Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
MUSTAQIL ISH UCHUN TOPSHIRIQLAR
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
|
MUSTAQIL ISH UCHUN TOPSHIRIQLAR 1. Xorijiy mamlakatlar jinoyat protsessida protsessual muddatlar va ularni hisoblash va uzaytirish tartibini tahlil qiling. Ish shakli – nazorat ishi (esse). 2. Xorijiy mamlakatlar jinoyat-protsessual qonunchiligida protsessual chiqimlarni qoplash tartibini ko‘rib chiqing. Ish shakli – nazorat ishi (esse).
413
A ADVOKAT – oliy yuridik ma’lumotga ega bo‘lgan va advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziyani belgilangan tartibda olgan O‘zbekiston Respublikasining fuqarosi O‘zbekiston Respublikasida advokat bo‘lishi mumkin. ADVOKATLIK SO‘ROVI – advokat kasbiy faoliyatini amalga oshirish jarayonida yuridik yordam ko‘rsatilishi munosabati bilan davlat organlaridan, korxona, muassasa, tashkilotlardan hamda jamoat birlashmalaridan zarur bo‘lgan ma’lumotnomalar, tavsifnomalar va boshqa hujjatlarni so‘rashi va olishi.
mamlakatlar huquqining manbasi bo‘lib, u Angliyada XV asrdan boshlab, Lord kansler tomonidan mustaqil sudya sifatida Qirol va uning kengashi nomidan yakka tartibda ishlarni ko‘rishi natijasida va shu asosda tizimli ravishda “adolat” doktrinasi sifatida qabul qilingan qarorlar hisoblanadi.
ravishda yoki moddiy yoxud protsessual qonunni jiddiy buzgan holda qabul qilingan sud hujjati (hukm, hal qiluv qarori, ajrim yoki qaror).
qarorlarining bir turi sifatida qaraladi. Ajrimlar birinchi instansiya va apellyatsiya, kassatsiya, nazorat sudlov instansiyalari tomonidan hamda yangi ochilgan holatlar bo‘yicha sud majlisida va sud majlisidan tashqari fuqarolik sud ishlarini yuritishning barcha bosqichlarida qonunda belgilangan asoslarga muvofiq chiqariladigan akt (protsessual hujjat) sanaladi.
shaxsga uning nimada ayblanayotganligini ma’lum qilishdan iborat protsessual harakatidir.
topshirish va tegishli jazoga tortilish maqsadida shaxsning sodir qilgan jinoyati haqida o‘z ixtiyori bilan xabar berishidir.
beruvchining o‘zi sodir etgan jinoyati to‘g‘risida u shu jinoyatni sodir etishda gumon qilinmasdan va unga ayblov e’lon qilinmasdan oldin bergan xabari. 414
ayblanuvchi tariqasida ishda ishtirok etishga jalb qilinishi haqida qaror chiqarilgan shaxs. AYBLANUVCHINING QAYERDA EKANLIGI NOMA’LUMLIGI – jinoyat ishi yuzasidan ayblanuvchining qayerdaligi haqida surishtiruvchi, tergovchi muayyan ma’lumotga ega emasligidir (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 364-moddasi 1-qismi, 2-bandiga ko‘ra, jinoyat sodir etgan shaxs aniq, biroq uning qayerda ekanligi noma’lum va ayni vaqtda ayblanuvchi o‘zining qidirilayotganidan bexabar. Bunday holatda ayblanuvchi yashash joyini va ish joyini o‘zgartirgan bo‘lishi yoki uzoq safarga ketgan bo‘lishi ham mumkin); AYBLANUVCHINING YASHIRINGANLIGI – jinoyat ishi yuzasidan ayblanuvchi yoki sudlanuvchi haqida surishtiruvchi, tergovchi, muayyan ma’lumotga (ya’ni, uning qayerda turishi, uy, ish manzili haqidagi ma’lumotlar) ega, biroq ayblanuvchi o‘zining qidirilayotganligini bilib, qasddan qochishga qilingan harakatidir (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksi 399-moddasi 2-qismi, 420-moddasi birinchi qismlarida ayblanuvchining suddan yashirinishga qilingan qasddan harakati tushuniladi). AYBLOV – ayblanuvchi tariqasida ishda ishtirok etishga jalb etish to‘g‘risidagi yuqori instansiya sudlarining qarorida, ayblov xulosasida, ayblov hukmida, ayblovga oid boshqa qarorlarida nazarda tutilgan ayblov xulosasi bandining mazmuni. AYBLOV (JINOIY TA’QIB) FUNKSIYASI – bu jinoyat protsessi subyektlarining jinoyat sodir etgan shaxsni fosh etish, uning aybini, shuningdek jinoiy javobgarlikka oid boshqa holatlarni aniqlashga qaratilgan faoliyati. Uni prokuror, jamoat ayblovchisi, jabrlanuvchi va uning vakillari amalga oshiradi. Ayblov funksiyasi aniq shaxsga nisbatan jinoyat ishini qo‘zg‘atish, shaxsni jinoyat sodir etganligini fosh etish, gumon qilinuvchi va ayblanuvchiga nisbatan protsessual majburlov choralarini qo‘llash, jinoyat sodir etishga gumonni shakllantirish, ayblovni e’lon qilish, davlat ayblovini sudda qo‘llab-quvvatlashda namoyon bo‘ladi.
javobgarlikka tortish maqsadida jinoyat ishlarini sudga jo‘natish uchun to‘plangan dalillar yetarliligi to‘g‘risidagi tergovchining xulosasi bayon etilgan dastlabki tergovni tamomlashda tuziladigan protsessual hujjat. AYBLOVNI O‘ZGARTIRISH, TO‘LDIRISH – tergov o‘tkazish chog‘ida dastlabki ayblovni qayta ko‘rib chiqishni taqozo etadigan yangi dalillar to‘plangan bo‘lsa yoki dastlabki ayblovning noaniqligi yoxud
415
yuridik tavsifi noto‘g‘riligi ma’lum bo‘lib qolsa, dastlabki ayblov o‘zgartirilishi, qisman tugatilishi yoki to‘ldirilishi lozim. AYBSIZ HOLDA ZARAR YETKAZISH – shaxsni o‘z qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglamaganligi, anglashi mumkin va lozim ham bo‘lmaganligi yoki uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yetmaganligi va ishning holatlariga ko‘ra ko‘zi yetishi mumkin va lozim ham bo‘lmaganligi.
qonuniy tartibda isbot qilinmaguncha, uni aybsiz deb faraz qilish; 2)gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi himoyalanish huquqi bilan ta’minlanadi. Sud ishlarini yuritishning har qanday bosqichida malakali yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi. Ayblanuvchi, uning aybi qonunda nazarda tutilgan tartibda isbotlanmagunga va sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi bilan aniqlanmagunga qadar, aybsiz hisoblanadi. Hech kim sud qaroriga asoslanmagan holda qamoqqa olinishi mumkin emas. Hech kim qiynoqqa solinishi, zo‘ravonlikka, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas; 3) odil sudlovning nazariya va amaliyotida, jinoyatchilikka qarshi kurashda to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatuvchi asosiy, muhim prinsiplardan biridir. Unga binoan, har bir jinoyat sodir etishda ayblanayotgan shaxs aybi qonunda belgilangan tartibda va qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan isbotlanmagunga qadar aybsiz hisoblanadi.
jinoyat sodir etilish vaqtida jinoyat joyida bo‘lmaganligini va u bu vaqtda boshqa joyda bo‘lganligini tasdiqlovchi fakt.
alohida kategoriyadagi jinoyat ishlarini dastlabki tergovda va sud jarayonida yuritishning maxsus tartibi. Bunga voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi to‘g‘risidagi ishlar; tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash bilan bog‘liq ishlar; yarashuv borasidagi ishlar; sudgacha bo‘lgan ish yurituvida amnistiya aktini qo‘llash bilan bog‘liq ishlar kiradi. ALOHIDA FIKR – hay’atda ozchilik ovozga ega bo‘lgan sudyaning bevosita maslahatxonada yozma bayon qiladigan va ishga ilova qilinadigan fikri.
hokimiyati organining xususiy akti, ayrim shaxslarning jinoiy jazodan ozod qilish, jinoyat ishini bekor etish yoki jazoni yengillashtirish to‘g‘risidagi qarori. A. jinoyat va b. huquqbuzarliklarni sodir etgan shaxslarni jazodan to‘la yoki qisman ozod etish, tayinlangan jazo turini
416
yengilrog‘i bilan almashtirish to‘g‘risidagi insonparvarlikni namoyish qiluvchi farmoyishdir. O‘zR Kons. 80-moddasiga ko‘ra, O‘zR Prezidenti A. to‘g‘risidagi hujjatlarni O‘zR Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi va bu taqdim asosida O‘zR sudlari tomonidan hukm qilingan shaxslarga nisbatan amnistiya to‘g‘risidagi hujjatlarni qabul qilish to‘g‘risidagi mutlaq vakolati orqali Senat tomonidan qabul qilinadi.
aktini (aktlarini) qo‘llagan holda shaxsni javobgarlikdan yoki jazodan to‘liq yoxud yoki qisman ozod qilishga yoxud jazoni yengilrog‘i bilan almashtirishga qaratilgan vakolati. ANONIM ARIZA – imzosiz, qalbaki imzoli yoki uydirma shaxs nomidan yozilgan, huquqlarni, erkinliklarni va qonuniy manfaatlarni amalga oshirishda yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi iltimos bayon etilgan murojaat – anonim ariza hisoblanadi. APELLYATSIYA –qonuniy kuchga kirmagan sud hukmi, ajrim va qarorlari qonuniyligi, asosligi va adolatliligini tekshirishiga oid munosabatlarni tartibga soluvchi huquq instituti. A. – lotincha “appelatio” so‘zidan olingan bo‘lib, “murojaat” degan ma’noni anglatib, birinchi instansiya sudining hal qiluv qarorlari va ajrimlarini qayta tekshirish instituti sanalib, fuqarolik ishlari bo‘yicha sudning hal qiluv qarori chiqqan kundan e’tiboran yigirma kun ichida taraflar va ishda ishtirok etishga jalb qilingan shaxslar hal qiluv qarori ustidan apellyatsiya shikoyati berishlari, prokuror protest keltirishi mumkin. A. shikoyatlari va protestlari apellyatsiya instansiyasi nomiga yoziladi, lekin hal qiluv qarori chiqargan sudga beriladi.
ko‘ruvchi sudlar tizimi bo‘lib, ularga Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo‘yicha Oliy sudi, fuqarolik ishlari bo‘yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlari; O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi; O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati; O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Harbiy hay’ati kiradi. Sudning qonuniy kuchga kirmagan hukmlari bo‘yicha birinchi instansiya sudining qaror va ajrimlari, sudgacha ish yurituvda qabul qilingan qarorlar ustidan berilgan shikoyat yoki protestlar bo‘yicha berilgan jinoyat, fuqarolik, xo‘jalik ishlarini ko‘rib chiquvchi mustaqil bosqich. APELLYATSIYA INSTANSIYASI AJRIMI – ishda ishtirok etuvchi shaxslarning tushuntirishlari va prokurorning fikri tinglab bo‘linganidan keyin apellyatsiya instansiyasi sudi ajrim chiqarish uchun maslahatxonaga
417
chiqadi. Apellyatsiya instansiyasi sudining ajrimi ish ko‘rilganidan keyin darhol chiqariladi. APELLYATSIYA INSTANSIYASI QARORI – jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishni apellyatsiya tartibida ko‘rish natijasida quyidagi qarorlardan birini qabul qiladi:1) hukmni o‘zgarishsiz, shikoyat yoki protestni esa qanoatlantirishsiz qoldiradi; 2) birinchi instansiya sudining ayblov hukmini bekor qiladi hamda oqlov hukmi chiqaradi; 3) birinchi instansiya sudining hukmini bekor qiladi hamda ishni tugatadi; 4) birinchi instansiya sudining hukmini o‘zgartiradi; 5) birinchi instansiya sudining hukmini bekor qiladi hamda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 419-moddasining 1-qismida ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha ishni qo‘shimcha tergov yuritish uchun yuboradi; 6) birinchi instansiya sudining hukmini yoki ajrimini bekor qiladi hamda ishni yangitdan sudda ko‘rish uchun yuboradi. APELLYATSIYA PROTESTI – jinoyat ishlari bo‘yicha qonuniy kuchga kirmagan hukm ustidan shikoyat hukm qarori qaysi shaxslarning manfaatiga taalluqli bo‘lsa, shu shaxslar tomonidan, ya’ni mahkum, oqlangan shaxs, jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar hamda tegishincha bu shaxslarning himoyachilari va vakillari tomonidan beriladi hamda u apellyatsiya shikoyati deb ataladi. A.p. – fuqarolik ishlari bo‘yicha sudning hal qiluv qarori chiqqan kundan e’tiboran yigirma kun ichida prokuror tomonidan keltiriladigan (e’tiroznoma) protest keltirish. Ushbu protest sudning qarori qonuniy, asosli va adolatli ekanligi yuzasidan tekshiruv o‘tkazish uchun asos bo‘ladi. Prokuror muayyan ishda ishtirok etgan-etmaganligidan qat’i nazar, sudning hal qiluv qarori, ajrimi, qarori ustidan o‘z vakolati doirasida protest keltiradi. APELLYATSIYA SUDINING VAKOLATLARI – sud ishni apellyatsiya tartibida ko‘rib chiqqach, o‘z ajrimi bilan hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirishga, shikoyat yoki protestni esa qanoatlantirmaslikka; ishni yangidan ko‘rish uchun yubormasdan hal qiluv qarorini o‘zgartirishga yoxud butunlay yoki qisman bekor qilishga va yangi hal qiluv qarori chiqarishga; qonunda nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda hal qiluv qarorini butunlay yoki qisman bekor qilishga va ishni birinchi instansiya sudiga yangidan ko‘rib chiqish uchun yuborishga; hal qiluv qarorini butunlay yoki qisman bekor qilishga hamda O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksining 97- va 100- moddalarida ko‘rsatilgan asoslarga ko‘ra ish yuritishni tugatishga yoxud arizani ko‘rmasdan qoldirishga haqli. 418
KUCHAYTIRISHGA HAMDA OG‘IRROQ JINOYATGA DOIR QONUN MODDALARINI QO‘LLANISHGA YO‘L QO‘YILMASLIGI – bu bosqichda ish ko‘rilishining eng muhim qoidalaridan biri, ya’ni sud jinoyat ishini apellyatsiya, kassatsiya yoki nazorat tartibida ko‘rgan vaqtida jazoni kuchaytirishga, shuningdek og‘irroq jinoyatga doir qonun moddalarini qo‘llashga haqli emas. APELLYATSIYA TARTIBIDA ISH YURITISH – jinoyat ishlari yurituvida birinchi instansiya sudining qonuniy kuchga kirmagan hukmlari va ajrimlari ustidan shikoyat berish va protest bildirish, jinoyat ishlarini sudning qaysi hukmi (ajrimi) ustidan apellyatsiya shikoyati berilgan yoki protesti bildirilgan bo‘lsa, shu hukmning, ajrimning qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini hal etish maqsadida jinoyat ishlarini apellyatsiya shikoyatlari va protestlari asosida apellyatsiya (ikkinchi) instansiya sudi tomonidan ko‘rish borasidagi faoliyatning qonun yo‘li bilan tartibga solinishi.
berish huquqi ishning yakunidan bevosita manfaatdor protsess ishtirokchilariga tegishli: mahkum, uning himoyachisi, qonuniy vakili, shuningdek jabrlanuvchi, uning vakili, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar va ularning vakillari.
sudning qarori qonuniy, asosli va adolatli ekanligini tekshirish haqidagi shikoyat (ariza) bilan sudning hal qiluv qarori chiqqan kundan e’tiboran yigirma kun ichida qonunda belgilangan tartibdagi murojaatidir. APELLYATSIYA SHIKOYATI BERISH VA APELLYATSIYA PROTESTINI BILDIRISH – apellyatsiya shikoyati berilganligi qonuniy manfaatlari qabul qilingan hukm qaroriga qaysi fuqaroning manfaatlari bog‘liq bo‘lsa, shu fuqaroni himoya etishning huquqiy mexanizmini harakatga keltirib, apellyatsiya instansiyasi sudi zimmasiga hukm adolatlimi yoki yo‘qmi ekanligini aniqlash, shikoyatda keltirilgan har bir vajga asoslantirilgan javob berish, nomlari zikr etib o‘tilgan shaxslarning huquqlari hamda
qonun bilan
qo‘riqlanadigan manfaatlari buzilayotganligini bartaraf etishga, ustidan shikoyat berilgan hukmning qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini ta’minlashga doir choralar ko‘rish majburiyatini yuklaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining aniq-individual hujjati bo‘lib, uning asosida jinoyat sodir etgan muayyan shaxs yoki
419
shaxslarning muayyan guruhi sud tomonidan tayinlangan jazodan ozod qilinishi yoki jazo yengillashtirilishi yoxud boshqa turiga almashtirilishi mumkin .
AFV ETISH – shaxsning sodir etgan jinoyati uchun tayinlangan yoki tayinlanadigan jazoni o‘tashdan ozod etish, ya’ni kechirish. Bunda har bir kishining shaxsi, avvalgi xizmatlari, o‘zini tutishi, tuzalish yo‘liga kirganligi, jinoyatning xarakteri (og‘ir-yengilligi), yetkazilgan zarar hamda kechirim so‘rash haqidagi iltimoslari e’tiborga olinadi. Afv orqali shaxs jazoning hammasini o‘tashdan yoki o‘talmagan qismini o‘tashdan ozod qilinishi mumkin. O‘zbekistonda afv e’lon qilish huquqi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga tegishlidir. (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-modda, 23-bandi).
holatlarni aniqlash vositasi bo‘lib xizmat qilishi mumkin bo‘lgan narsalar ashyoviy dalillar hisoblanadi. Ashyoviy dalilni taqdim etuvchi yoki talab qilib olishni iltimos qilayotgan shaxs shu dalil orqali ish uchun ahamiyatli bo‘lgan qanday holatlarni aniqlash mumkinligini ko‘rsatishi shart.
maqsadlarda foydalanilganligini yoki foydalanishga yaroqliligini, qo‘ldan qo‘lga o‘tganligi yoki turgan joyi o‘zgarganligini, u yoki bu moddalar, narsa, jarayon v.h.disalar ta’sir etganligini aniqlash mumkin bo‘lgan fizikaviy alomatlar yoki belgilarga, shuningdek ish holatlarini aniqlashga xizmat qiladigan har qanday boshqa alomatlar va belgilarga ega bo‘lgan narsa ashyoviy dalil hisoblanadi.
ashyoviy dalillar sudning ajrimiga binoan ishga qo‘shib qo‘yiladi va ishda saqlanadi yoki alohida ro‘yxat qilinib, sudning ashyoviy dalillar saqlanadigan xonasiga topshiriladi. Sudga keltirib bo‘lmaydigan ashyolar turgan joyida saqlanadi. Ular batafsil ta’riflanishi, surg‘uchlangan, zarur hollarda esa, foto yoki video suratga ham olingan bo‘lishi lozim. Ashyoviy dalillar sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirganidan keyin kimdan olingan bo‘lsa, o‘sha shaxslarga qaytarib beriladi yoki sud shu ashyolarga kimning huquqi bor deb topgan bo‘lsa, o‘sha shaxslarga beriladi.
harakatining turi bo‘lib, murda aniqlangan joyda jabrlanuvchining shaxsi, o‘lim joyi, vaqti, sababi v.h.latlarini, shuningdek ushbu jinoyatni sodir etgan jinoyatchini aniqlashga yordam beradigan belgilarni topish maqsadida surishtiruvchi yoki tergovchi tomonidan o‘tkaziladigan tergov harakati (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 180- 420
modda). Ashyolarni ko‘zdan kechirish xolislar va sud tibbiy ekspertiza xodimi (yoki boshqa shifokor) ishtirokida amalga oshiriladi. B BAYONNOMALAR – jinoyat protsessida tergov va sud harakatlarini olib borish tartibi va natijalarini qayd qiladigan protsessual hujjat. BEVOSITA DALILLAR – jinoyat ishi to‘g‘risida to‘g‘ridan to‘g‘ri ma’lumot beruvchi va jinoyat to‘g‘risidagi bevosita belgilarga ega bo‘lgan faktik ma’lumotlar.
va sud huquqi termini bo‘lib, mazkur muassasa yuqori va quyi turgan muassasaga nisbatan turgan bosqichidir.
fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlarida ko‘riladi, qonunda bunday ishlarni ko‘rish boshqa sudlar vakolatiga berilgan hollar bundan
mustasno. Viloyat, Toshkent shahar,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy sudi hududidagi har qanday fuqarolik ishini tumanlararo (shahar) sudidan olib birinchi instansiya sudi sifatida o‘zining ish yuritishiga qabul qilishga haqli. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi har qanday fuqarolik ishini O‘zbekiston Respublikasining istalgan sudidan olib, birinchi instansiya sudi sifatida o‘zining ish yuritilishiga qabul qilib olishga haqli.
yo‘llar bilan qo‘yilgan talab. Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|