M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
k y 1
1
1
k y k 2 + k y k ≤ 3 2
k y 2
2 + y 1 − y + y − y 1
2 + y 1 − yk + k y − y 1
≤ k y k 4 + k y k 2
3 k y k 2 2 , va nihoyat k y n k = k y n + y n−1 + · · · + y 1
1
n−1 k ≤ ≤ k y n + y n−1 + · · · + y 1
1
n−1 k ≤ ≤ k y k 2
+
2
≤ 3 k y k 2
∆ 32.2-teoremaning isboti. A biyektiv akslantirish bo`lganligi uchun A −1 operator mavjud va D(A −1 ) = Y . Endi Y fazoda
= © y ∈ Y : ° ° A −1 y ° ° ≤ k k y k ª , k = 1, 2, . . . to`plamlarni qaraymiz. Y fazoning ixtiyoriy elementi M k to`plamlarning biror- tasida yotadi. Shuning uchun
[
M k . Ber teoremasiga ko`ra, M k to`plamlarning birortasi qandaydir B ⊂ Y sharda zich bo`ladi. Faraz qilaylik, M
to`plam B sharda zich bo`lsin. B shar ichida sharsimon P qatlam olamiz, ya'ni
0
0
qatlamni markazi nolda bo`ladigan qilib parallel ko`chiramiz va P 0 = {z : Y : β < k z k < α} 337 sharsimon qatlamga ega bo`lamiz. Birorta n 0
uchun M
0 to`plam P 0 da zich bo`lishini ko`rsatamiz. Agar z ∈ P ∩ M n bo`lsa, u holda z − y 0
0 bo`ladi. Bundan tashqari ° ° A −1 (z − y 0 )
° ≤ ° ° A −1 z ° ° + ° ° (−1)A −1 y 0 ° ° = ° ° A −1 z ° ° + ° ° A −1 y 0 ° ° ≤ ≤ n k z k + n k y 0
0 + y 0 k + k y 0
0
0
= n k z − y 0
µ 1 +
2 k y 0
k z − y 0
¶
0
µ 1 +
2 k y 0
β ¶
(31.4) Ma'lumki, n µ 1 +
2 ky 0
β ¶ miqdor z ga bog`liq emas va biz n 0 = 1 + · n µ 1 + 2 ky 0
β ¶¸ deb olamiz. U holda (32.4) ga ko`ra, z − y 0 ∈ M n 0 bo`ladi. M n to`plamning P qatlamda zich ekanligidan M n0 to`plamning P 0 qatlamda zich ekanligi kelib chiqadi. Endi Y dan ixtiyoriy nolmas y element olamiz. Shunday λ son mavjudki, β < k λy k < α tengsizlik o`rinli, ya'ni λy ∈ P 0 bo`ladi. M n0 to`plam P 0 qatlamda zich bo`lgani uchun λy ga yaqinlashuvchi y k ∈ M n0 ketma-ketlik qurish mumkin. U holda y k /λ → y . Ravshanki, y
bo`lsa,
u holda ixtiyoriy λ 6= 0 uchun y k λ ∈ M n0 bo`ladi. Shunday qilib, M n0 to`plam
Y / {0} da zich va demak, Y ning o`zida ham zich. Endi ixtiyoriy nolmas y ∈ Y elementni olamiz va 32.1-lemmaga ko`ra M
to`plamning elementlari orqali qatorga yoyamiz: y = y 1 + y 2 + · · · + y n + · · · , k y k k ≤ 3 · 2 −k k y k , k ∈ N. X fazoda x k = A −1 y k elementlardan tuzilgan qatorni qaraymiz: ∞ X
x k = x 1 + x 2 + · · · + x n + · · · = ∞ X
A −1 y k . (32.5) Bu qator qandaydir x ∈ X elementga yaqinlashadi, chunki
° ° A −1 y k ° ° ≤ n 0 k y k k ≤ 3n 0
2
338
va k x k = ° ° ° ° ° ∞ X
x k ° ° ° ° ° ≤ ∞ X
k x k k ≤ 3n 0
∞ X
1 2
= 3n 0
(32.5) qatorning yaqinlashuvchiligidan va A ning uzluksizligidan
à lim n→∞ ∞ X
x k ! = lim n→∞ A Ã
X
! = ∞ X
Ax k =
X
= y. Bu yerdan x = A
ekanligi kelib chiqadi. Bundan tashqari ° ° A −1 y ° ° = k x k ≤ 3n 0 k y k . Bu yerdan ° ° A −1 ° ° ≤ 3 · n 0 tengsizlik kelib chiqadi. Shunday qilib, A −1 ope-
ratorning chegaralangan ekanligi isbotlandi. ∆ Berilgan operatorga teskari operatorning mavjudligini ko`rsatish birmuncha osonroq, lekin teskari operatorni topish masalasi murakkab masaladir. Shuning uchun teskari operatorni topishni soddaroq holdan, ya'ni qaralayotgan fazo o`lchami chekli bo`lgan holdan boshlaymiz. 32.3. A : R 3
3
1
2 + x 1 , x 3 ) operatorga teskari operator mavjudmi? Agar mavjud bo`lsa, uni toping. Yechish. Berilgan A operatorga teskari operator mavjud bo`lishi uchun, ixtiyoriy y ∈ ImA = R 3 da Ax = y tenglama yagona yechimga ega bo`lishi kerak. Endi Ax = y tenglikdan x ni topamiz: Ax = y ⇐⇒ (x 1
2 + x 1 , x 3 ) = (y 1 , y 2
3 ) . Bundan x 1 = y 1 x 1 + x 2 = y 2
3 = y 3 ⇐⇒ x 1 = y 1 x 2 = y 2 − x 1
3 = y 3 ya'ni
(x 1
2
3 ) = (y 1 , y 2
1
3 ) = A −1 y. 339
Shunday qilib, A operatorga teskari operator mavjud bo`lib u A −1 : R
3 → R 3
−1 x = (x 1
2
1
3 )
∆ 32.4. 32.3 misolda qaralgan A : R 3
3 operator teskari operatorlar haqida Banax teoremasi shartlarini qanoatlantiradimi? Yechish. X = R 3 va Y = R 3 lar Banax fazolari bo`lganligi uchun A akslantirishning biyeksiya ekanligini ko`rsatish yetarli. R 3 fazodan ixtiyoriy ikkita turli x = (x 1
2
3 ) va y = (y 1
2
3 ) elementlarni olamiz va Ax 6= Ay ekanligini ko`rsatamiz. Teskaridan faraz qilaylik, Ax − Ay = 0 bo`lsin. So`nggi tenglikdan x = y ekanligiga kelamiz. Bu qarama-qarshilik A akslantirishning inyektiv ekanligini ko`rsatadi. 32.3-misolda ixtiyoriy y ∈ R 3 uchun Ax = y tenglama yagona yechimga ega ekanligi ko`rsatilgan edi. Bu esa A akslantirishning syuryektiv ekanligini ko`rsatadi. Demak, A biyektiv akslantirish ekan. ∆ 32.1. Teskari operatorlar haqida ba'zi teoremalar Biz bu bandda operator teskarilanuvchan bo`lishining zaruriy va yetar- li shartini keltiramiz. Shuningdek teskari operator mavjud va chegaralangan bo`lishining yetarli, zarur va yetarli shartlarini keltiramiz. 32.3-teorema. A : X → Y chiziqli operator teskarilanuvchan bo`lishi uchun Ax = θ tenglama faqat x = θ yechimga ega bo`lishi zarur va yetarli. Isbot. Zaruriyligi. A teskarilanuvchan bo`lsin. U holda Ax = θ tenglama yagona yechimga ega bo`ladi. A chiziqli bo`lgani uchun bu yechim x = θ bo`ladi.
Yetarliligi. Ax = θ tenglama faqat nol yechimga ega bo`lsin, u holda ix- tiyoriy y ∈ ImA uchun Ax = y tenglama yagona yechimga ega bo`ladi. Teskarisini faraz qilaylik, biror y ∈ ImA uchun yechim ikkita bo`lsin, ya'ni
1 = y, Ax 2 = y . U holda A(x 1
2 ) = θ bo`ladi. Shartga ko`ra, 340
x 1
2 = θ . Bundan x 1 = x 2 . ∆ 32.4-teorema. X chiziqli normalangan fazoni Y chiziqli normalangan fazoga akslantiruvchi chiziqli A operator berilgan bo`lsin. ImA da chega- ralangan A −1 operator mavjud bo`lishi uchun, shunday m > 0 son mavjud bo`lib, ixtiyoriy x ∈ D(A) lar uchun
(32.6) tengsizlikning bajarilishi zarur va yetarli. Isbot. Zaruriyligi. A −1 mavjud va chegaralangan bo`lsin, ya'ni ° ° A −1 y ° ° ≤ 1 m k y k , ∀y ∈ D ¡
−1 ¢
U holda
° ° A −1 y ° ° = m k x k . Demak, (32.6) shart o`rinli. Yetarliligi. (32.6) shartdan A operatorning o`zaro bir qiymatli ekanligi ke- lib chiqadi. Teskarisini faraz qilaylik, (32.6) shart bajarilsinu A o`zaro bir qiymatli akslantirish bo`lmasin. U holda shunday x 1
2
1
2 elementlar mavjudki, Ax 1 = y, Ax 2 = y. Bundan A(x 1
2 ) = θ ekanligi kelib chiqadi. (32.6) tengsizlikka ko`ra, 0 ≤ m k x 1
2
1
2 )k = 0. Bu yerdan x 1 = x 2 qarama-qarshilikka kelamiz. Demak, A − o`zaro bir qiy- matli akslantirish ekan. Shuning uchun, teskari A
operator mavjud. En- di A
operatorning chegaralangan ekanligini ko`rsatamiz. (32.6) tengsizlikka ko`ra,
1
k Ax k . 341
Ixtiyoriy y = Ax ∈ ImA uchun ° ° A −1 y ° ° ≤ 1 m k y k . Bu yerdan A −1 operatorning chegaralangan ekanligi hamda ° ° A −1 ° ° ≤ 1 m tengsizlik kelib chiqadi. ∆ Endi 32.3 va 32.4-teorema shartlarining bajarilishiga doir misollar qaraymiz. 32.5-misol. C[0, 1] fazoda x ga ko`paytirish operatorini, ya'ni B : C[0, 1] → C[0, 1], (Bf )(x) = x f (x) operatorni (29.8-misolga qarang) qaraymiz. Bu operator 32.3-teorema shart- larini qanoatlantiradimi? B teskarilanuvchan operator bo`ladimi? Yechish. B operatorning chiziqli ekanligi oson tekshiriladi. Endi Bf = 0 tenglamani, ya'ni x f(x) = 0 tenglamani qaraymiz. Bu tenglama C[0, 1] fazoda faqat f(x) ≡ 0 yechimga ega. B operator 32.3-teorema shartlarini qanoatlantiradi. Demak, B − teskarilanuvchan operator, ya'ni B ga teskari operator mavjud. 32.6. 32.5-misolda qaralgan x ga ko`paytirish operatori (Bf)(x) = x f(x), f ∈ C[0, 1] , 32.4-teorema shartlarini qanoatlantiradimi? Yechish. Ma'lumki, B − chiziqli operator. B operator uchun 32.4-teore- maning (32.6) sharti bajarilmasligini ko`rsatamiz. Buning uchun C[0, 1] fazo- da har bir elementining normasi 1 bo`lgan (32.1-chizma) {g
ketma-ketlikni 32.1-chizma 342
g n (x) =
1 − nx, agar x ∈ [0, 1/n] 0, agar x ∈ [ 1/n, 1] qaraymiz. Endi k B g n k normani hisoblaymiz: k B g n k = max 0≤x≤1 | (B g n )(x)| = max 0≤x≤1
(x)| = max 0≤x≤1/n ¯ ¯x − nx 2 ¯ ¯ = 1 4n k g n k . Istalgan m > 0 son uchun shunday n 0 natural son mavjudki, 1 4n 0
tengsizlik o`rinli bo`ladi. Bu yerdan kelib chiqadiki, k B g n k = 1 4n k g n k < m k g n k . Demak, B operator uchun (32.6) tengsizlikni qanoatlantiruvchi m > 0 son mavjud emas. 32.5-misolda ko`rsatildiki, B ga teskari operator mavjud, lekin 32.4-teoremaning sharti bajarilmaganligi uchun, B ga teskari operator chega- ralanmagan bo`ladi. ∆ 32.7. Endi L 2 [−1, 1] Hilbert fazosini o`zini-o`ziga akslantiruvchi
2 [−1, 1] → L 2 [−1, 1], (Af )(x) = ¡
2 + 1
¢ f (x) operatorni qaraymiz. A operator 32.4-teorema shartlarini qanoatlantiradimi? A ga chegaralangan teskari operator mavjudmi? Yechish. A operatorning chiziqli ekanligi oson tekshiriladi. Endi A ope- rator uchun 32.4-teoremaning (32.6) sharti bajarilishini ko`rsatamiz. Buning uchun k Af k normani quyidan baholaymiz.
2 = Z 1
¯ ¯
x 2 + 1 ¢ f (x) ¯ ¯ 2 dx ≥ Z 1 −1 | f (x) | 2
2
Biz bu yerda ¯ ¯x 2 + 1
¯ ¯ ≥ 1 tengsizlikdan hamda integralning monotonlik xos- salaridan foydalandik. So`nggi tengsizlikdan k Af k ≥ k f k tengsizlik kelib chiqadi. Bu yerda m > 0 son sifatida (0, 1] dagi ixtiyoriy sonni olish mumkin. 32.4-teorema tasdig`idan foydalansak, A ga chegaralangan teskari operator 343
mavjudligi hamda ° ° A −1 ° ° ≤ 1 tengsizlik kelib chiqadi. Aslida ° ° A −1 ° ° = 1 tenglik o`rinli. ∆ 32.5-teorema. X − Banax fazosi va A ∈ L(X) . Agar k A k ≤ q < 1 bo`lsa, u holda I − A operator uchun chegaralangan teskari operator mavjud. Isbot. L(X) fazoda quyidagi formal qatorni qaraymiz: I + A + A 2 + · · · + A n + · · · . (32.7) Ma'lumki, ° ° A 2 ° ° ≤ k A k 2 . Xuddi shuningdek, k A n Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling