M j o r a y e V, J. E s h o n q u L o V
Download 5.86 Mb. Pdf ko'rish
|
folklorshunoslikka kirish.jorayev.m.
- Bu sahifa navigatsiya:
- “shamsiy nazariya”
- “demonologik nazariya”
|
shunoslik” yo‘nalishini boshlab berdi. Uning “Qiyosiy mifologiya
bo‘yicha tajribalar” (1856) nomli asarida etimologik asosi hind-yev- mpa bobo tilidagi o ‘zak leksemalarga borib taqaladigan mifonim- lar tahlil qilingan. U miflarning qadimiy ildizlarini animizm, magik rilwallar yoki totemizm bilan emas, balki ibtidoiy odam tilining lek- sikasidan izladi. Uning fikricha, mifologiyaning yuzaga kelishiga qadimgi odamlar dunyoqarashi va intellektining soddaligi emas, 35 balki ibtidoiy tilning o ‘ziga xos tabiati asos bo‘Jgan. Ibtidoiy odam tilida narsa-hodisalami ifodalovchi so‘zlarning ko‘plab smonimlari mavjud bo‘lgan va davrlar o ‘tishi bilan ana shunday sinonimlardan ba’zilarining asil m a’nosi unutilgan. Arxaik tilga mansub so'zlam ing keyingi avlodlar uchun tushunarsiz bo‘lib qolishi, ya’ni semasiologik o'zgarishlar (M.Myuller ta ’biri bilan aytganda, “tilning kasalligi”) esa miflarning kelib chiqishi uchun zamin hozirlagan. Paleolingvistika va qiyosiy filologiya metodlaridan unumli foy- dalangan M.Myuller miflar mohiyatini osmon yoritqichlarining ilo- hiylashtirilishi an ’anasi bilan bog‘lab talqin qilish asosida qadimgi mifologiyani o ‘rganishga kirishdi. Natijada “mifologik maktab” ta- rixida “solyar nazariya”, y a ’ni “shamsiy nazariya” deb nomlangan yo‘nalish yuzaga keldi. Bu yo‘nalish tarafdorlari mifni tabiat hodisalari haqidagi qadim gi tasavvurlar majmui, deb tushunadilar. B a’zan “astral-mifologik nazariya” deb ham yuritiladigan bu ilmiy qarashga ko‘ra, qadimgi odamning tabiat haqidagi ibtidoiy inonchlari dastlabki mifologik tasavvurlar tizimining asosini tashkil etgan. “Meteorologik nazariya”ni Shimoliy Germaniya aholisining a f sona, ertak, urf-odat va tasaw urlarini tadqiq etish asnosida rivojlan- tirgan etnograf va folklorshunos V.Shvars (1821-1899) “mifologik maktab” tarixida “demonologik nazariya” nomi bilan yuritiladi- gan konsepsiyani asoslab berdi. U “Mifologiyaning kelib chiqishi” (1849) asarida yovuz kuchlar bilan bog‘liq xalq qarashlari va irim- sirimlarga aloqador asotirlami “quyi mifologiya” deb atadi va bu atama folklorshunoslik amaliyotidan o‘rin oldi. “M ifologik maktab” xalq og ‘zaki badiiy ijodiyotining paydo bo‘lishi va taraqqiyoti masalasini tadqiq etib, folklorning ilk za- mini diniy-e’tiqodiy xarakter kasb etgan m ifologiya ham da tilning obrazliligi bilan alohida ajralib turgan qadimgi shakllaridadir ,de- gan muhim nazariy xulosaga keldilar. Folklor asarlari tarkibidagi mifologik obraz, syujet va m otivlarni tarixiy-qiyosiy o £rgangan mifologlar uzoq davom etgan tarixiy-folkloriy jarayon natijasida 36 mifologik obrazlar ertak, afsona, topishmoq va boshqa folklor janr- lariga transformatsiyalashishini aniqladilar. Xalq og‘zaki ijodi asarlarini qiyosiy metod asosida o'rganish va folklomi “xalq ommasining ijodkorligi natijasida yaratilgan qadri- yat” sifatida talqin qilish (ya’ni folklorga xos “kollektiv ijod mahsuli ekanlik” belgisi) an’anasi folklorshunoslik tarixida birinchi marta “mifologik maktab” tadqiqotlarida amalga oshirildi. Mif, afsona, ertaklarni sistemali to‘plash va tahlil qilish ishlari bevosita “mifologik maktab”ning shakllanishi bilan bog‘liq holda boshlandi. Bu ilmiy maktab vakillari miflarni milliy qadriyatlar tizimi va an’anaviy madaniyatning ibtidosi sifatida talqin qildilar. “Mifologik maktab”ning rivojlanishi natijasida XIX asming o4rtalariga kelib folklorshunoslikda bir qator yangi nazariyalar yu zaga keldi. Jumladan, miflarni astronom ik yoxud tabiiy hodi- salarning allegoriyasi tarzida tasaw u r qilishga asoslangan “solyar- Download 5.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|