Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Jinoyat protsessual kodeksining jinoyatlarni oldini olishdagi huquqiy va ijtimoiy o‘rnini tahlil qiling.
- Taqdimnoma va xususiy ajrimning umumiy va maxsus belgilarini tavsiflang. Tergovchi va sudyaning jinoyatlarni oldini olish faoliyatini
- Sudning ajrimida ko‘rsatilgan holatlarni jinoyatlarni oldini olish faoliyati nuqtayi nazaridan tahlil qiling va ularni bartaraf etish
- Vaziyatga baho bering. Aynan bir masala bo‘yicha ham taqdimnoma ham xususiy ajrim kiritish mumkinmi
- XII BOB. REABILITATSIYA (
- 12.1. Reabilitatsiya tushunchasi va uning asoslari
- Reabilitatsiya iborasi – qayta tiklanish, avvalgi holatga qaytarish ma’nosini anglatadi. Jinoyat protsesida reabilitatsiya
- Reabilitatsiya To‘liq reabilitatsiya
- Qisman reabilitatsiya
- Ayblash va hukm qilish uchun asoslar
- 12.2.Reabilitatsiya qilinuvchi shaxslar
- 12.3.Reabilitatsiya turlari
|
MAVZU BO‘YICHA XULOSALAR Mazkur mavzuni o‘rganishda talabalar jinoyat protsessida jinoyatlarni oldini olish tushunchasi va turlari, mazkur institutning shakllari va huquqiy oqibatlariga oid masalalarni ko‘rib chiqishlari, qiyosiy-huquqiy tahlil o‘tkazib, jinoyat ishlari yurituvida jinoyatlarni oldini olish institutining rolini aniqlashlari lozim. MUAMMOLI SAVOLLAR VA KAZUSLAR 1. Jinoyatning sabablarini va uning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarini aniqlash majburiyati qonun hujjatlarining vazifalaridan biri bo‘lgan jinoyatlarni oldini olish choralarini ko‘rishdan iborat. Jinoyat protsessual kodeksining jinoyatlarni oldini olishdagi huquqiy va ijtimoiy o‘rnini tahlil qiling. Jinoyat protsessual qonuni vazifalari doirasida jinoyatlarni oldini olishdagi davlat organlari hamkorligi masalasiga to‘xtaling. 2. Jinoyatni sodir bo‘lishiga sabab bo‘lgan yoki uning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni aniqlash va bartaraf qilish yuzasidan dastlabki tergovda taqdimnoma, sud muhokamasida esa xususiy ajrim chiqariladi. Xususiy ajrim chiqarishdan maqsad o‘z isbotini topgan jinoyat ishini sodir bo‘lishiga sabab bo‘lgan holatlarni ko‘rsatish va jinoyatni sodir bo‘lishiga imkon bergan shart-sharoitlarni bartaraf qilish choralarni bayon
378
qilish va ko‘rilgan chora-tadbirlarni ijobiy hal qilinganligini nazorat qilish. Taqdimnoma va xususiy ajrimning umumiy va maxsus belgilarini tavsiflang. Tergovchi va sudyaning jinoyatlarni oldini olish faoliyatini o‘zaro nisbatini tahlil qiling. 1-kazus. Farg‘ona viloyatida joylashgan zavodda shu zavod ishchisi Qayumov tomonidan sodir etilgan talon-taroj jinoyati bo‘yicha sud xususiy ajrim chiqarib, jinoyat sodir etilishiga sabab bo‘lgan shart-sharoitlar sifatida quyidagilarni ko‘rsatadi: 1) kadrlar masalasini noto‘g‘ri tashkil etilganligi, 2) o‘z vaqtida inventarizatsiyani o‘tkazilmaganligi, 3) mulkiy javobgar shaxsning ishga sovuqqonligi, 4) zavodda qo‘riqlash tizimini yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi. Bularni tezda bartaraf qilib, (bartaraf qilish yo‘llari ko‘rsatilmagan) sudga xabar berilishi ta’kidlanib, sudning xususiy ajrimi zavod ma’muriyatiga jo‘natiladi. Sudning ajrimida ko‘rsatilgan holatlarni jinoyatlarni oldini olish faoliyati nuqtayi nazaridan tahlil qiling va ularni bartaraf etish imkoniyatlarini ko‘rib chiqing. 2-kazus. Jizzax shahrida voyaga yetmagan Valiyev, Zafarov va Shermatovlar tomonidan bezorilik jinoyati sodir etilgan. Dastlabki tergovda ushbu jinoyatning sodir etilishiga sharoit yaratgan holatlar aniqlanib, ularni bartaraf qilish bo‘yicha mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organiga taqdimnoma kiritilgan. Keyinchalik, ushbu jinoyat ishi sudda ko‘rilishi vaqtida jinoyat ishlari bo‘yicha Jizzax shahar sudi tomonidan ham aynan yuqoridagi holatlar bo‘yicha xususiy ajrim chiqarilgan va shahar xalq ta’limi bo‘limiga yuborilgan.
MUSTAQIL ISH UCHUN TOPSHIRIQLAR 1. Jinoyat protsessida jinoyatlarni oldini olish institutini qo‘llash asoslari va shartlari. Ish shakli – nazorat ishi (esse). 2. Jinoyatlarni oldini olish mexanizmi. Ish shakli – nazorat ishi (esse). 379
3. Jinoyatlarni oldini olishning protsessual shakllari va xususiyatlari. Ish shakli – nazorat ishi (esse). 380
(muallif –yuridik fanlar doktori F.Muxitdinov) Annotatsiya: Talabalar tomonidan mazkur mavzuning o‘rganilishi jinoyat protsessida reabilitatsiya tushunchasi, turlari va huquqiy oqibatlari hamda reabilitatsiya etilgan shaxsga yetkazilgan ziyonni qoplash va uning boshqa huquqlarini tiklashning o‘ziga xos jihatlari yuzasidan zaruriy bilimlarni shakllantirish imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2- moddasida belgilangan mazkur qonunning vazifalari ichida muhim o‘rinni “har bir jinoyat sodir etgan shaxs adolatli jazoga tortilishi hamda bironta ham aybsiz shaxs javobgarlik va jazoga tortilmasligi uchun jinoyat sodir etgan shaxslarning aybini fosh etish va qonunni to‘g‘ri tatbiq qilish” vazifasi egallaydi. Biroq, ayrim hollarda dastlabki tergov va sudlar tomonidan jinoyat ishini hal etishda xatoliklarga yo‘l qo‘yilishi mumkin. Natijada davlat organlari tomonidan noqonuniy javobgarlikka tortilgan fuqarolar o‘zlariga yetkazilgan ziyonni undirish, ya’ni reabilitatsiya huquqiga ega bo‘lishlari lozim.
va hukm qilish natijasida aybsiz shaxsga yetkazilgan ziyonni qoplash, undirish deganidir. Mamlakatimiz mustaqillikka erishguniga qadar davlatimizda amalda bo‘lgan jinoyat-protsessual qonunida mazkur odil institut tan olinmagan, keyinchalik qonunchilikka reabilitatsiyaga oid kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar yetkazilgan ziyonni qoplash masalasida deyarli samarali ishlamas, ma’naviy zararni undirishni nazarda tutmas, reabilitatsiyaga sudning hukmi, ajrimi va qarori asos bo‘lishi haqidagi qoidaga amal qilinmas, g‘ayriqonuniy ravishda ushlanganlik, hibsda saqlanganlik va boshqa majburlov choralari qo‘llanganlik sababli shaxsga yetkazilgan ziyonni undirish nazarda tutilmagan hamda ziyonni undirish masalasida sansalorlikka yo‘l qo‘yar edi. Qonunga zid ravishda javobgarlikka va jazoga tortilgan shaxslar, ularning qancha muddat ozodlikdan mahrum 381
etilganligiga qaramay, faqat ikki oylik ish haqi miqdorida tavon puli olardilar. Davlat mustaqillikka erishganidan so‘ng qabul qilingan Jinoyat- protsessual kodeksi alohida bobda reabilitatsiya qilishning asoslari va qoidalari, mezon va shartlari tartibga solindi. Shunga binoan, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida aybsiz shaxsni noqonuniy tarzda jinoiy ta’qib etish yoki hukm qilish oqibatida yetkazilgan ziyon qaysi davlat organi yoki mansabdor shaxs tomonidan amalga oshirilganidan qat’i nazar, bevosita davlat tomonidan qoplanishi e’tirof etiladi.
Biroq, fuqaroni noqonuniy javobgarlikka va jazoga tortilishida aybdor bo‘lgan davlat organlari va mansabdor shaxslarga nisbatan fuqaroviy tartibda da’vo qo‘zg‘atishga yo‘l qo‘yilmaydi. Qonunchilikda davlat organlari yoki mansabdor shaxslarga nisbatan davlat tomonidan regress tartibda da’vo kiritish tartibi nazarda tutilgan emas. Amaliyotda ham bunday holatlar uchramaydi, balki davlat tomonidan fuqaroni noqonuniy tarzda javobgarlikka va jazoga tortilishida aybli bo‘lgan mansabdor shaxslarga nisbatan boshqa choralar ko‘zda tutilgan, ya’ni: lavozimidan chetlashtirish, intizomiy javobgarlik, bila turib shaxsni jinoiy javobgarlikka tortganlik, ushlaganlik, hibsda saqlaganlik, dalillarni soxtalashtirganlik, odil sudlovga zid hukm qabul qilganlik uchun (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 230-, 231-, 234-, 235-moddalari) jinoiy javobgarlikka tortish kabi choralar qo‘llanishi mumkin. Reabilitatsiyaning maqsadi doimo aybsiz shaxsga yetkazilgan moddiy va mulkiy ziyonni bartaraf etish hamda ma’naviy zararning oqibatlarini tugatish, shuningdek noqonuniy tarzda jinoiy javobgarlikka tortish va hukm Reabilitatsiya uchun asoslar Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi quyidagi hollarda aybsiz deb topiladi va reabilitatsiya etilishi lozim: 2) uning qilmishida jinoyat
tarkibi bo‘lmasa; 3) uning sodir etilgan jinoyatga daxli
bo‘lmasa. 1) ish qo‘zg‘atilgan va tergov harakatlari yoki sud muhokamasi o‘tkazilgan ish bo‘yicha jinoiy hodisa yuz bermagan bo‘lsa;
382
qilish tufayli poymol etilgan shaxsning mehnatga, nafaqaga, uy-joyga va boshqa huquqlarini tiklashga qaratiladi. Jinoyat-protsessual qonunchiligi reabilitatsiyaning ikki shaklda amalga oshirishni nazarda tutadi.
javobgarlikka tortish va hukm qilish natijasida unga yetkazilgan moddiy, mulkiy va ma’naviy zararni bartaraf etilishini talab qilish huquqiga ega bo‘ladi. Ikkinchisi, qisman reabilitatsiya bo‘lib, bunda shaxsga nisbatan qo‘llanilgan jazo yoki majburlov choralari aybdorlik va jazoga sazovorlik holatiga monand ravishda hal qilinmaganligi tufayli vujudga keladi. Qisman reabilitatsiya etishda ayblanuvchiga yoki mahkumga yetkazilgan mulkiy ziyonning asossiz qismi qoplanishi va ma’naviy ziyon oqibatlarining asossiz qismi bartaraf qilinishi lozim. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 303-moddasida qisman reabilitatsiya qilishning quyidagi asoslari keltiriladi: 1) shaxs qamoqda saqlab turilganiga qaraganda kamroq muddatga ozodlikdan mahrum etishga yoki ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoga hukm qilinganligi; 2) hukmdan ayblov qisman chiqarib tashlanishi va buning natijasida qonunga ko‘ra qamoqda saqlash yoki ozodlikdan mahrum qilish mumkin emasligi; 3) ozodlikdan mahrum qilish muddatining yuqori sud tomonidan haqiqatan o‘talgan muddatga qaraganda kamaytirilganligi yoxud boshqa yengilroq jazo turi bilan almashtirilganligi; 4) jinoiy jazo tayinlamay hukm chiqarilgan hollarda ushlab turish, qamoqqa olish yoki uy qamog‘ining, tibbiy muassasaga joylashtirishning asossizligi. Reabilitatsiya ko‘p sohaviy va bir necha bosqichli huquqiy munosabatlardan iborat bo‘lib, u shaxsga nisbatan oqlov hukmining qabul qilinishi yoki reabilitatsiya asoslari mavjud bo‘lgan holatlarda jinoyat ishining tugatilishi bilan boshlanadi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 301-moddasi), so‘ngra hukm, ajrim yoki qarorning nusxasini topshirish yoki pochta orqali yuborish asnosida reabilitatsiya qilingan shaxsga uning reabilitatsiya qilinish huquqi, ya’ni mulkiy ziyonni qoplash va boshqa huquqlarini tiklab olish tartibi tushuntiriladi. Keyin shaxs reabilitatsiya etish to‘g‘risida qaror chiqargan sudga, prokuror yoki tergovchiga shunday talab bilan murojaat etadi. Shaxsning talabi bir oy muddatdan kechiktirmasdan sud, prokuror yoki tergovchi tomonidan, agar ish kassatsiya yoki nazorat tartibida ko‘rish chog‘ida tugatilgan bo‘lsa, o‘sha sud tomonidan ko‘rib chiqilib, ziyon miqdori aniqlanadi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 306-moddasi) va, nihoyat
383
ziyonni qoplash uchun pul to‘lovlarini amalga oshirish to‘g‘risida sud ajrim, tergovchi yoki prokuror qaror chiqaradi va ular reabilitatsiya qilingan shaxsga, u vafot etgan bo‘lsa, uning merosxo‘rlariga yuboriladi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 307-moddasi). Shu tariqa reabilitatsiyaning protsessual qismi tugaydi.
noqonuniy tarzda jinoiy javobgarlikka tortish va hukm qilish natijasida unga yetkazilgan moddiy, mulkiy va ma’naviy zararni bartaraf etilishini talab qilish huquqi
Qisman reabilitatsiya - shaxsga nisbatan qo‘llanilgan jazo yoki majburlov choralarining aybdorlik yoki jazoga sazovorlik holatiga monand ravishda hal qilinmaganligi tufayli yetkazilgan ziyonni qoplanishini talab qilish huquqi
Sud, prokuror yoki tergovchining qarorini olgan shaxs qarorni moliya, ijtimoiy ta’minot, uy-joy va boshqa idoralarga yetkazilgan ziyonni qoplash, faxriy unvon, mukofotlar va darajalarni qaytarish to‘g‘risida murojaat etishi mumkin. Mazkur talablarning bajarilmaganda shaxs da’vo talabi bilan fuqaroviy tartibida sudga murojaat qilishi mumkin. Shunday tartibdagi harakatni reabilitatsiya qilingan shaxs ma’naviy zararni undirish masalalasida ham amalga oshiradi.
asoslar Ishni ayblov xulosasi bilan sudga yuborish va ayblov hukmi chiqarish uchun quyidagilar isbotlangan bo‘lishi kerak:
1) jinoyat obyekti; jinoyat tufayli yetkazilgan ziyonning xususiyati va miqdori, jabrlanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlar;
2) sodir etilgan jinoyatning vaqti, joyi, usuli, shuningdek Jinoyat kodeksida ko‘rsatib o‘tilgan boshqa holatlari; qilmish va ro‘y bergan ijtimoiy xavfli oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish;
3) jinoyatning ushbu shaxs tomonidan sodir etilganligi; 5) ayblanuvchining, sudlanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlar.
4) jinoyat to‘g‘ri yoki egri qasd bilan yoxud beparvolik yoki o‘z-o‘ziga ishonish oqibatida sodir etilganligi, jinoyatning sabablari va maqsadlari;
384
Jinoyat-protsessual qonuni reabilitatsiya qilinuvchi shaxslarning doirasini ancha keng qilib belgilagan. Unga ko‘ra, reabilitatsiya qilinish huquqiga quyidagi shaxslar ega: - o‘ziga nisbatan sudning oqlov hukmi qabul qilinib, hukm kuchga kirgan shaxslar; - jinoiy hodisa yuz bermaganligi, shaxsning qilmishida jinoyat tarkibi bo‘lmaganligi, jinoyat sodir etishda ayblangan shaxsning sodir etilgan jinoyatga daxli bo‘lmaganligi sababli jinoyat ishini tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi. Bunday mazmundagi qarorlar tergovchi, prokuror, sud hamda ishni apellyatsiya, kassatsiya va nazorat instansiyalari tartibida ko‘rib chiqqan va hal qilgan sudlar tomonidan qabul qilinishi mumkin; - majburiy tibbiy xarakterdagi majburlov choralari qo‘llash to‘g‘risidagi ajrim bekor qilingan shaxslar; - jinoyat ishini sudda ko‘rish chog‘ida gumon qilinuvchi, ayblanuvchiga nisbatan aynan shu ayblov bo‘yicha sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi, ajrimi, qarori yoxud surishtiruvchining, tergovchining, prokurorning xuddi shu holat bo‘yicha va shu shaxsga nisbatan jinoyat ishi qo‘zg‘atishni rad etish yoki jinoyat ishini tugatish haqidagi qarori mavjud ekanligi aniqlangan shaxslar. Bunday holatlarda jinoyat ishi tugatilib, ayblanuvchi (gumon qilinuvchi) reabilitatsiya qilinishi zarur. Shu bilan birga, reabilitatsiya qilinish huquqini qisman reabilitatsiya qilingan shaxslar ham tasarruf etadilar. Ular qatoriga: - qamoqda saqlab turilganiga qaraganda kamroq muddatga ozodlikdan mahrum etishga yoki ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoga hukm qilingan shaxslar; - hukmdan ayblov qisman chiqarib tashlanishi va buning natijasida qonunga ko‘ra qamoqda saqlash yoki ozodlikdan mahrum qilish jazosi qo‘llanishi mumkin bo‘lmagan shaxslar; - ozodlikdan mahrum qilish muddatining yuqori sud tomonidan haqiqatan o‘talgan muddatga qaraganda kamaytirilishi yoki boshqa yengilroq jazo turi bilan almashtirilishi natijasida mulkiy va ma’naviy ziyon ko‘rgan shaxslar; - asossiz ravishda jinoiy jazo tayinlamay hukm chiqarilgan hollarda ushlab turilgan, qamoqqa olingan yoki uy qamog‘iga, tibbiy muassasaga joylashtirilgan shaxslar kiradi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 303-moddasi). 385
Darhaqiqat, amaliyotda shunday holatlar ham uchrab turadiki, mahkum birinchi instansiya sudi hukmda tayinlagan jazo muddatini to‘liq o‘tab bo‘lganidan so‘ng, yuqori turuvchi sud shaxsga nisbatan belgilangan jazoni qisqartiradi. Bunday holatlarda, shubhasiz shaxs o‘zini qisman reabilitatsiya etilinishini talab qilish huquqiga ega bo‘ladi.
Jinoyat-protsessual qonuni reabilitatsiyani qo‘llash asoslarini ham kengaytirgan. Endi nafaqat qonunsiz sudlangan shaxslar, balki qonunga xilof ravishda ushlab turilgani, ehtiyot chorasi sifatida qonunga xilof ravishda qamoqda saqlangan yoki uy qamog‘iga joylashtirilgan, ishda ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilingani tufayli vazifasidan qonunga xilof ravishda chetlashtirilgan yoxud tibbiy muassasaga qonunga xilof ravishda joylashtirilgan shaxslar ham o‘zlariga sud, prokuratura, tergov va surishtiruv organlarining noqonuniy harakatlari tufayli yetkazilgan mulkiy zararni undirish hamda ma’naviy ziyon oqibatlarini bartaraf etilishini talab qilish huquqiga egalar (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 301 va 303-moddalari). Shu bilan birga, sud, prokuror va tergov organlarining noqonuniy majburlov choralarini qo‘llash tufayli shaxsga ziyon yetkazish holatiga yana uy-joyning egasi ixtiyoriga zid ravishda uy-joyda tintuv o‘tkazish hamda g‘ayriqonuniy ravishda shaxsiy tintuv o‘tkazish tufayli shaxsga nisbatan yetkazilgan mulkiy va ma’naviy ziyon bilan bog‘liq reabilitatsiyani qo‘shish mumkin.
Bunday reabilitatsiya asoslariga, shuningdek insonning tanasini ko‘zdan kechirish, ekspertiza o‘tkazish va qiyoslash uchun namunalar olish chog‘ida noqonuniy tarzda ko‘zdan kechirish va tekshirish kabi harakatlarni kiritishimiz mumkin. Noqonuniy va asossiz ravishda jinoyat-protsessual majburlov choralarini qo‘llash oqibatida yetkazilgan ziyonni undirish – O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 991-moddasida ta’riflangan davlat organlari va mansabdor shaxslar tomonidan fuqaroga yetkazilgan ziyonni undirish tushunchasiga asoslanadi. Demak, ushbu tushuncha nafaqat jinoyat-protsessual sudlov yurituviga, balki fuqaroviy-protsessual huquqiga ham taalluqlidir. Lekin mazkur ikki asoslar ham O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 37-bobida qayd etilgan normalarda birlashtirilgan.
386
Ammo bu holatlarning o‘zaro farqlovchi jihatlari mavjud bo‘lib, agar to‘liq reabilitatsiya qilishda shaxsga nisbatan surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud tomonidan qo‘yilgan barcha da’volar noqonuniy va asossiz ekanligi tufayli olib tashlansa (shaxsga nisbatan oqlov hukm qabul qilingan yoki jinoyat ishi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 83-moddasi talablariga muvofiq tugatilgan bo‘lsa), noqonuniy va asossiz majburlov choralarini qo‘llash oqibatida fuqaroga yetkazilgan ziyonni undirish esa, ayblov hukmining qabul qilinishi yoki O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 84-moddasiga binoan ayblilik to‘g‘risidagi masalani aniqlamay turib jinoyat ishini tugatish natijasida ham amalga oshirilishi mumkin. Shu bilan birga, g‘ayriqonuniy va asossiz ravishda uy-joyda o‘tkazilgan tintuv yoki olib qo‘yish choralarini qo‘llash, guvohlantirish va ekspertiza o‘tkazish, pochta va telegraf yozishmalarini xatlab qo‘yish va so‘zlashuvlarni eshitish natijasida yetkazilgan ziyonni undirish ham mumkin. Bunday huquqqa nafaqat gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi yoki mahkum ega bo‘ladi, balki bevosita manfaatlari poymol etilgan shaxslar ega bo‘ladilar. Shuningdek, reabilitatsiya qilishning yana bir shakli mavjud bo‘lib, u XX asrning 30-50-yillarida hamda 70-80-yillarda nohaq qatag‘on qilingan shaxslarni mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so‘ng reabilitatsiya qilish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning tashabbusi bilan boshlangan siyosiy-huquqiy jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Adabiyotlarda O‘zbekistonda amalga
oshirilgan siyosiy
qatag‘onlarning ikki bosqichi haqida so‘z yuritiladi. Bular:
1917-1950 yillarni o‘z ichiga oluvchi va “Stalin qatag‘onlari” deb nomlanuvchi birinchi bosqich;
oluvchi ikkinchi bosqich. Siyosiy qatag‘onlarning mana shu ikki bosqichda qonunsiz va asossiz sudlangan shaxslarni reabilitatsiya qilish siyosati tufayli 10 mingdan ziyod siyosiy qatag‘on qurbonlari oqlangan. Shunday qilib,
jinoyat-protsessual qonunchiligi shaxslarni reabilitatsiya qilishning quyidagi uch holatini belgilaydi: 1)
aybsiz deb topilishi; 387
2) dastlabki tergov va sud muhokamasi vaqtida tergov, prokuratura va sud organlarining noqonuniy va asossiz harakatlari oqibatida shaxsga ziyon yetkazilishi; 3)
Fuqarolik kodeksining 991-modadasida fuqaroga “qonunsiz hukm qilish”, “g‘ayriqonuniy tarzda jinoiy javobgarlikka tortish”, “qonunga zid ravishda qamoqqa olish yoki namunali xulq-atvorda bo‘lish kabi ehtiyot choralarini qo‘llash”, “noqonuniy tarzda qamoq bilan bog‘liq ma’muriy jazo chorasini qo‘llash” oqibatida yetkazilgan ziyon davlat tomonidan to‘liq ravishda qoplanishi haqidagi qoidalar belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 302- moddasida reabilitatsiya qilish holatlariga, shuningdek shaxsning ishda ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilingani tufayli vazifasidan qonunga xilof ravishda chetlashtirilganligi yoxud tibbiy muassasaga qonunga xilof ravishda joylashtirilganligi holatlari ham e’tirof etilgan. Fuqarolik kodeksining 991-moddasi ikkinchi qismida sud, prokuratura, tergov va surishtiruv organlarining boshqa noqonuniy harakatlari tufayli fuqaro va yuridik shaxsga yetkazilgan zarar umumiy tartibda undirilishi haqida ko‘rsatilgan. Ushbu qoida yuqorida ta’kidlangan holatlar mavjud bo‘lganda yetkazilgan ziyonni undirish haqida fuqarolik sudlov yurituvi tartibida fuqaro va yuridik shaxsga talab qilish huquqini beradi.
Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|