M kariyev, R. Alimov

Pnevmatoraksda plevra bo‘shlig‘ini punksiya qilish texnikasi. 
Muolajaning dastlabki bosqichlari (1,2) awalgi muolajaga o‘xshash. 
3. Yumshoq to‘qimalar va plevra o‘mrov o‘rta chizig'i bo'ylab 2 
yoki 3-qovurg‘a oralig'ida, o‘tirgan holatda, 6—7-qovurg‘a oralig'ini 
sog‘ tomonga yonboshlatib anesteziya qilinadi. 4. Ignadagi rezina 
naychani qisqich bilan qisib 2-yoki 3-qovurg‘aning ustki qirrasi bo'ylab 
punksiya qilinadi. 5. Rezina nayning bo‘sh uchiga 100, 150 ml hajmli 
Jane shprisi qo'shiladi, qisqich olinadi va havo tortilgach, qisqich 
yana qo'yiladi. 6. Mana shunday havo tortish muolajasi bir necha 
marta takrorlanadi. 7. Ignani olib tashlashdan awal plevra bo‘shlig‘iga 
antibiotik yuboriladi. 8. Punksiya o'rniga yod, kleol surtiladi, aseptik 
bog'lam. 9. Dinamikada bemomi kuzatish lozim. Zarur bo'lganda 
punksiya takroriy bajariladi. 
Perikardni punksiya qilish texnikasi. 1. Yarador yarim o'tirgan 
holatda. 2. Larrey usuli bo'yicha punksiya nuqtasi chap qovurg'a 
yoyi va xanjarsimon o'simtaning tutashgan joyida shu nuqtada yum- 
shoq 
to'qimalar 
qavatma-qavat 
novokain 
yordamida 
qilinadi. 
3. 
Shprits bilan qo'shilgan uzun yo'g'on igna yordamida anesteziya qil- 
inadi. 4. Sagittal tekislikda igna pastdan yuqoriga 45 gradus burchak 
ostida va biroz chapga qaragan yo'nalishda yuboriladi. 2—3 sm chu- 
qurlikda igna taranglashgan perikardga yetib boradi. Igna uchi peri- 
kardni teshib yurak qorinchasiga yetib borganda uni biroz orqaga 
tortish lozim. 5. Oz miqdorda ham (30, 50 ml) perikard bo'shlig'idan 
qon olinsa, yaradorning ahvoli ancha yaxshilanadi. 6 Igna olingach, 
punksiya, o'rniga yod surtib aseptik bog*lam qo'yish kerak. Agar igna 
o'rnida ingichka naycha (kateter) qoldiritsa mazkur muolajaning qi- 
ymati yanada ham oshadi. 
IV. Malakali tibbiy yordam (ATO). Tibbiy saralash vaqtida yara- 
dorlarni 4 guruhga ajratish maqsadga muvofiqdir. 
1- guruh — hayotiy ko'rsatmalar bo'yicha jarrohlik yordamiga muhtoj 
bo'lgan 
ko'krak 
jarohatlari; 
yaradorlar 
og‘ir 
jarohatlar 
uchun 
mo'ljallangan bog'lov xonasiga yoki operatsiya xonasiga yuboriladilar. 
Shu toifaga yurak jarohatlari, davom etuvchi plevra ichki qon ketish- 
lari, katta ochiq pnevmatoraksi, tashqi yoki ichki klapanli pnevma- 
toraksi yoki ko‘krak-qorin qo'shma jarohati bo'lgan yaradorlar kiradi. 
2- guruh — operativ davolashni talab qilmagan og'ir plevrapulmo- 
nal shoki va og‘ir o'tkir anemiya holatidagi yaradorlar shokini davo- 
lash chodiriga yuboriladi. 
3- guruh — hayotiy ko'rsatmalar bo'yicha malakali jarrohlik yor- 
117 

---

damiga muhtoj bo'lmagan o'rta og'irlik darajasidagi yaradorlar. Qisqa 
vaqtli tayyorgarlikdan keyin ularni front ortidagi ixtisoslashgan gosp- 
itallarga yuborish kerak. 
4- guruh - yumshoq to'qimalari uncha ko‘p jarohatlanmagan, 
ko'krak teshib kirmagan jarohatlari bo'lgan yengil yaradorlar. 
ATOning tuzaluvchilar guruhiga yoki yengil yaradorlar gospitaliga 
yuboriladilar. 
Hozirgi vaqtda o‘q tekkan ko'krak jarohatlarida aktiv jarrohlik da- 
volash usullari (torakotomiya)ga bo'lgan ko'rsatmalar anchagina chek- 
langan. Faqatgina ko'krak drenaji samarasizligiga ishonch hosil qil- 
ganda bajarilishi mumkin. Gematoraksda kech muddatlanda qon quyulib 
qolganda ham operatsiya ko'rsatilgan. Qizilo'ngachning shikasti ham 
openatsiya bo'lishga ko'rsatma bo'la oladi. Davom etuvchi ichki qon 
ketishlar va boshqa yuqorida ko'rsatilgan asoratlari bo'lmagan o'q tekkan 
ko'krak jarohatlarida aktiv jarrohlik harakatlar maqsadga muvofiq emas. 
Bular qatoriga uncha katta bo'lmagan ko'krak devori shikastlari, kichik 
pnevmotoraks, nafas faoliyati buzilmagan va umumiy ahvoli nisbatan 
qoniqarli bo'lgan yaradorlar kiradi. Ularga nisbatan konservativ jar- 
rohlik yo'nalishi bo'lishi kerak. Ko'krak devoriga birlamchi jarrohlik 
ishlovi berilgandan keyin ko'krak bo'shlig'iga naycha (drenaj) qo'yiladi. 
Maxsus idishlar yordamida Pertes-Subbotin usuli bo'yicha plevra 
bo'shlig'ini drenaj qilib sekin-asta havo yoki suyuqlikni tortib olish 
o'pkani rostlanib, nafas faoliyatiga qaytishiga olib keladi. Plevra 
bo'shlig'iga naycha (drenaj) qo'yilishidan boshlab yarador og'riqni 
qoldiruvchi vositalar, antibiotiklar olishi shart va nafas gimnastikasi 
bilan shug'ullanishi kerak, ikkilamchi asoratlaming oldini olish maqsa- 
dida shifokor nazoratida bo'lishi kerak. Har 12 soatda rentgen tek- 
shiruvlari yordamida drenaj nazorat qilinadi. Uchinchi sutkada yana 
bir bor drenajning o'tkazuvchanligini tekshirib, o'pka nafas olayotgan- 
iga ishonch hosil qilib, drenajni olib tashlash mumkin. Agar yaradomi 
nazorat qilish jarayonida u qaytalagan gematoraks qayd etilsa yoki 
doimiy ravishda havo kirayotgan bo'lsa, torakotomiya qilib jarrohlik 
yo'li bilan patologik chokni bartaraf etish shart. Torakotomiyada eng 
katta xavf tug'diradigan omil bu infeksiyadir. Oldini olish uchun yot 
jismlarni olib tashlash kerak, plevra bo'shlig'i antiseptiklar bilan yuvi- 
ladi, antibakterial terapiya o'tkaziladi va uchinchi sutkadan kechiktir- 
masdan drenaj olib tashlanadi. 
Urush davridagi yurak jarohatlarida operativ kirish yo'li oddiy 
bo'lib, snaryad parchalarini olib tashlash, gemoperikardni bartaraf etish 
va yurak chokini qo'yishga imkoniyat yaratish kerak. 
Chap tomonlama yon torakotomiyasi u qovurg'a oralig'ida to'sh 
suyagi yonida tog'ay qismlarini kesish bilan bajarilsa standart deb 
hisoblanadi. 
118 

---

Torakoabdominal jarohatlarni jarrohlik bilan davolash qiyin vazi- 
fadir. Operatsiyani yuqori o‘rta loparotomiyadan boshlagan ma’qul. 
Ushbu kirish yo‘li quyidagi imkoniyatlarni beradi: I) shikastlariga 
baho berib, qorin bo'shlig'i organlarida operatsiyani bajarish; 2) dia- 
fragma gumbazi jarohatiga va ko‘krak organlarning jarohatlariga baho 
berish; 3) diafragmaga chok qo'yish. Olingan ma’Iumotiarga qarab 
yoki ko'krak bo‘shlig‘iga drenaj qo‘yiladi yoki torakotomiya qilib, 
ko'krak bo'shlig'i organlarida operatsiya bajariladi. 
V. Ixtisoslashgan tibbiy yordam. Ko‘krak jarohatlarida gospitaln- 
ing torakal bo'limida ko'rsatiladi. Yaradorlar klinik va rentgenologik 
tekshiruvlardan o‘tadi, o‘q tekkan ko'krak jarohatlari va ulaming 
asoratlarida to'liq hajmdagi jarrohlik amaliyotlari va konservativ da- 
volash usullari bajariladi. 
Ixtisoslashgan 
gospitalda 
operativ 
amaliyotlarga 
quyidagilar 
ko‘rsatma bo‘la oladi: 1. Quyilib qolgan gematoraks. 2. Kekirdak va 
bronxlar jarohati tufayli konservativ usul bilan davolab bo'lmaydigan 
pnevmatoraks. 3. Ikkilamchi plevra ichki qon ketishlari. 4. Plevra 
yiringlashi (empiema). 5. Ko'krak devori kemtiklarida ularni plastik 
usulda berkitish va h.k. 
Uzoq muddatli davolashlarda (60—90 kundan ziyod) bemorlami 
ixtisoslashgan gospitaldan front ortidagi gospitallarga ko‘chirish lozim. 
Statistik ma’Iumotiarga ko‘ra ko'krak jarohatlari bo'lgan yarador- 
larning 20—30% i jang maydonida halok bo'ladi. Birinchi jahon uru- 
shida gospitallardagi yaradorlarning 20% o'lgan bo'lsa, zamonaviy 
mahalliy (lokal) urushlarda bu ko'rsatkich 7—8% gacha tushgan.