M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
} ketma-ketlikdan yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin bo`lsa, u holda A ga kompakt operator deyiladi. 35.3-misol. Berilgan har bir n ∈ N uchun A n : ` 2
2
n x = (α 1
1
2
2
operatorning kompaktligini ko`rsating. Yechish. A
operatorning kompakt ekanligini ko`rsatishda 35.2-teoremadan foydalanamiz. Chunki A
chegaralangan operator va dim ImA n = n < ∞. Haqiqatan ham,
2 = n X
|a k · x k | 2
1≤k≤n
2
n X
|x k | 2
1≤k≤n
2
2
Demak, A n chegaralangan va uning normasi uchun kA n k ≤ max 1≤k≤n |a k | tengsizlik o`rinli. A n operatorning qiymatlar sohasi ImA n esa {e 1
2
n } vektorlar sistemasidan hosil bo`lgan qism fazo bilan ustma-ust tushadi. Shu- 376
ning uchun dim ImA n = n. 35.2-teoremaga ko`ra, A
kompakt operator bo`ladi. ∆ 35.4. L p [−π, π], p ≥ 1 fazoda quyidagi integral operatorning kompakt- ligini ko`rsating. (Af )(x) = Z
−π cos(x − y) f (y) dy. Yechish. Dastlab A operatorning chegaralangan ekanligini ko`rsatamiz.
= Z π −π ¯ ¯ ¯ ¯ Z π −π cos(x − y) f (y) dy ¯ ¯
¯ p dx ≤ ≤ Z
−π ½Z
−π | cos(x − y) | q dy ¾
q dx Z
−π | f (y) | p dy. Bu yerda biz Gyolder tengsizligidan foydalandik. p va q lar (19.16) shart bilan bog`langan. Agar | cos(x − y) | ≤ 1 tengsizlikni e'tiborga olsak,
=⇒ k Af k ≤ 2π · k f k ga ega bo`lamiz. Bundan k A k ≤ 2π ekanligi kelib chiqadi. Agar biz cos(x − y) = cos x cos y + sin x sin y ayniyatdan foydalansak, (Af )(x) = cos x
Z
cos y f (y) dy + sin x
Z
sin y f (y) dy = α cos x + β sin x tenglikka ega bo`lamiz. Bu yerda α = Z
−π cos y f (y) dy, β = Z
−π sin y f (y) dy. Demak, ixtiyoriy g = Af element cos x va sin x larning chiziqli kombinat- siyasi shaklida tasvirlanadi. Bundan dim ImA = 2 ekanligi kelib chiqadi. Demak, 35.2-teoremaga ko`ra A operator kompakt bo`ladi. ∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. C
va ` 2 fazolarda birlik shar nisbiy kompakt to`plam bo`ladimi? 377 2. ` p fazoda Ax = (x 1
2
3
operatorning o`lchamini toping. 3.
2 fazodagi birlik sharning A : ` 2 → ` 2
Ax = ¡
1
2
−1 x 3
¢ akslantirishdagi tasvirining nisbiy kompakt to`plam bo`lishini ko`rsating. 4. Chekli o`lchamli operatorlarga misollar keltiring. 36- §. Kompakt operatorlarning asosiy xossalari Bu paragrafda biz kompakt operatorlar to`plamini chiziqli normalangan fa- zo tashkil qilishini ko`rsatamiz. Agar X Banax fazosini Y Banax fazosiga akslantiruvchi barcha kompakt operatorlar to`plamini K(X, Y ) orqali belgi- laymiz va uni Banax fazosi bo`lishini isbotlaymiz. 36.1-lemma. Agar Y Banax fazosi bo`lsa, K(X, Y ) to`plam L(X, Y ) chiziqli normalangan fazoda chiziqli ko`pxillilik bo`ladi. Isbot. Lemmani isbotlash uchun kompakt operatorlarning yig`indisi va songa ko`paytmasi yana kompakt operator bo`lishini ko`rsatish yetarli. Faraz qilaylik, A, B ∈ K(X, Y ) va {x n } ⊂ X ixtiyoriy chegaralangan ketma-ketlik bo`lsin. {(A + B) x
ketma-ketlikdan yaqinlashuvchi qismiy ketma- ketlik ajratish mumkinligini ko`rsatamiz. A kompakt operator bo`lgani uchun
ketma-ketlikdan yaqinlashuvchi {Ax n k } qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin. B kompakt operator bo`lgani uchun {Bx
ketma-ketlikdan yaqin- lashuvchi {Bx
qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin. Demak, {(A+B)x n kl } ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo`ladi. Bundan A + B operatorning kompakt ekanligi kelib chiqadi (35.4-ta'rifga qarang). Kompakt operatorning songa ko`- paytmasi yana kompakt operator bo`lishi shunga o`xshash ko`rsatiladi. ∆ Endi K(X, Y ) qism fazoning yopiqligini isbotlaymiz. 36.1-teorema. Agar Y Banax fazosi bo`lsa, u holda K(X, Y ) ham Ba- nax fazosi bo`ladi. 378
Isbot. Faraz qilaylik, {A n } ⊂ K(X, Y ) ixtiyoriy fundamental ketma- ketlik bo`lsin. A
ekanligidan A n ∈ L(X, Y ) ekanligi kelib chiqa- di. L(X, Y ) fazoning to`laligidan (31.1-teoremaga qarang) {A
fundamen- tal ketma-ketlikning biror A ∈ L(X, Y ) operatorga yaqinlashishi kelib chiqa- di. Endi limitik operator A ning kompaktligini isbotlaymiz. Buning uchun chegaralangan {x
ketma-ketlik qanday bo`lmasin, {Ax n } ⊂ Y ketma-
ketlikdan yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkinligini ko`rsatish kifoya.
A 1 kompakt operator bo`lganligi uchun {A 1 x n } ketma-ketlikdan yaqin- lashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin.
(1)
1 , x (1)
2 , . . . , x (1)
n , . . . (36.1) qismiy ketma-ketlik shunday bo`lsinki, n
1
(1)
n o ketma-ketlik yaqinlashuv- chi bo`lsin. Endi n
2
(1)
n o ketma-ketlikni qaraymiz. A 2 kompakt operator bo`lganligi uchun shunday n
(2)
o
n
(1)
n o qismiy ketma-ketlik ajratish mumkinki, n
2
(2)
n o ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo`ladi. Bu holda n A 1
(2)
o ketma-ketlik ham yaqinlashuvchi bo`ladi. Yuqoridagidek mulohaza yurgizib, n x (2)
n o ketma-ketlikdan shunday n x (3)
n o qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin- ki, bunda n
1
(3)
n o
n
2
(3)
o
n
3
(3)
o ketma-ketliklar yaqinlashuvchi bo`- ladi. Bu jarayonni cheksiz davom ettiramiz va x (1)
1 , x (2)
2 , . . . , x (n) n , . . . (36.2) diagonal ketma-ketlikni olamiz. Bu ketma-ketlikni A 1
2
ope-
ratorlar yaqinlashuvchi ketma-ketliklarga o`tkazadi. (36.2) ketma-ketlikni A operator ham yaqinlashuvchi ketma-ketlikka o`tkazishini ko`rsatamiz. Y Ba- nax fazosi bo`lganligi uchun n
(n)
o ketma-ketlikning fundamental ekanligini ko`rsatish kifoya: ° ° °Ax (n) n − Ax (m) m ° ° ° = ° ° °Ax (n) n − A k x (n) n + A k x (n) n − A k x (m) m + A k x (m) m − Ax (m) m ° ° ° ≤ 379
≤ ° ° °Ax (n) n − A k x (n) n ° ° ° + ° ° °A k x (n) n − A k x (m) m ° ° ° + ° ° °A k x (m) m − Ax (m) m ° ° ° . (36.3) n
(n) n o
ketma-ketlik chegaralangan bo`lganligi uchun, shunday C > 0 mavjudki, ixtiyoriy n ∈ N da ° °
(n) n ° ° ° ≤ C bo`ladi. Ixtiyoriy ε > 0 son uchun k ∈ N sonni shunday tanlaymizki, kA − A k k < ε 3C tengsizlik bajarilsin. Shunday n 0 soni mavjudki, barcha n, m > n 0 lar uchun ° °
k x (n) n − A k x (m) m ° ° ° < ε 3
Bu shartlar bajarilganda (36.3) dan quyidagiga ega bo`lamiz ° ° °Ax (n) n − Ax (m) m ° ° ° < ε 3C C + ε 3 + ε 3C C = ε . Demak, n, m → ∞ da ° °
(n) n − Ax (m) m ° ° ° → 0. Bu esa
n Ax (n) n o ketma- ketlikning fundamental ekanligini ko`rsatadi. Y to`la fazo bo`lganligi uchun u yaqinlashuvchi. Demak, A − kompakt operator. ∆ 36.1-natija. Agar {A n } ⊂ K(X, Y ) (Y − Banax fazosi) ketma-ketlik A operatorga norma bo`yicha yaqinlashsa, u holda A ham kompakt operator bo`ladi. Natijaning isboti 36.1-teoremaning isbotidan bevosita kelib chiqadi. 36.2-teorema. Agar A ∈ K(X) va B ∈ L(X) (X− Banax fazosi) bo`lsa, u holda AB va BA operatorlar ham kompakt operatorlar bo`ladi. Isbot. Agar M ⊂ X to`plam chegaralangan bo`lsa, u holda B(M) ham chegaralangan to`plam bo`ladi. A kompakt operator bo`lgani uchun A(B(M)) to`plam nisbiy kompakt to`plamdir. Bu esa AB operatorning kompakt ekan- ligini isbotlaydi. Endi BA operatorning kompaktligini ko`rsatamiz. Buning uchun chega- ralangan {x n } ⊂ X ketma-ketlik qanday bo`lmasin, {BAx n } ⊂ X ketma-
ketlikdan yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkinligini ko`rsatish 380
yetarli. A kompakt operator bo`lgani uchun {Ax n } ketma-ketlikdan yaqin- lashuvchi {Ax
qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin. B operator uzluksiz bo`lgani uchun {BAx
ketma-ketlik ham yaqinlashuvchi bo`ladi. Demak, BA kompakt operator ekan. ∆ 36.2-natija. X cheksiz o`lchamli Banax fazosi bo`lsin. U holda A ∈ K(X) operatorning chegaralangan teskarisi mavjud emas. Isbot. Teskaridan faraz qilaylik, ya'ni A
mavjud va chegaralangan bo`l- sin. U holda I = A
birlik operator cheksiz o`lchamli X Banax fazosida kompakt bo`lar edi, bu esa 35.1-natijaga zid. Bu qarama-qarshilik natijani isbotlaydi. ∆ 36.3-teorema. Kompakt operatorga qo`shma operator kompaktdir. Isbot. Bizga X Banax fazosini o`zini-o`ziga akslantiruvchi A kompakt operator berilgan bo`lsin. A ga qo`shma bo`lgan A ∗ operator X ∗ dagi har
qanday chegaralangan to`plamni nisbiy kompakt to`plamga akslantirishini ko`r- satamiz. Normalangan fazodagi har qanday chegaralangan to`plam qandaydir sharda saqlanadi, shuning uchun A
operator X ∗ dagi birlik shar S ∗ ni (35.3- ta'rifga qarang) nisbiy kompakt to`plamga o`tkazishini ko`rsatish yetarli.
dagi uzluksiz funksionallarni X fazoda emas, faqat kompakt A(S)− to`plamda aniqlangan funksional sifatida qaraymiz. Bu yerda S to`plam X dagi birlik shar. Bu holda S ∗ dagi funksionallarga mos keluvchi funksiyalar to`plami Φ tekis chegaralangan va tekis darajada uzluksiz bo`ladi. Haqiqatan ham, agar kϕk ≤ 1 bo`lsa, u holda sup
Arsela teoremasiga ko`ra, Φ to`plam C h
i fazoda nisbiy kompakt to`plam bo`ladi. Uzluksiz funksiyalar fazosi C h
i dagi Φ to`plam X ∗ fazodagi
381 A ∗ (S ∗ ) to`plamga izometrik bo`ladi. Haqiqatan ham, agar g 1 , g 2
∗ bo`lsa,
u holda kA ∗ g 1
∗ g 2
x∈S |(A ∗ g 1
∗ g 2
x∈S |(g 1
2
= sup
z∈A(S) |(g 1
2
1
2 ). Φ nisbiy kompakt to`plam bo`lganligi uchun u to`la chegaralangan bo`ladi. O`z navbatida, unga izometrik bo`lgan A
(S ∗ ) to`plam ham to`la chegaralangan bo`ladi. Demak, A ∗ (S ∗ ) - nisbiy kompakt to`plam. ∆ 36.4-teorema. X Banax fazosida A kompakt operator va ixtiyoriy ρ > 0 son berilgan bo`lsin. A operatorning absolyut qiymati bo`yicha ρ dan katta bo`lgan xos qiymatlariga mos keluvchi chiziqli erkli xos vektorlarining soni cheklidir. Isbot. Avvalo shuni ta'kidlaymizki, A operatorning nolmas λ xos qiymati- ga mos keluvchi xos vektorlaridan tashkil topgan X
invariant qism fazo chek- li o`lchamli bo`ladi. Haqiqatan ham, agar X
= Ker(A − λI) qism fazoning o`lchami cheksiz bo`lganda edi, u holda A operator X λ qism fazoda va demak, butun X da kompakt bo`lmas edi. Shu sababli, teoremaning isbotini yakun- lash uchun, agar {λ n } − kompakt A operatorning nolmas, har xil xos qiymat- larining ixtiyoriy ketma-ketligi bo`lsa, u holda λ
ekanligini ko`rsatish yetarli. O`z navbatida λ
ketma-ketlik chegaralangan bo`ladigan har xil λ n xos qiymatlarning cheksiz ketma-ketligi mavjud emasligini ko`rsatish yetarli. Faraz qilaylik, bunday ketma-ketlik mavjud bo`lsin va x
vektor λ n xos
qiymatga mos keluvchi xos vektor bo`lsin. Ma'lumki, x 1
2
vek-
torlar chiziqli erkli bo`ladi. X n bilan x 1
2
n vektorlarning chiziqli qo- big`ini belgilaymiz, ya'ni X
to`plam
y = n X
Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling