Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Garov summasi eng kam oylik ish haqining yigirma baravaridan oz bo‘lishi mumkin emas.
- Garovga qo‘yuvchi pul mablag‘i yoki boshqa qimmatliklarni dastlabki tergov organi yoxud sudning depozit hisob varag‘iga
- Ayblanuvchi, sudlanuvchi zimmasiga olgan majburiyatlarini buzgan taqdirda, garov sud ajrimi bilan davlat foydasiga o‘tkaziladi va
- Munosib xulq-atvorda bo‘lish ko‘proq ruhiy majburlovga xos bo‘lib, tilxat olingan vaqtda ayblanuvchi o‘ziga nisbatan jiddiyroq
- Munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risidagi tilxatda ushbu chora qo‘llanilayotgan shaxsning yashash manzili ko‘rsatilgan bo‘lishi shart.
|
9.3. Garov
Jinoyat protsessida garov samarali ehtiyot choralaridan biri sanalib, boshqa huquq sohalarida ham keng qo‘llanilib kelayotgan institut hisoblanadi. Jumladan, fuqaroviy huquqda garov
shartnomaviy majburiyatlarning bajarilishini ta’minlashga mo‘ljallangan jiddiy vositalardan biridir. Shartnoma bajarilmagan taqdirda garov narsasi (deyarli barcha hollarda pul mablag‘i yoki qimmatlikka ega bo‘lgan muayyan mulk) talabgorning ixtiyoriga o‘tadi. Ko‘pincha shaxs birovdan, xususan, lombard (garovxona)dan pul qarz olganda yoki birovning mulkini ijaraga, vaqtincha foydalanishga olganda biror qimmatli buyumni garovga beradi. Qarz yoxud buyum kelishilgan muddatda qaytarilsa, garov narsasi ham egasiga 327
qaytariladi, aks holda u kreditorning tasarrufiga o‘tadi (O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 264-289-moddalari). Fuqaroviy huquqdagi bu ixtiyoriy garovdan farqli o‘laroq, jinoyat huquqida garov tariqasida shaxsni tutqunlikda ushlab turish – og‘ir jinoyatlardan biri hisoblanadi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 245-moddasi). Keyingi yillarda bu xil jinoyatlar terrorchi- ekstremist jinoiy guruhlar tomonidan o‘zlarining g‘ayriqonuniy, insonparvarlikka zid talablarini qondirish, shu jumladan, yirik miqdorda mablag‘ olish, sheriklarini mahbuslikdan qonunsiz ozod etish, havo kemasidan foydalanish kabi qabih niyatlariga erishish uchun sodir etilmoqda. Jinoyatchilikka qarshi kurash borasida garov mamlakatimizning ko‘p asrlik huquqiy o‘tmishida qanday mazmun kasb etgani va qanchalik keng qo‘llangani to‘g‘risida aniq ma’lumotlar saqlanmagan. Rossiya Federatsiyasi, Belarus, Ozarbayjon, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Moldova, Estoniya kabi yangi mustaqil davlatlarning amaldagi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksilarida garov instituti ehtiyot choralari sirasiga kiritilgan. O‘zbekiston qonunchiligida garov instituti 1994-yil 22-sentabrda qabul qilingan amaldagi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksidan o‘rin oldi. Garov surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud tomonidan ayblanuvchi va sudlanuvchiga nisbatan O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 236-moddasida ko‘rsatilgan maqsadlarda qo‘llanadigan, iqtisodiy xarakterdagi ehtiyot chorasidir. Garov sifatida ayblanuvchi yoki sudlanuvchining o‘zi, ularning qarindoshlari yoki yuridik shaxslar sudning depozit hisob varag‘iga pul mablag‘i yoki qimmatbaho buyumlarni topshirishlari mumkin, shuningdek ko‘chmas mulk ham garov sifatida qabul qilinadi. Uning mazmuni shundaki, ayblanuvchi, sudlanuvchi garovga qo‘yilgan pul yoki boshqa qimmatbaho narsalarni qaytarib olish, ulardan ayrilib qolmaslik uchun tergov va sudda faol ishtirok etishga harakat qiladi.
Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud tomonidan garov summasini belgilashda: ayblovning og‘irligi; ayblanuvchi, sudlanuvchi va garovga qo‘yuvchining shaxsi; garovga qo‘yuvchining mulkiy ahvoli; garovga qo‘yuvchining ayblanuvchi bilan munosabatlari e’tiborga olinadi.
328
haqida bayonnoma tuziladi.
Sud esa ushbu ma’lumotlarni sud majlisi bayonnomasiga tegishlicha yozib qo‘yadi. Bayonnomada: uning kim tomonidan tuzilganligi (mansabi, unvoni, familiyasi, ismi, otasining ismi); jinoyat ishining tartib raqami; garov tarzidagi ehtiyot chorasi
qo‘llanilayotgan ayblanuvchi, sudlanuvchining familiyasi, ismi, otasining ismi, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining qaysi moddasida ko‘rsatilgan jinoyatni sodir etishda ayblanayotganligi; garovning kim tomonidan qo‘yilayotganligi; ayblanuvchi, sudlanuvchiga ayblovning mohiyati, uning O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 46-moddasida ko‘rsatilgan huquq va majburiyatlari, qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jazo chorasi, o‘ziga yuklatilgan majburiyatlarni bajarmagan taqdirda garovning davlat hisobiga o‘tkazilishi tushuntirilganligi; ayblanuvchining o‘ziga yuklatilgan majburiyatlarni to‘liq bajarishga roziligi; garovga qo‘yuvchiga ayblanuvchi majburiyatlarini bajarmagan taqdirda garovga qo‘yilganlaridan mahrum bo‘lishi ma’lum qilinganligi; tergov organi yoki sudning depozit hisob varag‘iga o‘tkazilgan garov summasi qayd etiladi. Garov yuridik shaxs tomonidan qo‘yilgan hollarda esa, yuridik shaxsning (korxona, muassasa, tashkilot) nomi, uning manfaatlarini ifodalagan a’zosining familiyasi, ismi, otasining ismi bayonnomaga qayd etiladi. Bayonnoma ishtirokchilarga o‘qib eshittirilib, garovni qabul qilgan mansabdor shaxs, garovga qo‘yuvchi va ayblanuvchi, sudlanuvchi tomonidan imzolanadi. Garovni qabul qilish haqidagi bayonnoma ikki nusxada tuzilib, birinchisi jinoyat ishiga qo‘shib qo‘yiladi, ikkinchisi esa garovga qo‘yuvchiga taqdim etiladi. Shu paytdan boshlab garov qabul qilingan, garovga qo‘yuvchi zimmasiga ayblanuvchi, sudlanuvchining chaqiruvga binoan hozir bo‘lishini ta’minlash majburiyati yuklatilgan hisoblanadi. Garovni topshirish vaqtida garovga qo‘yuvchini ushbu ehtiyot chorasi tanlangan ishning, ya’ni sodir etilgan jinoyatning mohiyati, ayblanuvchi, sudlanuvchiga tayinlanishi mumkin bo‘lgan jazo va o‘zining javobgarligi, agar chaqiruvga binoan ayblanuvchi, sudlanuvchining hozir bo‘lishini ta’minlanmasa, garov summasi davlat foydasiga o‘tishi to‘g‘risida xabardor qilish lozim. Garovga qo‘yuvchi ayblanuvchi, sudlanuvchining xulq- atvorini kuzatishga imkoni bo‘lmaganligini bahona qilishga haqli emas, u bartaraf etib bo‘lmaydigan vaziyatning ta’sirini isbotlab beradigan hollar bundan mustasno. U o‘zining olgan majburiyatidan garovning davlat foydasiga o‘tib ketishi uchun sabab bo‘ladigan asoslar kelib chiqqunga qadar voz kechishi
329
mumkin. Garovga qo‘yuvchi o‘ziga yuklatilgan majburiyatlardan voz kechgan hollarda ham garov boshqa ehtiyot chorasiga almashtiriladi. Garovga qo‘yuvchi o‘ziga yuklatilgan majburiyatlardan, masalan, boshqa joyga doimiy yashash uchun ko‘chib ketishi munosabati bilan voz kechishi mumkin. Garovga qo‘yuvchi o‘ziga yuklatilgan majburiyatlardan voz kechishning aniq sabablari ko‘rsatilgan ariza bilan garovni qabul qilgan mansabdor shaxsga murojaat qiladi. Garovga qo‘yuvchining arizasi qanoatlantirilsa, ehtiyot chorasini o‘zgartirish uni tanlash shart-sharoitlari buzilganligi tufayli ro‘y bermayotgan bo‘lsa, shuningdek ish bo‘yicha ish yuritish tugatilgan hollarda yoxud sud hukmi kuchga kirishi munosabati bilan garovga qo‘yilgan pul mablag‘i yoki boshqa qimmatliklar garovga qo‘yuvchiga qaytariladi. Ayblanuvchi, sudlanuvchi zimmasiga olgan majburiyatlarini buzgan taqdirda, garov sud ajrimi bilan davlat foydasiga o‘tkaziladi va ayblanuvchi, sudlanuvchiga nisbatan garovdan jiddiyroq (masalan, qamoqqa olish) ehtiyot chorasi qo‘llaniladi. Bunday hollarda garovga qo‘yuvchi o‘ziga yetkazilgan ziyonni garovda bo‘lgan shaxsdan undirib olishga haqli. Ushbu masalani sud fuqarolik ishlarni yuritish tartibida hal qiladi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 249-moddasi xorijiy davlat Jinoyat-protsessual kodekslaridan ko‘p jihatdan farq qiladi. Ana shu jihatdan quyidagi masalalar va muammolar alohida e’tiborga loyiq: 1) garov milliy qonunchilikka ko‘ra, faqat ayblanuvchi va sudlanuvchiga nisbatan qo‘llanishi mumkin. Rossiya Federatsiyasi, Belarus, Qozog‘iston, Estoniya va ba’zi davlatlar qonunchiligida bu chora gumon qilinuvchiga ham qo‘llanishi nazarda tutilgan. 2)
barcha mamlakatlardagidek, milliy jinoyat-protsessual qonunchiligida ham o‘ta og‘ir jinoyatni sodir etishda gumon qilingan yoki ayblangan shaxs, kimligidan qat’i nazar, albatta sudgacha qamoqqa olinishi va hech bir holatda qamoqdan ozod qilinmasligi to‘g‘risida qoida belgilanmagan. Amaliyotda ba’zi jinoyatlarni sodir etishda ayblanayotgan shaxsning xulq-atvorini e’tiborga olib qamoq chorasini qo‘llash zarurligi ta’kidlanganidek, qaysi toifadagi ayblanuvchilarni garov evaziga ozod qilish noo‘rin ekanligi ham shubhasiz o‘zini oqlagan, shunga ko‘ra garov tarzidagi ehtiyot chorasi ba’zi ayblanuvchilar toifasiga qo‘llanmasligi talab qilinadi, masalan: - shaxsi va doimiy istiqomat joyi aniq bo‘lmagan yoki jinoyat protsessini yurituvchi organdan yashirinishga uringan ayblanuvchiga; og‘ir
330
va o‘ta og‘ir jinoyatlarni sodir etishda ayblanayotgan shaxsga, agar uni qamoqdan ozod qilish ochiqdan-ochiq xatarli bo‘lsa; favqulodda og‘ir jinoyat sodir etishda ayblanayotgan shaxsga (MDH ishtirokchisi bo‘lgan davlatlarga tavsiya etilgan Jinoyat-protsessual kodeksi Modelining 176- moddasi); - jinoyat natijasida yetkazilgan mulkiy zararni to‘lamaganlarga (Belarus Jinoyat-protsessual kodeksining 124-moddasi, Moldova Jinoyat- protsessual kodeksining 124-moddasi); - o‘ta og‘ir jinoyat sodir etishda ayblanayotganlarga (Qirg‘iziston Jinoyat-protsessual kodeksining 109-moddasi, Qozog‘iston Jinoyat- protsessual kodeksining 148-moddasi), og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyat sodir etishda gumon qilingan yoki ayblanayotganlarga (Belarus Jinoyat- protsessual kodeksining 124-moddasi); - qasddan sodir etilgan, 25 yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan jinoyatda ayblanayotganlarga (Moldova Jinoyat-protsessual kodeksining 192-moddasi); - Penitetsiar kodeksda ko‘rsatilgan 11 nafar jinoyatlarni sodir etishda ayblanayotganlarga (Estoniya Jinoyat-protsessual kodeksining 135- moddasi) bu insonparvar ehtiyot chorasi qo‘llanmasligi ta’kidlangan. 3) ko‘plab xorijiy davlat O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksilarida shaxsni dastlabki tergov bosqichida garov evaziga qamalmasligi uchun prokurorning roziligi (Rossiya Federatsiyasi Jinoyat- protsessual kodeksining 106-moddasi, Qirg‘iziston Jinoyat-protsessual kodeksining 109-moddasi, Qozog‘iston Jinoyat-protsessual kodeksining 148-moddasi va boshqalar) yoxud sudning ruxsati (Moldova Jinoyat- protsessual kodeksining 192-moddasi, Estoniya Jinoyat-protsessual kodeksining 135-moddasi va boshqalar) talab qilinadi. O‘zbekiston va Belarus Jinoyat-protsessual kodeksilarida esa, shaxsni garovga berish masalasini tergovchi prokurordan rozilik olmay hal qiladi.
Jinoyat protsessining bu demokratiyalashtirish va erkinlashtirishga qaratilgan qoidasi aksariyat Jinoyat-protsessual kodekslarda aks ettirilgan (Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 125-moddasi, Belarus Jinoyat-protsessual kodeksining 143-moddasi, Qozog‘iston Jinoyat-protsessual kodeksining 109-110-moddalari, Qirg‘iziston Jinoyat- protsessual kodeksining 131-132-moddalari, Moldova Jinoyat-protsessual kodeksining 196-moddasi, Estoniya Jinoyat-protsessual kodeksining 136- 137-moddalari). 4) Ba’zi davlatlarning Jinoyat-protsessual kodekslarida garov predmeti faqat pul tarzida belgilangan (Estoniya Jinoyat-protsessual kodeksi 135-
331
moddasi, Moldova Jinoyat-protsessual kodeksi 192-moddasi, Belarus Jinoyat-protsessual kodeksi 124-moddasi, Qirg‘iziston Jinoyat-protsessual kodeksi 109-moddasi), ba’zilarida qimmatli buyumlarni garovga olinishi, (Qozog‘iston Jinoyat-protsessual kodeksi 148-moddasi, Ukraina Jinoyat- protsessual kodeksi 1541-moddasi, Rossiya Federatsiyasi Jinoyat- protsessual kodeksi 106-moddasi), bir xillarida – hatto ko‘chmas mulk ham garovga qabul qilinishi (Ozarbayjon Jinoyat-protsessual kodeksi 164- moddasi), bu holda prokurorning ruxsati zarurligi (Qozog‘iston Jinoyat- protsessual kodeksi 148-moddasi) nazarda tutiladi. Ba’zi xorijiy mamlakatlarda garovga berilayotgan shaxslarni ular qanday jinoyat sodir etganlikda ayblanayotganini e’tiborga olib, differensiyalash va shu asnoda garov summasining minimal miqdorini belgilash Jinoyat-protsessual kodeksining o‘zida ko‘rsatilgan. Chunonchi, Qozog‘iston Jinoyat-protsessual kodeksiga muvofiq uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni sodir etishda ayblanayotganga oylik maosh ko‘rsatkichining 100 baravaridan, o‘rta daraja og‘ir bo‘lgan ehtiyotsizlik bilan sodir etilgan jinoyatda ayblanayotganga – oylik maosh ko‘rsatkichining 300 baravaridan, o‘rta daraja og‘ir bo‘lgan qasddan sodir etilgan jinoyatda ayblanayotganga – oylik maosh ko‘rsatkichining 500 baravaridan, og‘ir jinoyatni sodir etishda ayblanayotganga – oylik maosh ko‘rsatkichining 1000 baravaridan kam bo‘lmasligi shart. 9.4. Munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risidagi tilxat Ayblanuvchi (sudlanuvchi)dan munosib
xulq-atvorda bo‘lish
to‘g‘risida tilxat olish ehtiyot choralarining eng yengili hisoblanadi, lekin uni qo‘llashda ham jiddiy munosabat zarur. Munosib xulq-atvorda bo‘lish ko‘proq ruhiy majburlovga xos bo‘lib, tilxat olingan vaqtda ayblanuvchi o‘ziga nisbatan jiddiyroq ehtiyot chorasi qo‘llanishi to‘g‘risida ogohlantiriladi. Bunday ehtiyot chorasi qo‘llangan shaxslar barcha konstitutsiyaviy huquq va erkinliklar majmuasidan foydalanadilar. Bu chora bilan qo‘llanishi mumkin bo‘lgan boshqa cheklovchi choralar (kadrlar bo‘limini, uchastka nozirini jalb qilish v.b.) qonunda nazarda tutilmagan bo‘lib, ular fuqaroning shaxsiy erkinligini jiddiy va sezilarli ravishda cheklaydi. Tergovchi va prokuror jinoyatni tekshirish jarayonida hodisaning ahamiyatga ega bo‘lgan barcha holatlarini o‘rganadi. Ehtiyot chorasi to‘g‘risidagi masalani hal qilishda u qo‘llanadigan shaxsning kelgusidagi xulq-atvorini ham baholashga to‘g‘ri keladi. Shaxsning xulq-atvorini baholashga boshlang‘ich ma’lumotlar bilan birga ish bo‘yicha to‘plangan
332
jinoyatning og‘irligini, ayblanuvchining shaxsi, uning ayb shakli kabilarni xarakterlovchi dalillar ham xizmat qiladi. Ehtiyot chorasini tanlash masalasini to‘g‘ri va asosli hal qilish uchun ishning barcha faktik holatlariga baho berish hamda shaxsning ehtiyot chorasi qo‘llashni taqozo etuvchi ehtimoliy xulq-atvori to‘g‘risida to‘plangan ma’lumotlar asosida xulosa qilish lozim. Jinoiy javobgarlikka tortiladigan shaxsning xulq-atvorini oldindan mutlaqo aniq ko‘ra bilish qiyin. Shuning uchun ehtiyot chorasi haqidagi masalani hal qilishda shaxsning ehtimoliy xulq-atvori aniqlanadi. Biroq bunday xulq-atvor haqidagi xulosa taxminlarga emas, balki shaxs tergovdan va suddan yashirinishi, haqiqatni aniqlashga to‘sqinlik qilishi, jinoiy faoliyat bilan shug‘ullanishi, hukmning ijrosidan bo‘yin tovlashi ehtimol ekani to‘g‘risida darak beruvchi obyektiv ma’lumotlarga asoslanishi lozim. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 250- moddasi, Qirg‘iziston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 105- moddasida tilxat faqat ayblanuvchi va sudlanuvchidan olinishi nazarda tutilgan, gumon qilingan shaxs haqida hech bir ma’lumot yo‘q. Demak, mamlakatimizda mazkur ehtiyot chorasi gumon qilinuvchiga nisbatan qo‘llanmaydi. Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 102- moddasi, Armaniston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 144- moddasi, Qozog‘iston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 144- moddasi, Belarus Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 120-moddasi, Estoniya Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 96-moddasi, Tojikiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 86-moddalariga ko‘ra mazkur chora gumon qilinuvchiga nisbatan ham qo‘llaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 250- moddasida ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘z zimmasiga olgan majburiyatlarini buzgan taqdirda, unga nisbatan jiddiy ehtiyot chorasi qo‘llanishi mumkinligi to‘g‘risida ogohlantirilishi ta’kidlangan. Ehtiyot chorasini qo‘llash zarurati to‘g‘risidagi masalani hal qilishda, shuningdek qaysidir chorani tanlashda tergovchi, prokuror, sud Jinoyat- protsessual kodeksining 238-moddasida ko‘rsatilgan holatlarni e’tiborga olishi lozim. Bunday holatlarni hisobga olish va baholash ehtiyot chorasini qo‘llash zarurati va asoslari mavjudligi to‘g‘risidagi masalani to‘g‘ri hal qilishga, shuningdek ulardan ayblanuvchining, sudlanuvchining nomunosib xulq-atvorining oldini olishga yordam beradi. Munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risida tilxat asosan ijtimoiy o‘ta xavfli bo‘lmagan shaxslarga nisbatan, ya’ni uning erkinlikda qolishi jinoyat
333
sudlov ishlarini normal yuritishga jiddiy xavf tug‘dirmaydigan holatlarda qo‘llaniladi. Ushbu ehtiyot chorasi ayblanuvchi, sudlanuvchining tergov va suddan yashirinmasligi va munosib xulq-atvorda bo‘lishini ta’minlashi mumkin, ammo uni kelajakda dastlabki tergov yoki suddan bo‘yin tovlaydigan, yana jinoyatlar sodir qiladigan yoki ish bo‘yicha tergov va sudda ishtirok etuvchi shaxslarga nisbatan g‘ayrihuquqiy ta’sir o‘tkazadigan ayblanuvchiga va sudlanuvchiga nisbatan qo‘llash man etiladi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 250- moddasida tilxat beruvchi shaxs o‘z zimmasiga surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudning ijozatisiz ushbu aholi punktidan chiqib ketmaslik va shu aholi punkti doirasida istiqomat joyini o‘zgartirsa, bu haqda ularni xabardor qilish majburiyatini olishi ta’kidlanadi. Munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risidagi tilxatda ushbu chora qo‘llanilayotgan shaxsning yashash manzili ko‘rsatilgan bo‘lishi shart. Agar shaxs ro‘yxatda turadigan va yashaydigan manzili muvofiq kelmasa, tilxatda qaysi manzil ko‘rsatiladi. Bunday hollarda ayblanuvchi o‘zining doimiy yoki vaqtincha turar joyi mavjudligini, bu joyda o‘zi ro‘yxatga olingan yoki olinmaganligidan qat’i nazar, isbotlab berishi lozim, deyish xato nuqtayi nazar bo‘lib, ayblanuvchi zimmasiga hatto ayblovning mohiyati bilan bog‘liq bo‘lmagan holatlarni ham isbotlash majburiyati yuklatilishi mumkin emas, bu O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 26-moddasidagi aybsizlik prezumpsiyasi prinsipiga mutlaqo ziddir. Ayblanuvchi har qanday dalillar taqdim etishga majbur emas, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 46-moddasiga ko‘ra dalillar taqdim etish ularning huquqi, aslo majburiyati emas. Ayblanuvchi yashaydigan manzilni tilxatda ko‘rsatish chog‘ida qiyinchiliklar tug‘ilganda (masalan, ikki yoki undan ortiq uy-joyda istiqomat qilishi ehtimol bo‘lgan shaxslarga nisbatan) iltimosnomalar berish institutidan keng foydalanish mumkin, zero jinoyat protsessida juda ko‘plab ishtirokchilarga mazkur huquq berilgan (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 43, 46, 48, 53, 55, 57, 59-moddalari). Ayblanuvchi yoki uning himoyachisi tomonidan munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risidagi tilxat amal qiladigan muddat ichida shaxsning qaysi manzilda istiqomat qilishi to‘g‘risida iltimosnoma berilishi mumkin. Agar iltimosnomada bir necha manzil ko‘rsatilgan bo‘lsa, tergovchi iltimosnoma bergan shaxslarning roziligi bilan ulardan birini tilxatda ko‘rsatadi. Fikrimizcha, tilxatda bir necha manzilning ko‘rsatilishi ham (masalan, 334
ayblanuvchi oilasi, ota-onasi yashaydigan manzillar) jinoyat sudlov ishlarini yuritishga to‘sqinlik qilmaydi. Ehtiyot chorasi sifatida munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risidagi tilxatni qo‘llash masalasini hal etishda ayblanuvchining haqiqatdan ham ko‘rsatilgan manzilda istiqomat qilishini aniqlash yuzasidan tekshiruv harakatlari o‘tkazilishi istisno qilinmaydi. Tergovchi shaxsning istiqomat joyi noma’lum bo‘lgan holda undan tilxat olish chorasidan boshqa jiddiy chorani qo‘llashi mumkin. Xulosa qilib aytganda, munosib xulq-atvorda bo‘lish haqidagi tilxat ham ehtiyot choralari ichida eng yengili hisoblangani bilan, ayblanuvchi zimmasiga ko‘plab majburiyatlarni yuklaydi, ularni bajarmaslik esa boshqa jiddiy choralar qo‘llanishiga olib keladi va u ham boshqa ehtiyot choralari singari jinoyat sudlov ishlarining muvaffaqiyatini ta’minlashga xizmat qiladi.
Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|