Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
|
QO‘SHIMCHA EKSPERTIZA – ekspert (ekspertlar komissiyasi) xulosasidagi bo‘shliqlarning o‘rnini to‘ldirish uchun tayinlanadigan va shu yoki boshqa ekspert (ekspertlar komissiyasi) tomonidan o‘tkaziladigan ekspertiza turi. R RAD QILISHLAR – muayyan protsess ishtirokchilarining jinoyat ishi yurituvida ishtirok etishga monelik qiladigan asoslar mavjud bo‘lganda, mazkur ishtirokchi o‘z-o‘zini rad etishi yoki rad etilishi zarur.
boy berilgan huquq va imtiyozlarni qaytarish, noqonuniy ravishda jinoiy javobgarlikka tortish, ozodlikdan mahrum etish, aybsiz shaxslarni nohaq hukm qilish bilan bog‘liq huquq cheklanishlarini bartaraf etish, shuningdek kelgusi vaqtga huquqiy layoqatni tiklash.
fuqarolik, jinoyat, xo‘jalik ishlarini sud ishlarini yuritish bosqichlariga amal qilgan holda protsessual qonunchilikda belgilangan tartibda ko‘rilishi. SANKSIYA – (lot.sanctio-qat’iy qaror) 1)Huquqbuzarga nisbatan qo‘llaniladigan va uning uchun muayyan oqibatlar keltiruvchi chora bo‘lib, huquqda sanksiya quyidagi to‘rt asosiy turga: a) jinoiy-huquqiy; b) ma’muriy- huquqiy; v) intizomiy-huquqiy; g) mulkiy sanksiyalarga bo‘linadi.
bo‘yicha odil sudlovni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy sudi, viloyatlar, Toshkent shahar, tuman (shahar) sudlari va harbiy sudlar amalga oshiradi.
protsessual kodeksida nazarda tutilgan hollarda, sudning ajrimi ishning keyingi harakatlanishiga to‘sqinlik qiladigan hollarda, sud tomonidan ajrim topshirilgan kundan e’tiboran o‘n kun ichida taraflar va ishda ishtirok 446
etuvchi boshqa shaxslar apellyatsiya instansiyasi sudiga sudning hal qiluv qaroridan alohida shikoyat berishlari, prokuror esa, protest keltirishi mumkin. SUD ZALI – sud majlisini o‘tkazish uchun maxsus jihozlangan sud binosining alohida xonasi. SUD ISHLARINI HAL QILISHGA ARALASHISHGA YO‘L QO‘YILMASLIGI – sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Muayyan ishni har tomonlama, to‘la va xolisona ko‘rishga to‘sqinlik qilish yoki g‘ayriqonuniy sud qarori chiqarilishiga erishish maqsadida sudyalarga qanday bo‘lmasin biron-bir tarzda ta’sir etish qonunga muvofiq jinoiy javobgarlikka sabab bo‘ladi. Sudyadan ko‘rilgan yoki ish yuritishidagi ishlar mohiyati bo‘yicha biron-bir tushuntirishlar berishni, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollardan va tartibdan tashqari, kimga bo‘lmasin, tanishib chiqish uchun ishlarni taqdim etishni talab qilish taqiqlanadi. Ommaviy axborot vositalari o‘z xabarlarida muayyan ish yuzasidan sud muhokamasi natijalarini oldindan o‘zicha hal qilib qo‘yishga yoki sudga boshqacha tarzda ta’sir etishga haqli emas. SUD ISHLARINI YURITISHNING OSHKORALIGI – hamma sudlarda ishlar ochiq ko‘riladi. Ishlarni yopiq majlisda ko‘rib chiqishga faqat qonunda belgilangan hollarda yo‘l qo‘yiladi.
qilish bo‘yicha sud (sudya)ning yozma shaklda rasmiylashtirilgan hujjatidir. Ko‘rilayotgan va hal etilayotgan masalalar bo‘yicha sud hal qiluv qarori, ajrim, qaror va buyruq qabul qiladi. Sudning hal qiluv qarorlari, ajrimlari, qarorlari qonuniy, asosli va adolatli bo‘lishi lozim.
kelganda fuqarolik-huquqiy munosabatlar bo‘yicha nizo ko‘rilayotgan mamlakat qonunchiligi qo‘llanilishini belgilovchi kollizion bog‘lanish.
ishtirokchilariga nisbatan qo‘llaniladigan, ularning zimmasiga ayrim harakatlarni sodir etish yoki undan tiyilishni yuklovchi choralardir.
ogoh qilgan holda ochiq va yopiq tarzda o‘tkaziladigan majlisi. SUD MAJLISI KOTIBI – sud majlisi bayonnomasini yuritilishida, shuningdek barcha protsessual harakatlarni amalga oshirilishida raislik qiluvchiga ko‘maklashuvchi shaxs.
447
ishning barcha holatlarini to‘liq, har taraflama va xolisona aniqlanishini, taraflarning huquq va majburiyatlarini, sud protsessining tarbiyaviy ta’sirini ta’minlaydi, ko‘rilayotgan ishga daxldor bo‘lmagan barcha holatlari chetlatadi, sud majlisida tegishli tartibni saqlash uchun zaruriy choralarni ko‘radi.
holati, shuningdek amalga oshirilgan alohida protsessual harakatlarni o‘zida aks etgan sudning protsessual hujjati.
ishda ishtirok etuvchi shaxslarning nutqlaridan iborat. SUD MUHOKAMASIDA ISHTIROK ETISH – sud tarkibi, ishda ishtirok etuvchi shaxslar, odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslarning qonunda belgilangan shakllarda ishtirok etishi tushuniladi. SUD MUHOKAMASINI TAYYORLASH – fuqarolik protsessi bosqchilaridan biri bo‘lib, ishlarni tashkil qilish, sud protsessini rejalashtirish, protsessual hujjatlarni rasmiylashtirishga qaratilgan sudning protsessual harakatlari. SUD MUHOKAMASI – fuqarolik ishlarini ko‘rishda ishning haqiqiy holatini aniqlash maqsadida dalillarni tekshirish, ularga baho berish, ishda ishtirok etuvchi shaxslarni tushuntirishlarini eshitish orqali amalga oshiriladigan protsessual faoliyatdir. SUD PROTSESSI – sudda ishni qo‘zg‘atishdan to yakuniy qaror chiqarishgacha bo‘lgan sudning faoliyatidir SUD PROTSESSIDA TORTISHUVCHILIK TAMOYILI – bu sud ishlarini yuritishning sohalararo tamoyili bo‘lib, fuqarolik, jinoyat, xo‘jalik ishlarida teng protsessual huquqlarga ega, lekin manfaatlari qarama-qarshi bo‘lgan taraflarning o‘zaro tortishuvi shaklida olib borilishini ta’minlaydi. SUD TARKIBI – sud ishlarini sudda ko‘rib chiqadigan sudya (sudyalar) va kotibdan iborat tarkib. SUD TERGOVINI QAYTA BOSHLASH – taraflar muzokara nutqlarida yoki sudlanuvchi oxirgi so‘zida ish uchun muhim ahamiyatga molik yangi holatlar to‘g‘risida gapirsa yoki muqaddam tekshirilmagan, lekin ishga aloqador dalillarni keltirsa, sud taraflarning iltimosi yoki o‘z tashabbusi bilan sud tergovini yangidan boshlashidan iborat.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo‘yicha Oliy sudida, 448
fuqarolik ishlari bo‘yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlarida uch nafar sudyadan iborat tarkibda, nazorat tartibida ko‘rish esa Rayosat a’zolarining ko‘pchiligi hozir bo‘lgan taqdirda amalga oshiriladi. SUD HUJJATLARI – bu sudda ishlarni ko‘rib, sud tomonidan chiqargan protsessual hujjatlar. SUD HUJJATLARINING MAJBURIYLIGI – sud hujjatlari barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, mansabdor shaxslar, fuqarolar uchun majburiydir hamda O‘zbekiston Respublikasining butun hududida ijro etilishi shart. SUD XULOSALARI – sudning jinoyat, fuqarolik, ma’muriy va xo‘jalik ishini mazmunan ko‘rib chiqqanidan so‘ng o‘z hukmida, hal qiluv qarorida bayon qiladigan xulosalari.
to‘lanishi lozim bo‘lgan summalar; joyga borib ko‘zdan kechirish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar; javobgarni qidirish uchun qilingan xarajatlar; sudning hal qiluv qarorini ijro etish bilan bog‘liq xarajatlardan iborat. SUD EKSPERTI – xulosa berish uchun fan, texnika, san’at yoki hunar sohasida maxsus bilimlarga ega bo‘lgan, belgilangan tartibda sud eksperti sifatida tayinlangan jismoniy shaxs.
ishlarini yuritishda ish holatlarini aniqlashga qaratilgan hamda sud eksperti tomonidan fan, texnika, san’at yoki hunar sohasidagi maxsus bilimlar asosida sud-ekspert tekshirishlarini o‘tkazish va xulosa berishdan iborat bo‘lgan protsessual harakat.
hollarda esa o‘rta maxsus, kasb-hunar ma’lumotiga ega bo‘lgan, muayyan sud-ekspert ixtisosligi bo‘yicha keyingi tayyorgarlikdan o‘tgan va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda davlat sud eksperti sifatida attestatsiyadan o‘tkazilgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi egallashi mumkin. SUD EKSPERTIZA TEKSHIRISHLARINING XOLISLIGI, HAR TOMONLAMALIGI VA TO‘LIQLIGI PRINSIPI – sud eksperti tekshirishlarni xolisona, qat’iy ilmiy va amaliy asosda, tegishli ixtisoslik doirasida, har tomonlama va to‘liq hajmda o‘tkazilishi prinsipi. Sud ekspertining xulosasi (xulosa) qilingan fikrlarning asosliligi va ishonchliligini umume’tirof etilgan ilmiy va amaliy ma’lumotlar bazasiga muvofiq tekshirish imkoniyatini beradigan qoidalarga asoslanishi lozim. 449
komissiyasi tomonidan tuziladigan va sud-ekspert tekshirishlarining olib borilishini va natijalarini aks ettiradigan yozma hujjat. SUD-EKSPERTLIK FAOLIYATI – sud ekspertizasini tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha faoliyat. SUDGA QADAR YURITUV – sudgacha bo‘lgan bosqichlarni o‘zida qamrab oluvchi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror faoliyatini o‘zida jamlagan, jinoyat ishini qo‘zg‘atishdan boshlanadigan faoliyat. U jinoyat ishini qo‘zg‘atish, surishtiruv va dastlabki tergov bosqichlaridan iborat. SUDGA CHAQIRUV – sudya o‘z qarorida ko‘rsatilgan shaxslarni sud majlisiga chaqirish to‘g‘risida farmoyish beradi, ularga chaqiruv qog‘ozi topshirilishini ta’minlaydi, shuningdek sud majlisiga tayyorgarlik bilan bog‘liq boshqa choralarni ko‘radi. SUDDA ISH YURITISHDA OSHKORALIK – barcha sudlarda, davlat sirlarini qo‘riqlash manfaatlariga zid keladigan, shuningdek jinsiy jinoyatlar to‘g‘risidagi ishlar ko‘riladigan hollarni istisno qilganda, jinoyat ishlarining oshkora ko‘rilishi. SUDLANUVCHI – jinoyat ishini sudda ko‘rish uchun tayinlash bosqichidan sudlanuvchi deb e’tirof etilgan jinoyat protsessida jinoiy- huquqiy manfaatga ega bo‘lgan jinoyat protsessining ishtirokchisidir. Birinchi instansiya sudining majlisida jinoyat ishi s.ning ishtirokida muhokama qilinadi.
tamom bo‘lgach sud majlisi doirasida raislik qiluvchi tomonidan, sudlanuvchiga muhokama qilinayotgan jinoyat ishi yuzasidan beriladigan oxirgi sudga murojaat qilish huquqi. SUDNING VAKOLATLARI – sudning qonunda belgilangan vakolatlar doirasida ishlarni birinchi instansiya, apellyatsiya, kassatsiya, nazorat instansiyalarida ko‘rib, hal etishi.
belgilangan vakolatlar doirasida yuqori turuvchi sud raisi va prokuror sudning xal qiluv qarori, ajrimi, qarori ustidan protest keltirish huquqiga ega.
SUDNING OCHIQ MAJLISI – barcha ishlar sudlarda oshkora ko‘rib chiqiladi, davlat va tijorat sirlarini saqlash bilan bog‘liq ishlar bundan mustasno.
450
apellyatsiya, kassatsiya, instansiyalarida ko‘radigan uch nafar sudyalardan iborat tarkib. SUDNING TALABI – sudning ishni to‘liq ko‘rib chiqish maqsadida muayyan harakatlarni bajarilishini yoki undan tiyilishni bildiruvchi talablari.
olish, dalillarni har tomonlama va obyektiv tekshirish maqsadida sud topshiriqlarini berish
to‘g‘risida sudning
ajrim shaklida rasmiylashtiriladigan protsessual harakatlari
ko‘rayotganida ayrim mansabdor shaxslar yoki fuqarolar tomonidan qonuniylik va huquq-tartibot buzilganligini aniqlasa, xususiy ajrim chiqarib, uni tegishli organlar va mansabdor shaxslarga yuboradi. SUDNING CHAQIRUVI – ishda ishtirok etuvchi shaxslar, shuningdek guvohlar, ekspertlar, mutaxassislar va tarjimonlar sudga chaqiruv qog‘ozlari, zarur hollarda esa, telefonogrammalar, telegrammalar va boshqa aloqa vositalari orqali chaqiriladilar hamda sudning ayrim protsessual harakatlari to‘g‘risida xabardor qilinadilar.
berilgan shaxs. SUDYA, XALQ MASLAHATCHISI, PROKUROR, TERGOVCHI, SURISHTIRUVCHI VA SUD MAJLIS KOTIBINI RAD QILISH – Quyidagi hollarda sudya, shuningdek xalq maslahatchisi, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi, sud majlisining kotibi jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli emas va uni rad qilish lozim, basharti: 1) u shu ish bo‘yicha jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolis, guvoh, himoyachi sifatida, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining qonuniy vakili yoki jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning, fuqaroviy javobgarning vakili sifatida ishtirok etayotgan yoki ilgari ishtirok etgan bo‘lsa; 2) u ushbu ishni yuritish uchun mas’ul bo‘lgan biror mansabdor shaxsning yoki protsessda qatnashayotgan o‘zga shaxslarning qarindoshi bo‘lsa; 3) uning xolisligiga va beg‘arazligiga shubha tug‘diradigan boshqa holatlar mavjud bo‘lsa.
muddati davomida o‘z roziligisiz boshqa lavozimga yoki o‘zga bir sudga o‘tkazilishi mumkin emasligi tushuniladi hamda sudyaga berilgan
451
vakolatlar faqatgina qonunda belgilangan asoslarga ko‘ra va tartibda tugatilishi yoki to‘xtatib turilishi mumkinligini anglatadi. SUDYALARNING DAXLSIZLIGI – sudyaning shaxsi daxlsiz. Sudyaning daxlsizligi uning turar joyiga, xizmat xonasiga, foydalanadigan transporti va aloqa vositalariga, xat-xabarlariga, unga tegishli ashyolar va hujjatlarga taalluqlidir. Sudyalarning shaxsiy xavfsizligini ta’minlash maqsadlarida ularga tegishincha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Raisi, Oliy xo‘jalik sudi raisi, Adliya vaziri tomonidan belgilanadigan ro‘yxat bo‘yicha o‘qotar qurol beriladi. Zarur hollarda tegishli sud raisining qaroriga binoan ichki ishlar organi sudya va uning oilasi uchun qurolli soqchilar ajratadi. Sudyaga nisbatan jinoyat ishi faqat O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan qo‘zg‘atilishi mumkin. Sudya tegishincha O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining yoki O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, hibsga olinishi mumkin emas. Sudya sudyalarning tegishli malaka hay’atining roziligisiz ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin emas.
amalga oshirish chog‘ida qonunchilikni buzganligi uchun; sud ishini tashkil etishdagi beparvoligi yoki intizomsizligi oqibatida yo‘l qo‘ygan kamchiliklari uchun, shuningdek xizmat borasidagi yoki obro‘siga putur yetkazadigan boshqa xatti-harakati uchun faqat sudyalar malaka hay’atining qaroriga asosan intizomiy javobgarlikka tortilishi mumkin. Harbiy sudning sudyasi harbiy intizomni buzganligi uchun ham intizomiy javobgarlikka tortilishi mumkin. Sud qarorining bekor qilinishi yoki o‘zgartirilishining o‘zi sud qarorini chiqarishda qatnashgan sudyaning, agar u ataylab qonun buzilishiga yoki jiddiy oqibatlarga olib kelgan vijdonsizlikka yo‘l qo‘ymagan bo‘lsa, javobgar bo‘lishiga sabab bo‘lmaydi. SUDYANING ALOHIDA FIKRI – maslahatxonada sud tomonidan masalalar hal qilinayotganda ozchilik tomonida qolgan sudya o‘zining alohida fikrini yozma ravishda bayon qilishga haqli, uning bu fikri ishga qo‘shib qo‘yiladi, biroq e’lon qilinmaydi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar sudyaning alohida fikri bilan tanishtirilmaydi.
chiqib, da’vo arizasini qanoatlantirishi, qisman qanoatlantirishi yoki rad etishi, ishni apellyatsiya, kassatsiya yoki nazorat instansiyalarida ko‘rib chiqib, hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirishga, shikoyat yoki protestni esa qanoatlantirmaslikka; ishni yangidan ko‘rish uchun yubormasdan hal
452
qiluv qarorini o‘zgartirishga yoxud butunlay yoki qisman bekor qilishga va yangi hal qiluv qarori chiqarishga; hal qiluv qarorini butunlay yoki qisman bekor qilishga va ishni birinchi instansiya sudiga yangidan ko‘rib chiqish uchun yuborishga; ish yuritishni tugatishga yoxud arizani ko‘rmasdan qoldirishga haqli. SURISHTIRUV - jinoyat-protsessual qonuni bilan maxsus vakolatli bo‘lgan davlat organlari va mansabdor shaxslarning jinoyatlarni ochish, oldini olish va unga yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan kechiktirib bo‘lmaydigan tergov harakatlarini yuritish faoliyati hisoblanadi. SURISHTIRUVCHI – O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 38-moddasida ko‘rsatilgan surishtiruv organlarida surishtiruvchi (surishtiruv organining rahbari) lavozimida xizmat qiladigan mansabdor shaxs. T TAQDIMNOMA – jinoyat ishi yurituvida sudga, davlat organiga, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organiga, jamoat birlashmasiga yoki mansabdor shaxslarga kiritiladigan surishtiruvchi, tergovchi, prokurorning protsessual hujjati. TANIB OLISH UCHUN KO‘RSATISH – shaxsning yoki ashyoning aynanligini aniqlash uchun olib boriladigan tergov harakati. TANIB OLISH - insonning ko‘rish, eshitish, bilish hissiyotlarining kompleks majmuasi orqali aniqlab, boshqa shaxslar, boshqa predmet va buyum, narsalar ichidan ajratib olish orqali amalga oshiriladi. Bu tanib olish anatomik belgilar asosida, ya’ni jinsi, yoshi, bo‘yi, tuzilishi, gavdasining shakli, hajmi, tana qismlarini alohida xususiyatlari, yuz tuzilishi, milliy yoki irqiy ko‘rinishi v.h.lar orqali amalga oshirilishi mumkin. TANIB OLISH UCHUN KO‘RSATISH BAYONNOMASI – surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud tomonidan tuziladi. Bayonnoma tanib olishni o‘tkazayotgan shaxs tomonidan o‘qib eshittiriladi va protsess ishtirokchilaridan qo‘shimcha yoki e’tirozlari bor-yo‘qligi aniqlanadi. Sud tergovi chog‘ida o‘tkazilgan tanib olish sud majlisi bayonnomasida qayd qilinadi. TANIB OLISH JARAYONI - ilgari kuzatuvda bo‘lgan obyektni tanish hisoblanadi. Shu bois insonning eslash qobiliyati jinoyat sodir bo‘lgan paytdan boshlab vaqt o‘tishi bilan bu hodisa to‘g‘risidagi taassurotlar va ularni esda saqlash darajasi vaqt o‘tishi bilan pasayib borishi sababli 453
mazkur tergov harakatini tezkor o‘tkazish taktik jihatdan to‘g‘ri hisoblanadi. TARAFLAR MUZOKARASI – sud tergovida tekshirilgan dalillarga tayanib, sudlanuvchining aybliligi yoki aybli emasligi to‘g‘risidagi xulosani asoslantirishga qaratilgan taraflarning himoya yoki ayblov nutqlari. TARJIMON – jinoyat sudlov ishlarini yuritishda shaxslarni huquqlarini ta’minlash yuzasidan yordamchi, tashkiliy-texnik funksiyani bajaruvchi shaxs.
stavkalarining (1-razryad stavkasiga nisbatan) munosabatini tarif koeffitsentlari shaklida belgilovchi shkala.
manfaatlari, hayoti, sog‘lig‘i, mulki, davlat va jamiyati xavfsizligini jinoiy tajovuzlardan himoya qilish maqsadida tezkor-qidiruv tadbirlari orqali (ochiq va yashirin) amalga oshiriladigan faoliyat turi. Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|