M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
lar Banax fazolari bo`lsa, u holda L(X, Y ) fazo kuchli yaqinlashishga nis- batan ham to`la bo`ladi. 31.2-teorema (Banax-Shteynxaus yoki tekis chegaralanganlik prinsipi). Agar chiziqli uzluksiz operatorlarning {A
ketma-ketligi X Banax fazosi- ning har bir nuqtasida chegaralangan (ya'ni har bir x ∈ X uchun shunday
mavjud bo`lib, ixtiyoriy n ∈ N uchun k A n x k ≤ M x (31.9) tengsizlik o`rinli) bo`lsa, u holda bu operatorlarning normalaridan tuzilgan
sonli ketma-ketlik ham chegaralangan bo`ladi. Isbot. Avvalo (31.9) shart bajarilganda shunday
0
0 ] = {x ∈ X : k x − a 0 k ≤ r 0
yopiq shar mavjud bo`lib, bu sharda {A
ketma-ketlik chegaralangan bo`lishini (ya'ni shunday M 0
son mavjud bo`lib, ixtiyotiy x ∈ B [a 0
0 ]
n xk ≤ M 0 tengsizlik bajarilishini) ko`rsatamiz. Teskaridan faraz qilaylik, ya'ni {A n x} ∞ n=1 ketma-ketlik birorta ham yopiq sharda chegaralangan bo`lmasin. Ixtiyoriy B [x 0
0 ]
n x} ∞ n=1 ketma-ketlik B [x 0
0 /2] sharda chegaralanmagan bo`lgani uchun shunday x 1
0
0 /2] element va n 1 nomer mavjudki, {A n 1
1
bo`ladi. A n 1 operatorning uzluksizligidan bu tengsizlik B [x 1 , ε 1 ] ⊂ B [x 0 , ε 0 /2] sharda ham bajariladi. B [x 1
1 /2] sharda {A n x} ∞ n=1 ketma-ketlik chegaralanma- gan bo`lgani uchun shunday x 2
1
1 /2] element va n 2 nomer mavjud- ki, {A n 2
2
shart bajariladi. A n 2 ning uzluksizligidan bu tengsizlik B [x 2
2 ] ⊂ B [x 1 , ε 1 /2] sharda ham bajariladi va hokazo k − chi qadam- da B [x k−1 , ε k−1 ] sharning x k nuqtasida {A n k x k } > k shart bajariladi. A n k 330
ning uzluksizligidan bu tengsizlik B [x k , ε k ] ⊂ B [x k−1 , ε k−1 /2]
sharda ham bajariladi. Demak, ichma-ich joylashgan va radiuslari nolga intiluvchi B [x 0
0 ] ⊃ B [x 1 , ε 1 ] ⊃ · · · ⊃ B [x k , ε k ] ⊃ · · · yopiq sharlar ketma-ketligining barchasiga qarashli bo`lgan x ∈ B [x
] element mavjud va barcha k ∈ N larda k A n k x k > k tengsizlik bajarila- di. Bu esa (31.9) ga zid. Shunday qilib, {A
ketma-ketlik chegaralan- gan bo`ladigan B [a 0
0 ]
x 0 = r 0
0 nuqta B [a 0 , r 0 ] sharda yotadi. Shuning uchun, ixtiyoriy n da kA n x 0 k ≤ M 0 . Endi x = r −1 0 (x 0 − a 0 ) tenglikdan foydalansak, kA n x k = ° ° ° ° A n µ 1 r 0 (x 0 − a 0 ) ¶° ° ° ° = 1
0
0
≤ 1
0 (k A n x 0 k + k A n a 0
1
0 (M 0 + k A n a 0
1
0 (M 0 + M a 0 ) = M. U holda k A n k = sup k x k≤1 k A n xk ≤ M. ∆ 31.3-teorema. Agar X va Y lar Banax fazolari bo`lsa, u holda L(X, Y ) operatorlar fazosi kuchli yaqinlashishga nisbatan to`ladir. Isbot. Istalgan x ∈ X da {A n x} ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo`lgani uchun, har bir x ∈ X da lim
mavjud va biz Ax = lim n→∞ A n x = y tenglik bilan aniqlanuvchi A operatorga ega bo`lamiz. Bu operatorning chi- ziqliligi 31.1-teorema isbotida keltirilgan. Endi uning chegaralangan ekanligini ko`rsatamiz. Har bir x ∈ X da {A n x} ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo`lgani uchun, u chegaralangandir. Banax-Shteynxaus teoremasiga ko`ra, ixtiyoriy
da k A n k ≤ M o`rinli. Bundan k Axk = ° ° ° lim n→∞ A n x ° ° ° = lim n→∞ k A n xk ≤ M · k x k . Demak, k A k ≤ M . ∆ 331
31.6-misol. 31.2-misolda keltirilgan P n : ` 2
2
n x = (x 1
2
operatorlar ketma-ketligi Banax-Shteynxaus teoremasi shartlarini qanoatlanti- radimi? Yechish. P n : ` 2
2 operatorlar ketma-ketligi Banax-Shteynxaus teo- remasi shartlarini qanoatlantiradi. Haqiqatan ham, X = ` 2 va Y = ` 2 − lar Banax fazolari. P n ning chegaralangan ekanligi oson tekshiriladi. Har bir x ∈ ` 2 nuqtada {P n x} chegaralangan ekanligi k P n x k = v u u t
X
2
v u
t ∞ X
| x k | 2 = k x k = M x munosabatdan kelib chiqadi. ∆ 31.7. L (` 2 ) fazo kuchli yaqinlashishga nisbatan to`la fazo bo`ladimi? Yechish., X = Y = ` 2 lar to`la fazolar bo`lganligi uchun 31.3-teoremaga ko`ra L (` 2 ) fazo kuchli yaqinlashishga nisbatan to`la fazo bo`ladi. ∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Operatorlar ketma-ketligining kuchsiz, kuchli va tekis yaqinlashishlarini ta'riang. 2. Kuchli yaqinlashuvchi, lekin tekis yaqinlashmaydigan operatorlar ketma- ketligiga misol keltiring (31.2-misolga qarang). 3. Kuchsiz yaqinlashuvchi, lekin kuchli yaqinlashmaydigan operatorlar ketma- ketligiga misol keltiring (31.1-misolga qarang). 4.
1 )
teoremadan foydalaning. 5. 31.2-misolda keltirilgan Q n : ` 2
2
n x = (0, . . . , 0, x n+1 , x n+2 , x n+3 , . . .) 332
operatorlar ketma-ketligi Banax-Shteynxaus teoremasi shartlarini qanoat- lantiradimi? 6.
: L 2 [−π, π] → L 2 [−π, π] , (A
Z
−π cos nx cos ny f (y) dy operatorlar ketma-ketligini nol operatorga kuchli va kuchsiz ma'noda yaqin- lashishga tekshiring. 7.
2 [−1, 1]) operatorlar ketma-ketligini quyidagicha aniqlaymiz: (A
(x) f (x) Bu yerda f
lar (31.5) tenglik bilan aniqlanadi. A n operatorlar ketma- ketligining limitini toping. Limitik operatorga A
operatorlar ketma- ketligi qaysi ma'noda (tekis, kuchli, kuchsiz) yaqinlashadi? 8.
1 [a, b]) fazo 31.1-teorema shartlarini qanoatlantiradimi? 32- § . Teskari operatorlar Bizga X ni Y ga akslantiruvchi A operator berilgan bo`lsin. D(A) − uning aniqlanish sohasi, ImA esa uning qiymatlar sohasi bo`lsin. 32.1-ta'rif. Agar ixtiyoriy y ∈ ImA uchun Ax = y tenglama yagona yechimga ega bo`lsa, u holda A teskarilanuvchan operator deyiladi. Agar A teskarilanuvchan operator bo`lsa, u holda ixtiyoriy y ∈ ImA ga
tenglamaning yechimi bo`lgan yagona x ∈ D(A) element mos keladi. Bu moslikni o`rnatuvchi operator A operatorga teskari operator deyiladi va
bilan belgilanadi, hamda A −1 : Y → X, D(A −1 ) = ImA, ImA −1 = D(A). 333
Bundan tashqari teskari operatorning aniqlanishidan A −1 Ax = x, x ∈ D(A), AA −1 y = y, y ∈ D(A −1 ) (32.1) tengliklar kelib chiqadi. Endi A akslantirish X ni o`zini-o`ziga akslantiruvchi chiziqli operator bo`lsin. Agar B ∈ L(X, X) = L(X) operator uchun BA = I bo`lsa, u hol- da B operator A operatorga chap teskari operator deyiladi. Xuddi shunday, AC = I tenglik bajarilsa, C operator A ga o`ng teskari operator deyiladi. 32.1-tasdiq. Agar A operator uchun ham chap teskari, ham o`ng teskari operatorlar mavjud bo`lsa, u holda ular o`zaro teng. Isbot. A uchun B chap teskari, C o`ng teskari operatorlar bo`lsin, u holda
B = BI = B(AC) = (BA)C = IC = C. ∆ 32.1-misol. A : ` 2 → ` 2
1
2
n−1 , . . .) operatorga chap teskari operatorni toping. A o`ngga siljitish operatori deyiladi. Yechish. B : ` 2
2 bilan chapga siljitish operatorini belgilaymiz: Bx = (x 2
3
Endi BA operatorning x ∈ ` 2 elementga ta'sirini qaraymiz. BAx = B(Ax) = B (0, x 1
2
1
2
Demak, B operator A uchun chap teskari operator ekan. 32.2. 32.1-misolda keltirilgan A : ` 2
2 operatorga o`ng teskari operator mavjudmi? Yechish. Faraz qilaylik, A ga o`ng teskari operator mavjud bo`lsin. Uni C : ` 2
2 orqali belgilaymiz. 32.1-tasdiqqa ko`ra (32.1-misolga qarang) B = C bo`ladi, ya'ni Cx = (x 2
3
334
Endi AC operatorning x ∈ ` 2 elementga ta'sirini qaraymiz. ACx = A(Cx) = A (x 2
3
2
n , . . .) 6= Ix. Demak, C operator A uchun o`ng teskari operator emas ekan. Bundan A uchun o`ng teskari operatorning mavjud emasligi kelib chiqadi. 32.2-tasdiq. Agar A uchun bir vaqtda ham o`ng teskari, ham chap teskari operatorlar mavjud bo`lsa, u holda A teskarilanuvchan operator bo`ladi va
= B = C tenglik o`rinli. 32.2 tasdiqning isboti 32.1-tasdiq va (32.1) tenglikdan kelib chiqadi. 32.1-teorema. A chiziqli operatorga teskari bo`lgan A
operator ham chiziqlidir. Isbot. Shuni aytib o`tish kerakki, ImA = D(A −1 ) chiziqli ko`pxillilikdir. Shunday ekan ixtiyoriy α 1
2 sonlar va ixtiyoriy y 1 , y 2
elementlar uchun
A −1 (α 1
1 + α 2 y 2 ) = α 1 A −1 y 1 + α 2 A −1 y 2 (32.2) tenglikning to`g`ri ekanligini ko`rsatish yetarli. Ax 1 = y 1 va Ax 2 = y 2 deymiz.
A chiziqli bo`lgani uchun A (α 1
1 + α 2 x 2 ) = α 1 y 1 + α 2 y 2
(32.3) Teskari operator ta'riga ko`ra, x 1 = A −1 y 1
2 = A −1 y 2
Bu tengliklarni mos ravishda α 1 va α 2 sonlarga ko`paytirib qo`shsak, α 1
1 + α 2 x 2 = α 1 A −1 y 1 + α 2 A −1 y 2
Ikkinchi tomondan, (32.3) dan va teskari operatorning ta'ridan
1
1 + α 2 x 2 = A −1 (α 1
1 + α 2 y 2 ) tenglik kelib chiqadi. Oxirgi ikki tenglikdan (32.2) tenglikni olamiz. ∆ 335 32.2-teorema (Teskari operator haqida Banax teoremasi). A operator X Banax fazosini Y Banax fazosiga biyektiv akslantiruvchi chiziqli chegaralan- gan operator bo`lsin. U holda A
operator mavjud va chegaralangan. Teoremani isbotlashdan oldin quyidagi lemmani isbotlaymiz. 32.1-lemma. M to`plam X Banax fazosining hamma yerida zich bo`lsin. U holda ixtiyoriy nolmas y ∈ X elementni
1 + y 2 + · · · + y n + · · · qatorga yoyish mumkin. Bu yerda y
Isbot. y 1
2
elementlarni ketma-ket quramiz. M to`plam X Banax fazosining hamma yerida zich bo`lgani uchun, shunday y 1
mavjudki, k y − y 1
k y k 2 bo`ladi. y 2 ∈ M elementni shunday tanlaymizki, k y − y 1
2
4 bo`lsin. Endi y 3 ∈ M elementni shunday tanlaymizki, k y − y 1
2
3
k y k 8 bajarilsin. Umuman y n ∈ M elementni shunday tanlaymizki, k y − y 1
2
3
n k ≤ k y k 2
bo`lsin. Bunday tanlash mumkin, chunki M to`plam X ning hamma yerida zich. y n ∈ M elementlarning tanlanishiga ko`ra lim
° ° ° ° ° y − n X
y k ° ° ° ° ° = 0, ya'ni
∞ X
y k 336
qator yaqinlashadi va uning yig`indisi y ga teng. Endi y n ∈ M elementlarning normalarini baholaymiz:
Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling