Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qonun kafillikning ikki turini nazarda tutadi: shaxsiy kafillik; jamoat birlashmasi yoki jamoaning kafilligi.
- Shaxs ana shu majburiyatlardan birini bo‘lsa-da, buzgan taqdirda unga nisbatan jiddiyroq ehtiyot chorasi qo‘llanishi mumkinligi
- Tegishli xulq-atvor deganda shaxsning protsessual majburiyatlarini buzmaslik tarzidagi xulq-atvori tushuniladi.
- Jamoat birlashmasi yoki jamoaning kafilligi ayblanuvchi (sudlanuvchi)ni ish, o‘qish, yashash joyida qolishga, shuningdek jamoat birlashmasida
- Jamoat birlashmasi yoki jamoaning kafilligi
- Ayblanuvchi, sudlanuvchini ularning qarindoshlari, do‘stlari yoki yaqin tanishlari kafillikka olishi mumkin. Kafillarning soni
- Shuning uchun har bir ayblanuvchidan, unga nisbatan ehtiyot chorasi qo‘llanganidan qat’i nazar, sud va tergovdan yashirinmaslik
- 9.6. Voyaga yetmaganlarni kuzatuv ostiga olish uchun topshirish
|
9.5. Shaxsiy kafillik
Kafillik ishonchga loyiq shaxslardan ayblanuvchi, sudlanuvchini munosib xulq-atvorda bo‘lishi va tergov hamda sud chaqirganda hozir bo‘lishi haqida majburiyatdir. Kafillikning ehtiyot chorasi sifatidagi afzalligi shundan iboratki, ayblanuvchi (sudlanuvchi) erkinlikda qoladi, o‘z mehnat faoliyatini davom ettiradi, odatdagi yashash sharoitlari va oiladan ajralmaydi.
protsessual kodekslarida kafillar kamida ikki kishidan iborat (Ukraina - 152, Qozog‘iston - 145, Qirg‘iziston - 106-modda), hatto 2-5 nafar (Moldova – 179-modda) bo‘lishini talab qiladi. Ayblanuvchi (sudlanuvchi)ga faqat o‘zini tegishlicha tutishga majbur etadigan axloqiy omillar ta’sir qiladi. Kafillikka berilgan shaxsning tegishli xulq-atvori uchun kafillar mas’uldir, uning o‘ziga esa amaldagi qonun hech qanday majburiyat yuklamaydi. Munosib xulq-atvorda bo‘lish to‘g‘risida tilxat olishdagidek, kafillikka berilgan shaxsning zimmasiga ham quyidagi majburiyatlarni yuklashni O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 252-moddasiga kiritish maqsadga muvofiq: tergov va suddan yashirinmaslik; haqiqatni aniqlashga xalaqit bermaslik; jinoiy faoliyat bilan shug‘ullanmaslik; hukm ijrosiga to‘sqinlik qilmaslik. Ayblanuvchi bundan tashqari, tergovchi, prokuror va sudning chaqirig‘iga ko‘ra kelish va yashash joyining o‘zgargani to‘g‘risida ma’lum qilish majburiyatlarini zimmasiga olishi kerak. 335
Shaxs ana shu majburiyatlardan birini bo‘lsa-da, buzgan taqdirda unga nisbatan jiddiyroq ehtiyot chorasi qo‘llanishi mumkinligi to‘g‘risida ogohlantirilishi lozim. Bunday ogohlantirish uning tegishli xulq-atvorini ta’minlaydi. Ta’kidlash joizki, ayblanuvchi (sudlanuvchi) zimmasiga olgan majburiyatlarning birortasi ham uning huquqini jiddiy tarzda cheklamaydi. Tegishli xulq-atvor deganda shaxsning protsessual majburiyatlarini buzmaslik tarzidagi xulq-atvori tushuniladi. Umumiy axloqiy me’yorlarni buzish ehtiyot chorasini yanada jiddiyrog‘i bilan o‘zgartirishga olib kelmasligi kerak. Ko‘pgina davlatlarning protsessual qonunchiligida kafillik faqat ayblanuvchining chaqirganda hozir bo‘lishini ta’minlash bilan cheklanadi. Kafillik maqsadini bunday tor doirada tushunish esa mazkur ehtiyot chorasining samaradorligini pasaytirishga olib keladi. Qonun kafillik ehtiyot chorasi sifatida tanlanganda ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning ish yoki o‘qish joyidagi ma’muriyat xabardor qilinishini nazarda tutmaydi. Kafillikka berilgan shaxsning yashash joyidagi ma’muriyati va pasport stolini xabardor qilish uchun ham asos yo‘q, chunki qonun unga yashash joyidan tashqariga chiqishni taqiqlamaydi. Ayblanuvchi (sudlanuvchi) tergovchi yoki sudni vaqtinchalik ko‘chish yoki yashash joyini o‘zgartirgani haqida xabardor qilishi kifoya. Jamoat birlashmasi yoki jamoaning kafilligi ayblanuvchi (sudlanuvchi)ni ish, o‘qish, yashash joyida qolishga, shuningdek jamoat birlashmasida a’zolikni davom ettirishga majbur qilmaydi. Biroq, uning boshqa ishga o‘tishi, o‘qish yoki yashash joyini o‘zgartirishi mazkur jamoat birlashmasi yoki jamoani kafil bo‘lish majburiyatidan voz kechishiga va bu to‘g‘risidagi qarorni (ajrimni) bekor qilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday vaziyatda kafillikni kafillikdagi shaxs yashashga, ishga, o‘qishga o‘tgan yangi jamoat birlashmasining zimmasiga yuklash (agar u bunga rozi bo‘lsa) to‘g‘risida qaror (ajrim) chiqarish, yoinki boshqa ehtiyot chorasini tanlash zarur. Ehtiyot chorasi dastlabkisidan jiddiyroq bo‘lmasligi kerak, chunki faqat bir ishdan yoki o‘qishdan, yashash joyidan boshqasiga o‘tish ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning protsessual holatini yomonlashtirish uchun asos bo‘lolmaydi. Kafillikning barcha ko‘rinishlarida, agar kafillikdagi shaxs o‘zi tomonidan berilgan va’dalarni bajarmasa, intizomni buzsa, spirtli ichimliklarni iste’mol qilsa v.h. hollarda kafil undan voz kechish huquqiga egadir. Shu tariqa, kafillikdan voz kechish uchun asoslar axloqiy tusda bo‘lishi mumkin. Kafillar ayblanuvchi uchun tanlangan ehtiyot chorasiga 336
zid harakatlarni amalga oshirishini (yashirinishi, yangi jinoyat sodir etishi v.h.) kutib o‘tirishi shart emas. Kafillikdan voz kechish uchun ishonch yo‘qolishi va protsessual ma’noda tegishli bo‘lmagan xulq-atvor ehtimolining borligi kifoyadir. Tergovchi va sud kafillikdan voz kechishning asosliligini nazorat qiladi. Ammo, agar voz kechishning vajlari jiddiy bo‘lmasa, kafillik samarali bo‘lishi qiyin. Shuning uchun maqbul variant – agar bundan keyin kafillik imkoniyati obyektiv ravishda yo‘qolmagan bo‘lsa, kafilning ayblanuvchi bilan kelishuvini izlashdir. Kafillikni kafilning o‘zi emas, balki tergovchi yoki sud bekor qiladi. Lekin kafil o‘z ixtiyori bilan va har qanday vajlar sababli kafillikdan voz kechishga haqqi bor. Kafil bo‘lish – fuqaroviy majburiyat emas. Kafillikdan voz kechish asoslarining jiddiyligiga qarab, tergovchi yoki sud kafillik o‘rniga boshqa ehtiyot chorasini tanlaydi. Shubhasiz, barcha ehtiyot choralari kabi kafillik ham shaxsni muayyan xulq-atvorga majburlaydi. Kafillik nazoratga olish bilan bog‘liq chora sifatida ayblanuvchining ruhiyatiga ta’sir ko‘rsatib, undan noxush oqibatlar kelib chiqishi tahdidi ostida ma’lum harakatlardan tiyilishni talab etadi. Bunday oqibatlar ikki xil bo‘lishi mumkin: sud tomonidan ayblanuvchining kafillari va qonuniy vakillariga tatbiq etiladigan mulkiy jazo va ba’zi bir ma’naviy talofatlar. Jumladan, tergovchi, ayblanuvchi va kafil o‘rtasida uch tomonlama munosabat yuzaga keladi. Kafil ayblanuvchining tegishli xulq- atvorini ta’minlashga majbur, lekin u ayblanuvchini qonunga itoat etuvchi xulq-atvorga majbur etish uchun yuridik vakolatga ega emas. Ayblanuvchining nazarida kafil obro‘-e’tiborga ega, nufuzli shaxs. U bilan ayblanuvchi o‘rtasidagi munosabat huquqiy tusga ega, lekin faqat ishonchga asoslangan. Ayblanuvchi o‘zini kafillikka olgan shaxsga nisbatan mulkiy va ma’naviy tusdagi noxushliklar yuz berishini xohlamaydi va shu sababdan qonun va axloqqa zid xulq-atvordan o‘zini tiyadi. Ayblanuvchi o‘zini tuta olmasa, tergovchi bilan kafil o‘rtasidagi regulyativ huquqiy munosabat keskin tus oladi. Demak, ayblanuvchining nojo‘ya xulq-atvori mazkur huquqiy munosabatda yuridik fakt rolini o‘ynaydi va bu narsa mazkur ehtiyot choralarini qo‘llash yoki o‘zgartirish chog‘ida e’tiborga olinadi. Kafillik o‘rnatish to‘g‘risida qaror (ajrim) chiqarish lozim. Qaror asoslangan va kafil to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak. Qaror (ajrim) chiqarishdan oldin tergovchi (sud) qonundan kelib chiqadigan harakatlarni amalga oshiradi. Kafil ishonchli bo‘lishi kerak. Kafilning shaxsi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plab va tekshirib, tergovchi (sud) bunga qanoat hosil qilishi shart. Kafilning shaxsi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tergovchi tezkor-qidiruv organlari yordamida ham to‘plashi 337
mumkin. Jamoa kafilligidan foydalanish maqsadi bo‘lganda, kafillikni samarali amalga oshira olishi mumkinligini belgilash uchun tegishli jamoat birlashmasi yoxud jamoadagi mikromuhit to‘g‘risida ma’lumotlarni to‘plash zarur. Qonunni kafillik uchun ayblanuvchining o‘zidan ham rozilik olish zarurligi to‘g‘risida qoida bilan to‘ldirish kerak. Bunday roziliksiz kafillik samara bermaydi. Kafillikni amalga oshirish uchun har ikki taraf - ayblanuvchi va kafilning ixtiyoriy xohish bildirishi zarur. Shu bois ayblanuvchining kafil bilan
o‘zaro munosabatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni e’tiborga olish lozim bo‘ladi.
ayblanuvchining istiqomat joyi, o‘qiydigan yoxud mehnat qiladigan jamoa yoki u a’zo bo‘lgan kasaba uyushmasi va boshqa birlashmalarning kafilligi tushuniladi.
Jamoat birlashmasi yoki jamoaning yig‘ilishida kafillik masalasini sinchiklab ko‘rib chiqishni ta’minlash mumkin. Shu sababdan qonun kafillikni amalga oshiradigan subyektlarning ro‘yxatini belgilarkan, jamoat birlashmalari va jamoalarning saylab qo‘yiladigan organlarini nazarda tutmaydi. Kafillik masalasini jamoat birlashmasi yoxud jamoa ma’muriyati jamoa bilan maslahatlashmagan holda ko‘rib chiqishi odil sudlovning manfaatlariga mos kelmaydi. Shu sababli tergovchi (sud) kafillik yoki undan voz kechish masalasini qayta ko‘rib chiqish uchun jamoat birlashmasi yoki jamoaning umumiy yig‘ilishini chaqirilishini talab qilishga haqlidir. Kafillikka berilayotgan shaxs jamoat birlashmasi yoki jamoaning yig‘ilishida qatnashishi maqsadga muvofiq. Ba’zan yig‘ilishda mazkur ishni yuritayotgan tergovchi so‘zga chiqadi. Agar kafillik to‘g‘risida asoslangan qaror chiqarish uchun zarur bo‘lsa, jamoat birlashmasi yoki jamoaga o‘z vakili orqali ish materiallari bilan tanishish huquqi berilishi kerak. Tergovchi yoki sudga umumiy yig‘ilish o‘tkazilgani, unda ishtirok etganlar soni, so‘zga chiqqanlarning mulohazalari va ovoz berish natijalari ko‘rsatilgan holda yig‘ilish raisi va kotibi tomonidan imzolangan bayonnoma va shaxsning tegishlicha xulq-atvoriga kafilligi to‘g‘risida birlashma yoki jamoaning yozma majburiyati yuborilishi zarur. Birlashma yoki jamoaning iltimosi tergovchi (sud) uchun majburiy emas, kafillikka berish to‘g‘risidagi iltimos rad qilinishi mumkin. Shuningdek, shaxs uchun kafil bo‘lishni xohlamagan, birlashma yoki jamoaga kafillikni zo‘rlab o‘tkazish mumkin emas. Birlashma yoki jamoa 338
faqat o‘z a’zolari uchun kafil bo‘lishi mumkin, o‘zi bilmaydigan va xulq- atvorini nazorat qilmaydigan shaxs uchun kafil bo‘la olmaydi. Jamoat
kafilligining xarakterli xususiyati – ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning tegishlicha bo‘lmagan xulq-atvori uchun kafilning huquqiy javobgarligi mavjud emasligidir. Biroq bu narsa uni samarasiz qilmaydi. Shaxs uchun jamoaning ishonchi shaxsiy kafillikdan ko‘ra ancha qimmatlidir. Jamoaga pand bermaslik, uning ishonchini oqlash xohishi kafillikka beriluvchining tegishlicha xulq-atvorining jiddiy omili bo‘lib xizmat qiladi. Shaxsiy kafillik ishonchga sazovor bo‘lgan shaxslarning o‘z zimmalariga ayblanuvchi, sudlanuvchi munosib xulq-atvorda bo‘lishiga kafil ekanliklari haqida yozma majburiyat olishidir.
Kafillikni amalga oshirish uchun har ikki taraf – ayblanuvchi, sudlanuvchi va kafilning ixtiyoriy xohish bildirishi zarur. Ayblanuvchi, sudlanuvchi surishtiruv, dastlabki tergov, prokuratura organlari yoki sudga o‘zlarini kim shaxsiy kafilikka olishi mumkinligini ma’lum qilishlari yoxud kafillarning o‘zi jinoiy javobgarlikka tortilayotgan shaxslar erkinlikda qoldirilsa, ularning munosib xulq-atvoriga kafil bo‘lish istagi to‘g‘risida yuqoridagi organlar va sudga murojaat qilishlari mumkin. Ayblanuvchi, sudlanuvchini ularning qarindoshlari, do‘stlari yoki yaqin tanishlari kafillikka olishi mumkin. Kafillarning soni surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud tomonidan belgilanadi. Alohida hollarda yuksak ishonchga sazovor bo‘lgan bitta shaxs ham kafil bo‘lishi mumkin. Ishonchga sazovor shaxs deganda jamiyatda muayyan mavqega, obro‘-e’tiborga, ayblanuvchi, sudlanuvchining xulq-atvoriga ijobiy ta’sir ko‘rsatish uchun yetarli imkoniyatlarga ega bo‘lgan shaxslar tushuniladi.
Kafil ayblanuvchining risoladagidek xulq-atvorini ta’minlashga majbur, lekin u ayblanuvchini qonunga itoat etuvchi xulq-atvorga majbur etish uchun yuridik vakolatga ega emas. Kafil bilan ayblanuvchi o‘rtasidagi munosabat huquqiy tusga ega, lekin faqat ishonchga asoslangan. Ayblanuvchi o‘zini kafillikka olgan shaxsga nisbatan mulkiy va ma’naviy tusdagi noxushliklar yuz berishini xohlamaydi va shu sababdan risolaga zid xulq-atvordan o‘zini tiyadi. Ayblanuvchi, sudlanuvchini shaxsiy kafillikka berish to‘g‘risida bayonnoma tuziladi yoki sud majlisi bayonnomasida aks ettiriladi. Kafillar ushbu ehtiyot chorasi qo‘llanilishiga sabab bo‘lgan ayblovning mohiyati, ayblanuvchiga qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jazo, kafillarning javobgarligi 339
haqida ogohlantirilganligi ushbu bayonnomada qayd qilinib, u ehtiyot chorasini qo‘llayotgan mansabdor shaxs, ayblanuvchi, sudlanuvchi va kafillar tomonidan imzolanadi. Bundan tashqari, har bir kafillikka oluvchidan kafillik to‘g‘risida tilxat olinadi. Kafillar ularni javobgarlikka tortish uchun sabab bo‘ladigan asoslar kelib chiqqunga qadar o‘z zimmalariga olgan majburiyatlaridan voz kechishlari mumkin. Kafillikni kafilning o‘zi emas, balki surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud bekor qiladi, lekin kafil o‘z ixtiyori bilan va har qanday vajlar sababli kafillikdan voz kechishga haqli. Kafillikdan voz kechish uchun ayblanuvchi, sudlanuvchiga nisbatan ishonchning yo‘qolishi va nomunosib xulq-atvorda bo‘lish ehtimolining mavjudligi kifoya. Kafil bo‘lish – fuqaroviy majburiyat emas. Kafillikdan voz kechish asoslarining jiddiyligiga qarab, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud kafillik o‘rniga boshqa ehtiyot chorasini tanlaydi. Kafillar ayblanuvchi, sudlanuvchining xulq-atvorini kuzatishga imkoni bo‘lmaganligini bahona qilishga haqli emaslar, ular bartaraf etib bo‘lmaydigan vaziyatning ta’sirini isbotlab beradigan hollar bundan mustasno. Kafil o‘z zimmasiga olgan yozma majburiyatlarini bajarmasligi oqibatida ayblanuvchi, sudlanuvchi oldi olinishi uchun shaxsiy kafillik qo‘llanilgan harakatlarni sodir etgan taqdirda, u O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 208-moddasiga binoan javobgarlikka tortilishi mumkin (kafilga eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solinadi). Shu tariqa, ayblanuvchini ruhan majburlash ochiqdan-ochiq yoki bilvosita kafillik va nazoratga olish bilan bog‘liq barcha ehtiyot choralarini qo‘llash chog‘ida, hatto ehtiyot chorasi tanlanmay, ayblanuvchidan majburiyatlar olish va noo‘rin xulq-atvor oqibatlari to‘g‘risida maxsus ogohlantirish hollarida ham yuz beradi. Qonun kafillik ehtiyot chorasi sifatida tanlanganda ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning ish yoki o‘qish joyidagi ma’muriyat xabardor qilinishini nazarda tutmaydi. Kafillikka berilgan shaxsning yashash joyidagi ma’muriyati va pasport stolini xabardor qilish uchun ham asos yo‘q, chunki qonun unga yashash joyidan tashqariga chiqishni taqiqlamaydi. Ayblanuvchi (sudlanuvchi) tergovchi yoki sudni vaqtinchalik ko‘chish yoki yashash joyini o‘zgartirgani haqida xabardor qilishi kifoya. Jamoat
birlashmasi yoki
jamoaning kafilligi ayblanuvchi (sudlanuvchi)ni ish, o‘qish, yashash joyida qolishga, shuningdek jamoat birlashmasida a’zolikni davom ettirishga majbur qilmaydi. Biroq, uning
340
boshqa ishga o‘tishi, o‘qish yoki yashash joyini o‘zgartirishi mazkur jamoat birlashmasi yoki jamoani kafil bo‘lish majburiyatidan voz kechishiga va bu to‘g‘risidagi qarorni (ajrimni) bekor qilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday vaziyatda kafillikni kafillikdagi shaxs yashashga, ishga, o‘qishga o‘tgan yangi jamoat birlashmasining zimmasiga yuklash (agar u bunga rozi bo‘lsa) to‘g‘risida qaror (ajrim) chiqarish, yoinki boshqa ehtiyot chorasini tanlash zarur. Ehtiyot chorasi dastlabkisidan jiddiyroq bo‘lmasligi kerak, chunki faqat bir ishdan yoki o‘qishdan, yashash joyidan boshqasiga o‘tish ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning protsessual holatini yomonlashtirish uchun asos bo‘la olmaydi. Kafillik o‘rnatish to‘g‘risida qaror (ajrim) chiqarish lozim. Qaror asoslangan va kafil to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak. Qaror (ajrim) chiqarishdan oldin tergovchi (sud) qonundan kelib chiqadigan harakatlarni amalga oshiradi. Kafil ishonchli bo‘lishi kerak. Kafilning shaxsi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plab va tekshirib, tergovchi (sud) bunga qanoat hosil qilishi shart. Kafilning shaxsi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tergovchi tezkor-qidiruv organlari yordamida ham to‘plashi mumkin. Jamoa kafilligidan foydalanish maqsadi bo‘lganda, kafillikni samarali amalga oshira olishi mumkinligini belgilash uchun tegishli jamoat birlashmasi yoxud jamoadagi mikromuhit to‘g‘risida ma’lumotlarni to‘plash zarur. Kafillik to‘g‘risida tilxat olish uchun tergovchi yoki sud kafillikka olayotgan shaxsni chaqiradi. Jamoat birlashmasi yoki jamoaning vakili tergovchi yoki sudga ushbu birlashma yoxud jamoa ayblanuvchining tegishli xulq-atvori va uning chaqirish bo‘yicha hozir bo‘lishiga kafil bo‘lishi to‘g‘risida yozma majburiyat berishi shart. Kafil yoki uning vakili, shuningdek ayblanuvchi mazkur
ehtiyot chorasining tanlangani to‘g‘risidagi qaror (ajrim) bilan tanishib, imzo chekishlari kerak. Ularning har biriga, agar ular iltimos qilsa, ushbu hujjatdan nusxa topshirilishi lozim bo‘ladi. Keyin tergovchi (sud) yana bir karra kafillikka berilayotgan bilan kafil o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar xususiyatini aniqlaydi va kafilni ishning mohiyatidan (ayblovning og‘irligi, ehtimoliy jazo v.h.) xabardor qiladi.
341
Bunda ayblanuvchi ko‘rsatilgan majburiyatlarni o‘z zimmasiga olganligi ko‘rsatilgan bayonnoma tuzilishi va unga bu majburiyatlarni bajarmaslik qanday oqibatlarga olib kelishi tushuntirilishi kerak bo‘ladi. Bayonnoma tuzilayotganda kafillar hozir bo‘lishi va uni imzolashlari lozim. Ehtiyot chorasini sud tanlaganda tegishli holatlar sud majlisi bayonnomasida qayd etiladi. Kafillikni ehtiyot choralaridan chiqarib tashlash haqida ba’zi amaliyot xodimlarining taklifiga qo‘shilish uchun arzigulik asos yo‘q. Ushbu nom bilan
birlashtirilgan ehtiyot
choralari jinoyat
sudlov ishlarini demokratlashtirish, majburlash doirasini toraytirish, ijtimoiy hayotning axloqiy negizlarini takomillashtirish, davlat va shaxs o‘rtasidagi munosabatlarda ishonchga suyanish bilan chambarchas bog‘langan. U shaxs va davlatning qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlaydi. Ayblanuvchi kafillik shartlarini buzayotganiga ishonch hosil qilsa, kafil uni tergov organiga yoki sudga olib kela olmaydi. Chunki ayblanuvchi faqat yangi jinoyat sodir etgan hollarda ushlanishi va huquqni muhofaza qilish organiga olib kelinishi mumkin. Kafil biror shaxsni ushlash uchun boshqa fuqarolar qanday huquqli bo‘lsa, ana shunday huquqqa ega. Ayblanuvchining tegishlicha bo‘lmagan nojo‘ya xulq-atvori haqida kafil mazkur ehtiyot chorasini tanlagan organga xabar qilishga haqli, ammo u kafillikka olinganni ushlashi va majburiy keltirishi uchun qonunda nazarda tutilgan asoslar yo‘q. Birlashma yoki jamoaning iltimosi tergovchi (sud) uchun majburiy emas, kafillikka berish to‘g‘risidagi iltimos rad qilinishi mumkin. Shuningdek, shaxs uchun kafil bo‘lishni xohlamagan, birlashma yoki jamoaga kafillikni zo‘rlab o‘tkazish mumkin emas. Birlashma yoki jamoa faqat o‘z a’zolari uchun kafil bo‘lishi mumkin, o‘zi bilmaydigan va xulq- atvorini nazorat qilmaydigan shaxs uchun kafil bo‘la olmaydi. Jamoat
kafilligining xarakterli xususiyati – ayblanuvchi (sudlanuvchi)ning tegishlicha bo‘lmagan xulq-atvori uchun kafilning huquqiy javobgarligi mavjud emasligidir. Biroq bu narsa uni samarasiz qilmaydi. Shaxs uchun jamoaning ishonchi shaxsiy kafillikdan ko‘ra ancha qimmatlidir. Jamoaga pand bermaslik, uning ishonchini oqlash xohishi kafillikka beriluvchining tegishlicha xulq-atvorining jiddiy omili bo‘lib xizmat qiladi.
342
Voyaga yetmaganlarni kuzatuv ostiga olish uchun topshirish
Inson huquqlari tizimida bola huquqlari alohida o‘rin tutadi, zotan, bunday holat bir necha omillar bilan tavsiflanadi, jumladan, bir tomondan, bolalar kattalar ega bo‘lgan va foydalanadigan huquqlarning hammasidan ham foydalana olmaydilar, ikkinchi tomondan esa, aynan ularning hali voyaga yetmaganliklari bois davlat va jamiyat tomonidan alohida g‘amxo‘rona munosabat ko‘rsatilishi va ayrim imtiyozlar berilishi talab etiladi. O‘zbekiston Jinoyat-protsessual kodeksida voyaga yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlarni yuritish tartibi alohida 60-bobda ko‘rsatilgan bo‘lib, hozirgi zamon rivojlangan chet mamlakatlarning jinoyat qonunchiligiga mos keladi. Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|