topshiriqlarni  taklif 

qilingan boshqa shaxslar amalga oshirishi mumkin. 

Eksperiment tajribalarini tashkil etish va o‘tkazishda qo‘llanadigan 

taktik  uslublar  qonunchilikka  rioya  qilgan  holda  amalga  oshirilishi 

lozim. 


Jinoiy hodisa holatlarini tajriba qilib tekshirishda, sun’iy tiklangan 

vaziyat  asl  hodisa  holatida  bo‘lgan  shart-sharoitga  mos  kelmog‘i  zarur. 

Tekshirish jarayonida topshiriq olgan shaxs tajribaning ayrim harakatlar 

bilan  bog‘liq  qismlarini  (balandlikdan  sakrash,  biror  to‘siqdan  o‘tish 

Zarur holalarda tajribalarni qayta-qayta 

o‘tkazish 



Tergov eksperimenti o‘tkazishning taktik usullari 

O’zgargan va qayta tiklab bo‘lmaydigan 

sharoitlarni hisobga olish 

Muayyan tartib maromda tajribalar 

o‘tkazish 

Sharoit va vaziyatlarni o‘zgartirib ko‘rish 

(tezlikni, marom, masofa va hokazolarni 

o‘zgartirish) 

Zarur hollarda tajribalarni bosqichma-

bosqich o‘tkazish 

Tajribalarni hodisa, fakt, voqea ro‘y 

bergan joydagi sharoitlarga juda 

o‘xshash bo‘lgan sharoitlarda o‘tkazish 


 

219 


kabi)  bajara  olmasa,  uning  o‘rniga  bo‘yi,  gavdasi,  yoshi  jihatidan 

o‘xshash bo‘lgan boshqa shaxsga bu ishni bajarish topshiriladi. 

Tekshirilayotgan  hodisa,  holat,  vaziyatlar  bir  necha  ko‘rinishda 

takrorlanib  sinalishi  lozim,  shundagina  tekshiruv  natijalari  haqiqiy  va 

xolisona bo‘ladi. Masalan, ko‘rish imkoni 200 m  masofada ifodalangan 

bo‘lsa, tekshiruvni 150, 200 va 250 mda o‘tkazish lozim bo‘ladi, qaysi 

holatlar qayta takrorlanganda o‘zgarishsiz natija bersa, ana shu yo‘nalish 

haqiqatga to‘g‘ri keladi, deb tanlanadi. 

Eksperiment  o‘tkazilayotgan  sharoit,  tiklanayotgan  harakat  yoki 

hodisalar  yuz  bergan  sharoitga  iloji  boricha  o‘xshash  bo‘lishi  lozim. 

Tajribalar  imkoni  boricha  bir  necha  marotaba  takrorlanib  o‘tkaziladi, 

tajribalarning  sharoitlari  bir  muncha  o‘zgartilishi  mumkin  (JPKning 

155-moddasi).  Mana  shu  qoidaga  asoslangan  holda,  eksperimentni 

o‘tkazish  jarayonida,  tergovchi  ayrim  holatlarni  tiklab  namoyon 

qilayotgan shaxslarning joylarini o‘zgartirishi, harakat ko‘rinishlarini bir 

necha  variantda  amalga  oshirishni  taklif  qilishi  va  ana  shu  ko‘rinishlar 

orasidan ko‘proq takrorlangan natijani tanlab olishi kerak. 

Tekshirilayotgan holatlar, tusmollar, ko‘rsatuvdagi ayrim dalillarni 

har  tomonlama  tekshirib  aniqlash  uchun,  gumon  qilinuvchi, 

ayblanuvchi,  guvoh,  jabrlanuvchilarning  har  birlariga  alohida-alohida 

o‘zi  qatnashgan  yoki  shohid  bo‘lgan  hodisa  holatini  tiklash  tavsiya 

etiladi va tergovchi tajriba harakatlarini o‘tkazadi.  

Tajribalar  ko‘p  va  murakkab  bo‘lsa,  tergovchi  uni  bir  necha 

bosqichga  bo‘lib,  tegishli  oldinma-ketinlikda  o‘tkazadi.  Eksperiment 

tekshiruvlarini  o‘tkazish  jarayonida,  uning  ayrim  qismlari-bosqichlarini 

mustahkamlash maqsadida foto, kino, video tasvirga olish lozim bo‘ladi. 

SHu  bilan  birga,  eksperiment  o‘tkazilayotgan  joyning  chizmasi, 

ishlatilgan  nusxa,  qoliplar  ham  yuqorida  ko‘rsatilgan  vositalarga 

qo‘shiladi. 

Eksperiment  tajribalarini  o‘tkazish  jarayonida  ko‘rsatuvlari 

tekshirilayotgan  shaxslarga  va  ayrim  harakatlarni  amalga  oshirayotgan 

qatnashuvchilarga  savollar  berilishi  mumkin.  Savollar  tergovchi, 

mutaxassis, xolislar tomonidan berilib, eksperiment o‘tkazishning shart-

sharoitlariga,  uning  natijalariga,  ishlatilayotgan  jihozlarga  tegishli 

bo‘lishi mumkin. 

Eksperiment  harakatida  ishtirok  etuvchi  shaxslar,  tergovchining 

ruxsati 

bilan 


ko‘rsatuvlari  tekshirilayotgan  gumon  qilinuvchi-

ayblanuvchilarga  savol  berishga,  tergovchining  e’tiborini  ish  holatini 

aniqlashga  ko‘maklashadigan  barcha  holatlarga  qaratishga,  tekshiruv 


 

220 


sharoitiga  ba’zi  aniqliklar  kiritishga  haqlidirlar.  SHu  bilan  birga 

eksperiment  qatnashuvchilari  tajriba  va  ayrim  harakatlarni  yana 

takrorlashni  iltimos  qilishlari  mumkin.  Qatnashuvchilarning  bunday 

fikr-mulohazalari eksperiment bayonnomasida aks ettirilmog‘i lozim. 

Eksperiment  jarayonida  amalga  oshirilgan  tekshiruvlar  natijasi 

voqelikka  nisbatan  to‘g‘ri  kelmasdan  zid  bo‘lsa,  ya’ni  tekshirilayotgan 

harakatning natijasi ko‘rsatuvdagi holatlarni tasdiqlamasa, natija salbiy, 

inkor  etuvchi  bo‘lib,  ko‘rsatuvdagi  ma’lumot  noto‘g‘ri  bo‘lib  chiqadi. 

Aksincha,  eksperiment  jarayonida  tekshirilayotgan  hodisa,  vaziyatlar 

o‘tkazilgan tajribalar natijasiga mos kelsa, u holda tekshirilayotgan holat 

hodisalari  haqiqatda  voqelikda  yuz  bergan  bo‘lishi  mumkinligi 

tasdiqlanadi. 

Tergov  eksperimenti  jinoyat-protsessual  qonuni  normalari  asosida 

o‘tkazilishi bilan bir qatorda, qo‘llaniladigan taktik uslublar ham qonun 

normasiga zid bo‘lmasligi lozim. 

 

Tergov eksperimentining natijalarini rasmiylashtirish 

 

Tergov  eksperimentini  o‘tkazish  sharoitlari,  jarayoni  va  natijalari 



bayonnomada qayd etiladi (O‘zR JPK 156-moddasi).  

Bayonnomaning  kirish  qismida  eksperiment  o‘tkazilishi  uchun 

asoslar,  kim  tomonidan  o‘kazilganligi,  tekshiruv  zarurati,  joyi,  vaqti  va 

qatnashuvchilarning  ismi-shariflari  ko‘rsatiladi.  SHuningdek,  guvoh  va 

jabrlanuvchilar  ko‘rsatuvlari  tekshirilganda  eksperiment  o‘tkazishdan 

oldin  ular  qasddan  yolg‘on  ma’lumot  berish  va  bosh  tortish  oqibatlari, 

ya’ni  jinoiy  javobgarlik  haqida  ogohlantirganligi  to‘g‘risida  ma’lumot 

va uni tasdiqlovchi imzolari kiritiladi. 

Bayonnomaning  bayonot  yoki  tavsiflovchi  qismida  quyidagilar 

ko‘rsatiladi:  

1)  eksperiment  qanday  maqsadda,  qachon,  qaerda  va  qanday 

sharoitda o‘tkazilganligi;  

2)  hodisaning  sharoitini  va  holatini  tiklash  aynan  nimalarda  o‘z 

aksini topganligi;  

3) qanday tajriba harakatlari qay tartibda, kim tomonidan va necha 

marta o‘tkazilganligi;  

4) qanday natijalar olinganligi. 

Tekshiruv o‘tkazilishi jarayonida qo‘llanilgan kriminalistik texnika 

vositalaridan  -  ovoz  yozish,  video  tasvirga  olish,  kino  va  fotosuratga 

tushirish  ishlari  bayonnomaning  mazkur  qismida  aks  ettiriladi.  SHu 



 

221 


bilan  birga  eksperiment  tajribalarini  uyushtirish  uchun  tayyorlangan 

qoliplar  (namunalar),  mulaj  va  modellar  ham  nima  uchun  va  qanday 

qo‘llanilganligi bayon etiladi. 

Eksperiment natijasida tekshirilgan holat, vaziyatlar, tusmollar o‘z 

tasdig‘ini  topgan  yoki  topmaganligi,  ular  necha  yo‘nalishli  tajriba 

yordamida  tekshirilganligi  va  boshqa  chora-tadbirlar  qanday  oldinma-

ketinlikda  o‘tkazilgan  bo‘lsa,  bayonnomada  shunday  holda  yoritilishi 

lozim.  


Bayonnomaning  yakunlovchi  qismi  quyidagilarni  aks  ettirgan 

bo‘lishi shart: 

1)  eksperimentni  o‘tkazishda  ishtirok  etgan  shaxslar  keltirgan 

ariza, shikoyat, iltimosnoma va e’tirozlari; 

2) eksperiment tekshiruviga tayyorlangan buyumlarning individual 

hususiyatlari (shakli, rangi, o‘lchovi va boshqa moddiy belgilari); 

3)  eksperiment  o‘tkazilgan  joyning  chizmasi,  harakat  va  holatlar 

sxemalari; 

4) 

bayonnoma 



barcha 

ishtirokchilar 

tomonidan 

tanishib 

chiqilganligi  to‘g‘risidagi  ma’lumotlar  va  bu  ma’lumotlar  ular 

tomonidan tasdiqlanganligi. 

Tajribaning  har  bir  keyingi  varianti  u  ayni  bir  yoki  o‘zgartirilgan 

sharoitlarda o‘tkazilgani va ushbu o‘zgartirish nimadan iborat bo‘lgan – 

sharoitlar  og‘irlashtirilgani  yoki  soddalashtirilgani  ko‘rsatilgan  holda 

qayd  etiladi.  O‘tkazilgan  tajribalarning  natijalariga  ta’sir  ko‘rsatishi 

mumkin  bo‘lgan  holatlar  ayniqsa  aniq  qayd  etilishi  lozim.  Masalan, 

avtomobil  qarshisida  to‘siq  qo‘qqisdan  paydo  bo‘lgan  holda  uni 

to‘xtatish  imkoniyatini  tekshirishga  qaratilgan  tergov  eksperimenti 

o‘tkazilayotganda,  piyoda  maketining  paydo  bo‘lishi  tekshirilayotgan 

haydovchi  uchun  kutilmagan  bir  hol  bo‘lgani  yoki  u  yo‘lning  mazkur 

uchastkasida  voqealarning  bunday  rivoji  haqida  oldindan  bilgani  va 

bunga  psixologik  jihatdan  hozirlik  ko‘rishi  mumkin  bo‘lgani  qayd 

etilishi lozim. 

Agar  tajribalarning  natijalariga  binolar  yoki  joy  hududlarining 

joylashuvi,  o‘tkazilayotgan  tergov  eksperimenti  ishtirokchilarining 

o‘zaro holati, ayrim ob’ektlar va predmetlar o‘rni jiddiy ta’sir ko‘rsatishi 

mumkin  bo‘lsa,  mazkur  holatlarni  yanada  aniq  qayd  etish  imkonini 

beradigan rejalar va sxemalar tuzish tavsiya etiladi.  


 

222 


 

O‘tkazilgan  eksperimenti  natijalarini  ularning  ishonchliligi  va 

daliliy ahamiyati nuqtai nazaridan baholash bir qator xususiyatlarga ega. 

Avval,  tajribalarni  tashkil  etish  va  o‘tkazish  to‘g‘ri  amalga  oshirilgani 

tekshirilganidan 

keyin, 


tekshirilayotgan 

holat 


mavjud 

bo‘lishi 

mumkinligi  yoki  mumkin  emasligi  aniqlanadi.  Tekshirilayotgan  holat 

mavjud bo‘lishi mumkinligi aniqlangan holda, erishilgan natija ob’ektiv 

aniqlangan  daliliy  fakt  hisoblanadi,  biroq,  agar  tajribalarni  o‘tkazish 

vaqtida tergov eksperimentini o‘tkazish taktik qoidalari buzilgan bo‘lsa, 

uning natijalari daliliy qimmatga ega bo‘lmaydi. 

O‘tkazilgan  tajribalar  asosida  chiqarilishi  mumkin  bo‘lgan 

xulosalarga  kelsak,  ular  eksperiment  natijasiga  –  uning  ijobiy  yoki 

salbiyligiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Tekshirilayotgan  holatni,  uning  amalda 

mavjudligini  tasdiqlovchi  natija  ijobiy  hisoblanadi.  Salbiy  natija  ushbu 

holatni  rad  etadi,  uning  mavjud  bo‘lishi  mumkin  emasligidan  dalolat 

beradi. 

Agar  tajribalar  o‘tkazish  yo‘li  bilan  tekshirilayotgan  holat  amalda 

mavjud  bo‘lishi  mumkin  emasligi  aniqlangan  bo‘lsa,  ushbu  holat  real 

voqelikda  mavjud  bo‘lmagani  to‘g‘risida  uzil-kesil  xulosa  chiqarilishi 

lozim. Masalan, mazkur binoga ayblanuvchi ko‘rsatgan miqdorda tovar-

moddiy  boyliklar  sig‘ishi  mumkin  bo‘lmasa,  bu  unda  yong‘in  yuz 

bergan 

paytda 


ko‘rsatilgan  miqdorda  tovar-moddiy  boyliklar 

bo‘lmaganidan dalolat beradi. 

Mazkur  odam  muayyan  hodisani  idrok  etishga  yoki  ma’lum 

harakatlarni  bajarishga  qodir  emasligini  aniqlashga  qaratilgan  tergov 

eksperimenti  natijalarini  baholash  ancha  qiyinchiliklar  tug‘diradi. 

Tekshirilayotgan  shaxs  individual  psixologik  sohasining  bir  qator 

muhim  omillarini  aniq  hisobga  olish,  tiklash  va  nazorat  qilish  mumkin 

emas.  Vaholanki,  ular  eksperiment  natijalariga  sezilarli  darajada  ta’sir 

ko‘rsatishi mumkin. Bundan tashqari, tekshirilayotgan shaxsdan shu yo‘l 

bilan olingan ko‘rsatuvlar yolg‘on bo‘lishi, u o‘z imkoniyatlarini ataylab 

namoyish etmagan bo‘lishi mumkin. 

E’tibor qiling! Tajribalarning o‘zi, ularning eng muhim holatlari 

va  olingan  natijalar  fotosuratlarda  yoki  videotasvirga  tushirish  yo‘li 

bilan qayd etiladi. Bundan tashqari, o‘lchash, ovoz yozish, chizmalar 

tuzish,  eksperimental  qoliplar  va  izlarning  nusxalarini  tayyorlash 

amalga oshirilishi mumkin. 


 

223 


Boshqa  tomondan,  tergov  eksperimentining  salbiy  natijasi 

shaxsning  hayajonlanishi,  u  ko‘nikmagan  sharoitlar  tufayli  o‘z 

harakatlarini  boshqarish  yoki  intellektual  imkoniyatlarning  susayishi 

oqibati  bo‘lishi  ham  mumkin.  SHu  sababli  bunday  hollarda 

eksperimentning salbiy natijasi mutlaqo ishonchli deb qaralishi mumkin 

emas,  demak,  tajriba  o‘tkazish  yo‘li  bilan  tekshirishga  sabab  bo‘lgan 

voqeaning  realligi  to‘g‘risidagi  masala  ochiq  qolishi  va  boshqa  tergov 

harakatlari yordamida aniqlanishi lozim.  

Tergov  qilinayotgan  jinoyat  voqeasi  mexanizmining  ayrim 

elementlarini  tekshirishga  qaratilgan  eksperimentlarning  natijalari  ham 

uzil-kesil, ham ko‘p ma’noli bo‘lishi mumkin.  

Eksperiment 

jarayonida 

qo‘llanilgan  kriminalistik  texnika 

vositalarining  mahsulotlari  (kino,  ovoz  yozish,  video  tasmalari,  foto-

suratlar,  chizmalar)  bayonnomaga  ilova  qilinganligi  ham  ko‘rsatilishi 

lozim.  

 

Tergov  eksperimenti  natijalarini  baholash  jinoyat  ishidagi 



materiallar boshqa dalillar bilan solishtirib, ularni o‘zaro bog‘liqligi, bir-

birini  to‘ldirishi  asosida  qabul  qilinadi.  Dalillarni  baholashning  tartib-

qoidalari xususiyati qonun asosida bo‘lib, umumiy  prinsiplarni qo‘llash 

bilan amalga oshiriladi.  

Tergov eksperimentining natijalari tasdiqlovchi yoki inkor etuvchi 

(salbiy)  bo‘lishidan  qat’i  nazar,  har  ikkala  turi  ham  dalil  bo‘lib  xizmat 

qiladi.  Birinchi  turi  tekshirilayotgan  hodisa  dalilni  to‘g‘ri  bo‘lishi 

ehtimol  ekanligini,  ko‘rsatuvdagi  dalillar  hodisa  haqiqat  bo‘lib  o‘tgan 

deb  hisoblashga  va  tergovning  keyingi  navbatdagi  chora-tadbirlarini 

to‘g‘ri belgilashga va o‘tkazishga imkon beradi. 

Ikkinchi  turdagi  natija,  ya’ni  eksperiment  tekshiruvidagi  holat 

vaziyatlarni  tasdiqlamasa,  inkor  etsa,  bu  holda  ko‘rsatuvdagi  holat 

dalillari  noto‘g‘ri  yoritilganligi,  tusmol  noto‘g‘ri  ekanligi  aniqlanadi. 

Eksperiment  natijalari,  ularning  qanday  shaklda,  turda  bo‘lishidan  qat’i 



E’tibor  qarating!  Tergov  harakatining  natijalarini  qayd  etib 

mustahkamlagan  hujjat  –  bayonnoma  protsessual  jihatdan  dalil 

manbai  bo‘lib  xizmat  qiladi  va  ayblov  xulosasiga,  so‘ng  sudning 

qaroriga (hukmiga) asos bo‘ladi, shuning uchun bayonnoma yuqorida 

keltirilgan  talablarga  rioya  qilinmay  bajarilgan  holda,  bu  hujjat 

haqiqiy kuchga ega bo‘lmay qoladi, eksperiment jarayoni va natijalari 

daliliy xususiyatini yo‘qotadi. 


 

224 


nazar,  qonun  talabi  asosida  baholanishi  va  ish  materialiga  qo‘shilishi 

zarur.  Sud  muhokamasi  jarayonida  o‘tkazilgan  eksperimentning 

natijalari,  sud  majlisi  bayonnomasida  aks  ettiriladi  va  tegishli  talablar 

asosida baholanadi. 



 

Nazorat savollari: 

 

1. Eksperiment tergov harakati tushunchasi va ahamiyatini izohlab 

bering. U boshqa tergov harakatlaridan qaysi xususiyatlariga ko‘ra ajralib 

turadi?  

2.  Tergov  eksperimentini  o‘tkazishga  tayyorgarlik  ko‘rish 

bosqichida 

tergovchining 

harakatlariga 

baho 

bering. 


Tergov 

eksperimentini  o‘tkazish  tartibi  va  taktikasi  qanday  tanlanadi?  Tergov 

eksperimentining natijalarini qay tartibda rasmiylashtiriladi?  

Kazuslar: 

 

1-kazus 

       Fuqaro  Sobirov  N.  Yunusobod  tuman    prokuraturasiga    murojaat  

etib,    o‘z    xotinini  mast      holatda    o‘ldirib  qo‘yganligini  tan  olgan.  U 

o‘zining    xotini    bilan    munosabatlari  yaxshi    bo‘lmaganligini,  ishdan   

kelib    uni    o‘ldirib    qo‘yganligini,  aytib    o‘z    aybini    bo‘yniga    olish  

to‘g‘risida   ariza  yozdi.  Ayblanuvchi  Sobirov N so‘roq  qilinganida  u 

xotinining  chap  elkasiga    pichoq  bilan    urganligi,    so‘ngra    yurak  

tomoniga    pichoq    bilan    urganligini  aytdi.    Sobirov    N  ning    bo‘yi  

xotinidan  past  bo‘lganligi  tufayli  tergovchi  jaroxatning  tepadan  turib 

jabrlanuvchining    chap    elkasiga    urilganligi    bois      Sobirov  N  ning 

ko‘rsatuvlaridan  shubhalandi.  

   Ushbu  vaziyatda  tergov  eksperimenti  o‘tkazilishi  mumkinmi? 



Tergov    eksperimenti    natijasida    qanday    holatlar    aniqlanishi  

mumkin? 

Download 4.6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling