M kariyev, R. Alimov

Amaliy mashg'ulotning ta’minoti. Jadvallar: «Orqa miya va umurtqa 
pog'onasining yopiq shikastlanishlari», «Orqa miya va umurtqa 
pog'onasining yopiq shikastlanishlarini davolash», «Orqa miya va 
umurtqa pog'onasiga o'qotar quroltari bilan yetkazilgan jarohatlar 
sxemasi», «Orqa miya va umurtqa pog'onasining shikastlanishida ken- 
gaytirilgan tashxis sxemasi», «Laminektomiya texnikasi». Orqa miya 
shikastlanishlari belgilarini aniqlash uchun zarur bo'lgan jihozlar: ig- 
nalar, 
bolg'achalar, 
orqa 
miya 
funksiyasiga 
mo'ljallangan 
ignalar 
to'plami. Bog'lash va jarrohlik klinikalarining ta’minoti. 
Mashg'ulotning mazmuni. Oddiy quroliar bilan jangovar harakat- 
larni olib borganda umurtqa pog'onasining yopiq shikastlanishlari kam 
uchraydi, urushda yalpi qirg'in qurollarining ishlatilishi yopiq shi- 
kastlanishlar sonining ko'payishiga olib kelishi mumkin. Xususan, 
1945-yil Xirosima va Nagasakida atom bombalari portlatilganda in- 
son umurtqa pog'onasining mexanik shikastlanishlari taxminan 7 %ni 
tashkil qilgan. 
Orqa miya va umurtqa pog'onasining yopiq shikastlanishi. 
I. Tasnifl. Hamma orqa miya va umurtqa pog'onasining yopiq 
shikastlanishi (travmasi) 3 ta asosiy guruhga bo'linadi: 
95 

---

1. Umurtqa pog'onasining asoratsiz shikastlanishi (orqa miya ja- 
rohatisiz umurtqaning chiqishi va sinishi). 
2. Chiqishlar, chiqib-sinishlar va sinishlar orqa miya jarohati bi- 
Ian. 
3. Orqa miyaning yaqqol suyak o'zgarishsiz shikastlanishi. 
Orqa miyaning yopiq shikasti suyak shikastlanishlarisiz bo'lishi 
mumkin va n quyidagi ko'rinishda namoyon bo'ladi: a) orqa miya 
chayqalishi; b) lal yeyishi; d) gemaloma bilan bosilishi; e) miya 
qobig'iga qon quyilishi. 
Umurtqa pog‘onasi sinishining joylashishi bo'yicha: bo‘yin, bel, 
dumg'aza bo'limi farqlanadi. 
Ko'rinishi bo'yicha nmurtqalarning sinishi farqlanadi: chiziqli (li- 
neyniy), kompression bo'laklangan holatda. 
Umurtqa tanasining (aralashuvi) siljishiga qarab bo'linadi: chi- 
qishlar, chala chiqish va sinib-chiqishlar. 
Bundan tashqari umurtqa pog'onasining aralash shikastlanishi 
bo'lishi mumkin: umurtqa shikastlanishi va BMSh, umurtqa pog'onasi 
shikastlanishi va ko'krak yoki qorin bo'shlig'i; umurtqa pog'onasi 
shikastlanishi va chanoq suyagi yoki qo'l-oyoqning sinishi. 
H.Tashxis va simptomi. Orqa miyaning yopiq shikastlanishi simpto- 
mi 
segmentar 
buzilishi, 
o'tkazuvchanlik 
buzilishlari 
va 
ildizdagi 
o'zgarishlari tarzida namoyon bo'ladi. 
Segmentar buzilishlar: orqa miya jarohati darajasida o'rab olu- 
vchi yoki o'tuvchi ildiz shikastlanishidan kelib chiquvchi og'riqlar 
(kauzalgin). Segmentar buzilishlar orqa miyaning kulrang moddasi 
shikastlanishi natijasida yuzaga keladi: harakatlantiruvchi, sezuvchi, 
qo'shma (assotsiativ) hnjayra shu bilan birga miyachaning propri- 
oretseptor hujayralari, simpatik va parasimpatik miya markazlari (seg- 
mentar apparat). 
O'tkazuvchanlik buzilishlari o'tkazuvchan apparat miyaning oq 
moddasi shikastlanishi natijasida yuzaga keladi, miyaning oq modda- 
si qismlarini oldingi ustun, orqa ustun, yon ustunlarini ko'tariluvchi 
va pastga tushiruvchi qismlari bilan birga shikastlanishi segmentar 
shikastlanishdan farq qilib diflfuz xarakterga ega. Segmentar buzilish 
singari funksional va organik bo'lishi mumkin. Shikastlanish darajas- 
iga qarab orqa miyaning turli simptontokomleks lat yeyishlari vu- 
judga keladi. 
Yuqori bo'yin qismlari (S^SJ uning shikastlanishida paralich va 
diafragma ta'sirlanishi(nafas qisishi, hiqichoq tutishi), qo'l va oyoq- 
larning spastik paralichi, markaziy tipdagi siyishning buzilishi (to'xtab 
qolishi, siydik ushlolmaslik), shuningdek to'g'ri ichak va uning sfink- 
terlari funksiyasining buzilishi va h.k. 
9 6

---

Bo‘yin kengayishi (S5-D1) qo'llarning paralichi, oyoqlarning spas- 
tik paralichi, sezuvchanlikning barcha ko'rinishlarini yo‘qotish, siyish 
jarayonining buzilishi, shuningdek, to'g'ri ichak sfinkteri funksiyasin- 
ing buzilishi, ich qotishi. Qo'llarga tarqaluvchi ildiz shikastlanishidan 
kelib chiquvchi og'riqlar. Ba’zan Gorner sindromi ham bunga 
qo‘shiladi (qorachiqning torayishi, ko'z yorig'ining kamayishi, ko‘z 
soqqasining tushishi). 
Ko'krak qismi (D3—D12) qo‘llar shikastlanmagan: Oyoqlarning 
spastik paraplegiyasi kuzatiladi, siyish va defekatsiya buzilishlari yuz 
beradi, tananing pastki qismida sezuvchanlikning barcha ko'rinishlari 
yo‘qoladi. Ildiz shikastlanishidan kelib chiquvchi og'riqlar o'rab olu- 
vchi xarakterga ega. 
Bel qismining kengayishi, oyoqlarning periferik paralichi kuza- 
tiladi, oyoqlarning orasida sezuvchanlikning bo'lmasligi chanoq qis- 
mining xuddi shunday buzilishlari, to‘g‘ri ichak sfinktrining parali- 
chi, najas tutmaslik holatlari ro'y berishi mumkin. 
Conus medullaris (S3-S5) paralichlar bo‘lmaydi, oyoqlarning orasi- 
da sezuvchanlik yo'qoladi. To'g'ri ichak sfinkter faoliyatining buzili- 
shi axlatning tutib turmasligi bilan ifodalanadi. 
Otning dumi (cauda equina) uning shikastlanishi LI —S2 va Conus 
medullaris sohasining jarohatlanishi bilan juda o‘xshash simptom kom- 
pleksini beradi. Oyoqdagi periferik falajlik siydik tutilishi yoki siy- 
dikni tutib turolmaslik, oyoqlarda va oraliq sohasida sezgirlikning 
yo‘qolishi bo'Iadi. Qattiq shokli og'riqlar oyoqda, qisman va noto'liq 
shikastlanishlarda simptomlarning assimmetriyasi xarakterlidir.