M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar


Download 1.42 Mb.
Pdf ko'rish
bet42/59
Sana16.04.2020
Hajmi1.42 Mb.
#99788
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   59
Bog'liq
funksional analiz va integral tenglamalar

deyiladi.

31.1-misol. A



n

`

2

→ `

2

, A



n

= (00, . . . , 0

|

{z



}

n

, x

1

, x

2

, x

3

, . . .)

operatorlar ketma- ketligining kuchli va kuchsiz ma'noda nol operatorga yaqin-

lashishini tekshiring.

Yechish. `

2

Hilbert fazosi bo`lganligi uchun A



n

`

2

→ `

2

operatorlar



ketma-ketligining kuchsiz ma'noda nol operatorga yaqinlashishini 31.4-ta'rifdan

foydalanib tekshiramiz. Ixtiyoriy = (y

1

, y

2

, . . .∈ `

2

uchun


(A

n

x, y− x, y|

2

=



¯

¯

¯



¯

¯

X

k=1

x

k

y

n+k

¯

¯



¯

¯

¯



2

≤ k x k

2

X

k=n+1

| y

k

|

2

(31.1)



munosabat o`rinli. y ∈ `

2

bo`lganligi uchun



k y k

2

=



X

k=1



| y

k

|

2

< ∞.

Shunday ekan yaqinlashuvchi qatorning qoldig`i

X

k=n+1



| y

k

|

2

n → ∞

da nolga intiladi. Bundan (31.1) ga ko`ra, ixtiyoriy x, y ∈ `

2

larda



(A

n

x, y− x, y|

ning n → ∞ da nolga intilishi kelib chiqadi. Demak,



{A

n

}

operatorlar ketma-ketligi nol operator Θ ga kuchsiz ma'noda yaqin-

lashar ekan. {A

n

}

operatorlar ketma-ketligi nol operatorga kuchli ma'noda

yaqinlashmaydi, chunki

lim


n→∞

k A

n

x − Θx k = lim

n→∞

k x k k x k 6= 0.

31.2. Quyida berilgan P



n

, Q

n

∈ L(`

2

)



operatorlar ketma-ketligining kuch-

li va tekis ma'noda birlik va nol operatorlarga yaqinlashishini teksiring.



P

n

`

2

→ `

2

, P



n

= (x

1

, x

2

, . . . , x

n

0, . . . , 0, . . .,

323


Q

n

I − P



n

, Q

n

= (0, . . . , 0, x

n+1

, x

n+2

, x

n+3

, . . ..

Yechish. Ixtiyoriy x ∈ `

2

uchun


k Q

n

x k

2

=



X

k=1



| x

n+k

|

2

→ 0, n → ∞.

Chunki x ∈ `

2

, ya'ni



k x k

2

=



X

k=1



| x

k

|

2

< ∞ .

Shunday ekan, oxirgi qatorning qoldig`i

X

k=1



| x

n+k

|

2

n → ∞

da nolga intiladi. Demak, {Q

n

}

operatorlar ketma-ketligi nol ope-

ratorga kuchli ma'noda yaqinlashar ekan. Bundan {P

n

I − Q



n

}

operator-

lar ketma-ketligining birlik operator ga kuchli ma'noda yaqinlashishi kelib

chiqadi. Endi {Q



n

}

operatorlar ketma-ketligi nol operatorga tekis ma'noda

yaqinlashadimi yoki yo`qmi, shuni tekshiramiz.

k Q

n

x k

2

=



X

k=1



| x

n+k

|

2

≤ k x k

2

.

Bundan


kQ

n

k ≤ 1

(31.2)

ekanligini olamiz. Ikkinchi tomondan, Q

n

e

n+1

e



n+1

. Bundan


k Q

n

k ≥ k Q

n

e

n+1

= 1.

(31.3)

(31.2) va (31.3) dan ixtiyoriy n ∈ N uchun k Q

n

= 1

ga kelamiz. Demak,



Q

n

operatorlar ketma-ketligi nol operatorga tekis (norma bo`yicha) yaqinlash-

maydi. Bu yerdan {P

n

}

operatorlar ketma-ketligi birlik operator ga tekis

yaqinlashmasligi kelib chiqadi.

31.3. L

2

[1/21/2 ]



Hilbert fazosini o`zini-o`ziga akslantiruvchi va

(A



n

) = x

n

(x)

324


formula bilan aniqlanuvchi A

n

operatorlar ketma-ketligining nol operatorga

tekis yaqinlashishini tekshiring.

Yechish. Ixtiyoriy f ∈ L

2

[1/21/2 ]



uchun

k A

n

f k

2

=



Z

1/2


1/2

| x

n

(x)|

2

dt ≤



max


1/2≤x≤1/2

¯

¯ x



2n

¯

¯



Z

1/2


1/2

|f (x)|

2

dt ≤

1

2

2n



· k f k

2

.

(31.4)

Bundan kA



n

k ≤

1

2



2n

tengsizlikni olamiz. Agar biz 0 ≤ k A



n

k

ekanligini

hisobga olib, n → ∞ da limitga o`tsak,

lim


n→∞

k A

n

− Θ= 0.

Shunday ekan, A



n

operatorlar ketma-ketligi nol operatorga tekis yaqinlashadi.

Yuqorida kuchsiz yaqinlasuvchi operatorlar ketma-ketligi kuchli ma'noda

yaqinlashmasligiga (31.1-misol) va kuchli ma'noda yaqinlashuvchi operatorlar

ketma-ketligi norma bo`yicha yaqinlashmasligiga (31.2-misol) misol keltirildi.

Quyida biz tekis yaqinlashuvchi operatorlar ketma-ketligining kuchli ma'noda

ham yaqinlashuvchi bo`lishini va kuchli ma'noda yaqinlashuvchi operatorlar

ketma-ketligining kuchsiz ma'noda ham yaqinlashuvchi bo`lishini isbotlaymiz.

31.1-lemma. Agar {A

n

} ⊂ L(X, Y )

operatorlar ketma-ketligi biror A ∈



L(X, Y )

operatorga tekis yaqinlashsa, u holda {A



n

}

operatorlar ketma-ketligi



A

operatorga kuchli ma'noda ham yaqinlashuvchi bo`ladi.

Isbot. Lemma shartiga ko`ra k A

n

− Ak → 0, n → ∞

. U holda ixtiyoriy



x ∈ X

uchun


k A

n

x − Axk ≤ k A

n

− Ak · k x k .

sonli tengsizlikka ega bo`lamiz. Matematik analizdan ma'lumki, tengsizliklarda

limitga o`tish mumkin. Bunga ko`ra,

≤ lim



n→∞

k A

n

x − Axk ≤ lim

n→∞

k A

n

− Ak · k x k = 0.

325


Demak, {A

n

}

operatorlar ketma-ketligi operatorga kuchli ma'noda ham

yaqinlashar ekan.

Shunga o`xshash quyidagi tasdiqni, bevosita ta'rifdan foydalanib isbotlash



mumkin.

31.2-lemma. Agar {A



n

} ⊂ L(X, Y )

operatorlar ketma-ketligi biror A ∈



L(X, Y )

operatorga kuchli ma'noda yaqinlashsa, u holda {A



n

}

operatorlar

ketma-ketligi operatorga kuchsiz ma'noda ham yaqinlashuvchi bo`ladi.

Isbot. Lemma shartiga ko`ra, ixtiyoriy x ∈ X uchun

lim

n→∞

k A

n

x − Axk = 0.

U holda ixtiyoriy x ∈ X va f ∈ Y



uchun


≤ | f (A

n

x− f (Ax| f (A

n

x − Ax)| ≤ k A

n

x − Axk · k f k

sonli tengsizlikka ega bo`lamiz. Bu tengsizlikda n → ∞ da limitga o`tib,

≤ lim

n→∞

| f (A

n

x− f (Ax| ≤ lim

n→∞

k A

n

x − Axk · k f k = 0

munosabatni olamiz. Demak, {A



n

}

operatorlar ketma-ketligi kuchsiz ma'noda



A

operatorga yaqinlashar ekan.

31.1-teorema. Agar to`la fazo bo`lsa, u holda L(X, Y ) fazo ham to`la,



ya'ni Banax fazosi bo`ladi.

Isbot. {A



n

} ⊂ L(X, Y )

ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik bo`lsin, ya'ni



n, m → ∞

da k A



n

− A

m

k → 0

. U holda ixtiyoriy x ∈ X uchun



k A

n

x − A

m

xk ≤ k A

n

− A

m

k · k x k → 0, n, m → ∞.

Shuning uchun har bir x ∈ X da {A



n

x} ⊂ Y

ketma-ketlik fundamentaldir. Y

to`la fazo bo`lgani uchun {A

n

x}

ketma-ketlik biror y ∈ Y elementga yaqin-

lashadi. Demak, har bir x ∈ X ga {A

n

x}

ketma-ketlikning limiti bo`lgan

yagona y ∈ Y element mos qo`yilyapti. Bu moslikni X → Y orqali

326


belgilaymiz:

Ax = lim

n→∞

A

n

y.

Endi A ∈ L(X, Y ) ekanligini ko`rsatamiz. Chiziqliligi:



(α

1

x

1

α



2

x

2

) = lim



n→∞

A

n

(α

1

x

1

α



2

x

2

) = lim



n→∞

(A



n

α

1

x

1

A



n

α

2

x

2

) =


α

1

lim



n→∞

A

n

x

1

α



2

lim


n→∞

A

n

x

2

α



1

y

1

α



2

y

2

α



1

Ax

1

α



2

Ax

2

.

Endi ning chegaralangan ekanligini ko`rsatamiz. Shartga ko`ra,

k A

n

− A

m

k → 0, n, m → ∞.

Demak, (29-Ÿning 6-topshirig`iga qarang)



| k A

n

k − kA

m

k | ≤ k A

n

− A

m

k → 0, n, m → ∞.

Bundan {kA



n

k}

sonli ketma-ketlikning fundamentalligi kelib chiqadi. Haqiqiy

sonlar fazosi R to`la bo`lganligi uchun, {kA

n

k}

sonli ketma-ketlik yaqinlashuv-

chidir, yaqinlashuvchi ketma-ketlik esa chegaralangan bo`ladi. Ya'ni shunday

K > 0

son mavjudki, ixtiyoriy n ∈ N uchun kA



n

k ≤ K

tengsizlik bajariladi.

Norma ta'ridan

kA

n

xk ≤ kA

n

k · k x k ≤ K · k x k .

Bundan esa



kAxk =

°

°



° lim

n→∞

A

n

x

°

°



° = lim

n→∞

k A

n

x k ≤ K · k x k .

Bu yerda biz normaning uzluksizligidan foydalandik. Endi {A



n

}

ketma-ketlikni

chiziqli operatorlar fazosi L(X, Y ) da ga yaqinlashishini ko`rsatamiz.

Ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday n

0

son mavjudki, barcha n > n



0

, p ∈

N

va k x k ≤ 1 lar uchun



k A

n+p

x − A

n

xk < ε

327


tengsizlik bajariladi. Agar so`nggi tengsizlikda p → ∞ da limitga o`tsak va

normaning uzluksizligidan foydalansak, ixtiyoriy n > n

0

va k x k ≤ 1 lar



uchun

k Ax − A

n

xk ≤ ε

tengsizlikka ega bo`lamiz. Shuning uchun ixtiyoriy n > n

0

da

k A − A



n

= sup

k x k≤1

k Ax − A

n

xk ≤ ε

Demak, L(X, Y ) fazodagi norma ma'nosida lim



n→∞

kA − A

n

= 0.

Shunday


qilib, L(X, Y ) to`la fazo ekan.

31.1-natija. chiziqli normalangan fazoga qo`shma bo`lgan X



L(X, C)

fazo Banax fazosidir.

Isbot. Kompleks sonlar to`plami C to`la fazo, shuning uchun 31.1-teoremaga

ko`ra, L(X, C) Banax fazosi bo`ladi.

31.4-misol. (C



2

[a, b], C[a, b])

fazoni to`lalikka tekshiring.

Yechish. C[a, b] to`la fazo bo`lganligi uchun 31.1-teoremaga ko`ra,



(C

2

[a, b], C[a, b])



to`la fazo, ya'ni Banax fazosi bo`ladi.

31.5. (C[a, b], C



2

[a, b])

fazo uchun 31.1-teorema sharti bajariladimi? U

to`lami?


Yechish. C

2

[a, b]



fazo to`la bo`lmagan (21.8 -misolga qarang) nor-

malangan fazo bo`lganligi uchun 31.1-teorema sharti bajarilmaydi. Shuning

uchun biz (C[a, b], C

2

[a, b])



fazoni to`la fazo deya olmaymiz. Aniqlik uchun

1, b = 1

deymiz va (C[a, b], C

2

[a, b])



fazoning to`la emasligini

ko`rsatamiz. Buning uchun C

2

[11]



fazoning to`la emasligini ko`rsatishda

qo`llanilgan (21.8-misol va 21.1-chizmaga qarang) uzluksiz funksiyalarning



f

n

(x) =









1, x ∈ [1, −1/n],

nx, x ∈ (1, −1/n)

1, x ∈ [1/n , 1]

(31.5)

328


ketma-ketligidan foydalanib, A

n

∈ L (C[11], C

2

[11]) , n ∈ N



operator-

lar ketma-ketligini quyidagicha quramiz:

(A

n

) (x) = f

n

(x(x).

(31.6)

A

n

operatorning chiziqli va uzluksizligi oson tekshiriladi. {A



n

}

operator-

lar ketma-ketligining (C[11], C

2

[11])



fazoda fundamental ekanligini

ko`rsatamiz. Buning uchun k A



n

− A

m

k

normani hisoblaymiz:



k A

n

− A

m

= sup

k f k≤1

k A

n

f − A

m

f k =

= sup


k f k≤1

sZ

1



1

|f

n

(x− f



m

(x)|

2

| f (x|

2

dx.

(31.7)

(31.7) va k f k = max



1≤x≤1

| f (x| ≤ 1

ekanligidan foydalansak,



k A

n

− A

m

k ≤

sZ

1



1

|f

n

(x− f



m

(x)|

2

dx k f

n

− f

m

k

C

2

[11]



(31.8)

tengsizlikni olamiz. {f



n

}

ketma-ketlikning C

2

[11]



fazoda fundamentalligi

21.8-misolda isbotlangan. (31.8) dan hamda {f



n

}

ketma-ketlikning fundamen-

talligidan {A

n

}

operatorlar ketma-ketligining fundamentalligi kelib chiqadi.

Lekin {A

n

}

operatorlar ketma-ketligi (C[11], C

2

[11])



fazoda yaqin-

lashuvchi emas. Teskaridan faraz qilaylik, {A



n

}

operatorlar ketma-ketligi biror



A ∈ L (C[11], C

2

[11])



operatorga yaqinlashsin. U holda ixtiyoriy f ∈

C[a, b]

uchun lim



n→∞

k A

n

f − Af k = 0

tenglik o`rinli. Ikkinchi tomondan f

0

=

1



uchun

(A



n

f

0

) (x) = f



n

(x), n ∈ N

tenglik o`rinli va (Af

0

) (x) = g



0

(x)

deylik. 21.8-misolda {f

n

}

ketma-ketlikning

birorta ham uzluksiz funksiyaga C

2

[11]



fazo normasida yaqinlasha olmasli-

gi ko`rsatilgan edi, jumladan { A



n

f

0

f



n

}

ketma-ketlik g

0

Af



0

funksiya-

ga ham yaqinlasha olmaydi. Bu qarama-qarshilik { A

n

}

operatorlar ketma-

329


ketligining yaqinlashuvchi emasligini bildiradi. Demak, (C[11], C

2

[11])



to`la bo`lmagan normalangan fazo ekan.

Banax-Shteynxaus teoremasi yordamida ko`rsatish mumkinki, agar va



Y


Download 1.42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling