M. G. Safin, Y. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

Natriy glutamat (HOOC-CH
2
CH
2
CH(NH
2
)COONa*H
2
O)ni
ajratib olish 
Qayta kristallangan glutamin kislotasini namli kristallarini natriy 
gidroksidi bilan ishlov berish asosida amalga oshiriladi. Buning uchun 
namli kristallar ma’lum hajmdagi suvda eritiladi va 45-50 % li o‘yuvchi 
natriy eritmasi bilan neytrallanadi, pH 6,8 ga yetkaziladi va keyin filtrla-
nadi. Natriy glutamatning tindirilgan eritmasi vakuumda 60 % gacha 
quruq modda hosil bo‘lgunga qadar bug‘lantiriladi va keyin kristallizat-
siyalanadi. Kristallizatsiyani uch kecha-kunduz davomida haroratni asta-
sekin pasaytirish yo‘li bilan o‘tkaziladi. Natriy glutamat kristallarini 
sentrifugalash yo‘li bilan ajratib olinadi va iliq havo oqimida quritiladi. 
MRTU 18/210-68 talablariga muvofiq oziq-ovqat tarkibiga qo‘shish 
uchun javob beradigan natriy glutamat quyidagi tarkibga ( % hisobida ) 
ega bo‘lishi lozim: 
Asosiy mahsulot miqdori - 94 dan kam bo‘lmagan miqdorda 
Natriy xlorid - 5 dan oshiq bo‘lmagan miqdorda 
Namlik -1 dan oshiq bo‘lmagan miqdorda 
Umumiy azotning miqdori - 7,02 dan kam bo‘lmagan mimqdorda. 
 
Glutamin kislotani ikki bosqichli uslubda ajratib olish 
Bu ishni amalga oshirishda alfa-ketoglutar kislotadan transamilaza 
yoki glutamatdegidrogenaza ishtirokida kechadigan quyidagi o‘zaro 
ta’sirlanish reaksiyalaridan foydalaniladi: 
I variant –amnokislotalarning qayta aminlanishi: 
Alfa-ketoglutar kislota + aminokislota-----L-glutamin kislota+Tran-
samidaza+alfa ketokislota; 
II variant qaytariluvchi aminlanish: 
Alfa-ketoglutar kislota + NH
4
+
+ NADH------L-glutamin kislo-
a+N
2
O+ glutamatdegidrogenaza+NAD
+ 
Har ikkala holatda alfa-ketoglutar kislota glutamin kislotani 
biosintezida dastlabki mahsulot vazifasini bajaradi. 
Bu reaksiyalarni amalga oshirish uchun manba sifatida alfa-keto-
glutar kislota va tegishli ferment tizimini bo‘lishi talab qilinadi. Ushbuni 
birinchisini amalga oshirish uchun arzon xom-ashyodan foydalanib ko‘p 
miqdorda alfa-ketoglutar kislota ishlab chiqaradigan mikroorganizmlarni 
tanlash lozim bo‘ladi. Alfa-ketoglutar kislotasini produsenti sifatida 
Pseudomonas va Escherichia lar bo‘lishi mumkin, agar bu maqsadda 

---

58 
Kluyverd citrophila dan foydalanilsa alfa-ketoglutar kislotaning yig‘ilish 
chiqimi 57 % ga yetar ekan. Candida avlodiga mansub bo‘lgan achitqi-
zamburug‘lar n-parafinlarda o‘stirilganda alfa-ketoglutar kislotani 
pirouzum kislota bilan birgalikdagi aralashmasi 6:1 nisbatda hosil qiladi. 
Bunda biosintez natijasida o‘zlashtiriladigan karbonvodorodlardan hosil 
bo‘ladigan mahsulotning iqtisodiy samara koeffitsiyenti 90 % ga yetar 
ekan. Transamidaza fermenti produsentlari vazifasini har xil mikroor-
ganizmlar, masalan, E.coli bajarishi mumkin. Aminoguruhning donori 
sifatida asparagin kislota yoki alanin xizmat qilishi mumkin. Qayta-
riluvchi aminlanishni Pseudomonas dan foydalanib amalga oshiriladi.