M kariyev, R. Alimov

Endokrin o‘zgarishlarni yaxshilash 
Gidrokartizonga nisbatan hisoblaganda 1000 — 1500 mg glyu- 
kokortikoid garmonlar qilish. 
Modda almashinuvidagi buzilishlarni to'g'rilash. 
!. Uglevodning kontsentrlangan eritmalari (glukoza 10, 15, 20%). 
2. Yaqqol namoyon bo'lgan metabolik atsidozda 4% li 300-400 
ml natriy bikarbonati yuborish. 
3. Gidropon balansni ushlab turish uchun: Ringer eritmasi, lak- 
tasol, glukoza 5%, KC1 7,5%, NaCl 5,8% eritmalari yuborish. 
Ivishning o'tkir buzilishlarini to‘g‘rilash 
Davolash 
tadbirlari 
trombogemorragik 
sindromning 
bosqichiga 
bog'liq bo'Iadi. Dissemirlangan tomir ichi ivishda, ivish vaqti koagu- 
logramma va trombositlar miqdorini nazorat qilgan holda geparin va 
reopoliglukin; gipofibrinogenemiyada geparin, 3 gr dan 8 gr gacha 
fibrinogen va to‘g‘ridan to‘g‘ri qon quyish. Fibrinoliz bosqichida fib- 
rinoliz ingibitorlari: kontrikal - 25000 Yed., EAKK (epsilon-ami- 
nokapron kislota) qilinadi. 
Travmatik shokni davolash boshlangan vaqtga aylanib yuruvchi 
qon hajmi mikrosirkulatsiya va buyrak funksiyalari tiklanish tezligiga 
bevosita bog'liq bo'Iadi. 
58 

---

Uzoq muddatli bosilish sindromi va uni tibbiy 
ko'ehirish bosqichlarida davolash 
Mashg'ulot maqsadi. Uzoq muddatli bosilish sindromini ko'chirish 
bosqichlarida patogenezi, klinikasi va davolash prinsiplarini o'rganish. 
Asosiy o‘quv savollari:
uzoq muddatli bosilish sindromi (UMBS). 
Etiologiyasi va patogenezi. Klinik ko'rinishlari. Ezuvchi omil kuclii 
va ta’sir davomiyligi, shikastlangan to'qimaiar massasiga bog'liqligi. 
UMBS ning klinik kechishdagi davrlari. Birinchi tibbiy yordam 
ko'rsatish. UMBSni vrachgacha yordam, birinchi vrachlik va ixtisos- 
lashgan yordam bosqichlarida davolash. 
Mashgulotni o'tkazish usuli.
Mashg‘uiot o‘quv xonasida, palata- 
larda, bog'lov xonasida, reanimatsiya boMiniida, buyrak xonasida 
o‘tkaziladi. O'quv xonasida UMBS bo'yicha nazariy savollar ko'rib 
chiqiladi; palata, bog‘lov xonasi, reanimatsiya bo'limida UMBS bi- 
Ian og'rigan bemorlar tekshiriladi. Mavzuga oid bemorlar bo'lmaganda 
talabalar ilgari klinikada davolangan shu mavzuga oid bemorlar kasallik 
tarixini o'rganishadi va muhokama qilishadi. 
Amaliy mashg'ulotni jihozlanganligi. 
Jadvallar: «Uzoq muddatli bosilish sindromi va travmalik shok- 
ning differensial-diagnostik belgilari», «Uzoq muddatli bosilish sin 
dromida organiznidagi umumiy o'zgarishlar», «Uzoq muddatli bosi- 
lish sindromida shikastlangan qo'l va oyoqlardagi mahalliy o‘zgarishlar>/. 
Bog'lov xonasining jihozlanganligi: novokainnning 0,25% li erit- 
masi, aseptik eritmalar, antibiotiklar, og'riqsiz.lantiruvchi eritmalar, 
antigistamin va yurak-qon tomir preparatlari, elastik bintlar, muz 
xaltachasi, transport immobilizatsiyasi vositalari. 
Reanimatsiya bo'limining jihozlanganligi: vena ichiga infuziya uchun 
i martalik sistemalar, vena kateterizatsiyasi vositalari, medikamentoz 
detriksikatsiya vositalari, nafas apparatlari. Sun’iy buyrak xonasida gemo 
va peritoneal dializ, gemosorbsiya o'tkazish apparatlari ko'rsatiladi. 
Mashg'ulot mazmuni 
Uzoq muddatli bosilish sindromi - ko'p uchraydigan va urush, 
ofatlarning qochib bo'lmas hamrohi hisoblanadi. 
Ikkinchi jahon urushida Angliya shaharlari bombardirovkasida uzoq 
muddatli bosilish sindromi jabrlanganlarining 3,5%ida, Xirosima va 
Nagasaki shaharlari atom bombardirovkasida esa 15—20%ida kuzatilgan. 
Birinchi jahon urushi davrida fransuz jarrohi Kenyu birinchilardan 
bo'lib uzoq muddatli bosilish sindromiga ta’rif bergan: «Yerto'laga 
granata tushganda, uning ichida bir fransuz ofitseri bor edi. Portlash 
vaqtida uning oyoqlariga katta xoda tushib, uni shu qadar ezib 
qo'ydiki, u harakatlanolmay qoldi. Ma’lum bir uzoq vaqt o'tganidan 
keyin, qutqaruv otryadi uni topdi va shu narsa ma'lum bo'ldiki, 
uning xoda ostida qolgan oyoqfari to‘q qizil rangda edi. Bemorning 
59 

---

ahvoli yaxshi edi, hatlo u o'zini qutqarish bo'yicha yo'llanmalar be- 
rardi. Lekin xoda olinishi bilan unda shok rivojlandi, natijada u halok 
bo'ldi». 
Garchi Kenyu o'lim sababini aniq ko'rsatmagan bo'lsa ham, 
(chunki o'lim sababi shok emas, balki organizm bosilishidan ozod 
bo'lgan oyoqlarning yumshoq to'qimalari ezilish o'choqlari intok- 
sikaksiyasi 
sabab 
bo'lgan), 
etiologik 
sabablari 
yumshoq 
to'qimalarning uzoq muddatli bosilish va ular tomonidan mahalliy 
o'zgarishlar bo'Iishini aniq ko'rsatgan. Shunday qilib uzoq mud- 
datli bosilish sindromi etiologiyasi bo'lib qo‘1 va oyoqlarning uzoq 
ezilishi hisoblanadi. 
1941-yilda Kenyudan 23 yil keyin ingliz olimi Bayuoters Lon- 
donni fashist aviatsiyasi bombardirovkasi natijasida yaralanganlarni da- 
volash vaqtida uzoq muddatli bosilish sindromini o'rgandi. 
Bayuoters (1941), M.l.Kuzin (1959) va boshqa mualliflarning 
ma’lumotiga ko'ra uzoq muddatli bosilish sindromi patogenezida 3 
omil asosiy rol o'ynaydi. 
1. Markaziy nerv sistemasida qo'zg'alish va tormozlanish jara- 
yonlarining buzilishini yuzaga keltiruvchi og'riq hissi. 
2. Shikastlangan mushaklarda parchalangan mahsulotlarning suri- 
lishi natijasida travmatik toksemiya. 
3. Shikastlangan qo'l-oyoqlarning massiv shishi natijasida ikki- 
lamchi plazma yo'qotish. 
Og'riq hissi to'qima parchalanish mahsulotlari va plazma yo'qotish 
bilan birgalikda nafas a’zolarining faoliyatini va qon aylanishini buzadi. 
Natijada tomirlar reflektor spazmi, siydik ajralishi buzilishi, qonning 
quyuqlashishi, qon yo'qotishga chidamsizlik rivojlanadi. 
N.N.Yelanskiy 
uzoq 
muddatli 
bosilish 
sindromining 
klinik 
ko'rinishini ezilgan mushaklardan toksik mahsulotlarning so'rilishi deb 
tushuntiradi. Ma’lum bo'lishicha, shikastlangan mushak 75% mioglo- 
bin, 70% kreatinin, 66% kaliy, 75% fosfor moddalarini yo'qotadi. 
Shuni ta’kidlab o'tish kerakki, UMBSning' klinik belgilari ezuvchi 
faktor bartaraf etilgandan so'ng yuzaga keladi. 
Autoliz mahsulotlari ichida mioglobin muhim rol o'ynaydi, u 
buyraklar 
distal 
kanalchalarida 
to'planadi 
va 
buyrak 
epiteliysida 
degenerativ 
o'zgarishlar 
chaqiradi. 
Bu 
esa 
o'tkir 
buyrak 
yetishmovchiligi klinikasi rivojlanadigan buyraklar filtrining buzilishiga 
olib keladi. Giperkaliyemiya kardiotoksik ta’sir qiladi. Giperkaliye- 
miya va giperfosfotemiya — UMBSning erta davrlardagi o'tkir yurak 
yetishmovchiligining asosiy sabablari bo'lib hisoblanadi.