M kariyev, R. Alimov

Chanoq suyaklari yopiq singanda davolash usullari 
Chanoq iclii organtari shikastsiz chanoq suyaklari singan jabr- 
lanuvchilar HDXGning umumiy profit bo'liimiga yuboriladi. 
Qattiq. tekis krovatda 4-6 hafta yotoq rejimi singan suyaklarning 
bitishini ta'minlaydi. Suyak parchalari surilganda chanoq - son 
bo'g'imida oyoqni bukkan va tanadan uzoqlashtirilgan holda va oyoqni 
tizza bo‘g'imida bukkan holda suyak tortish usulini qo'llash mumkin. 
Konservativ davo yordam bermaganda jarrohlik yo‘li bilan davo- 
lanadi. Bu kategoriya jabrlanuvchilar harbiy-dala travmatologik gospi- 
talda yoki HDXGning son va katta bo‘g‘imlar jarohati bo'limida davo- 
lanadi. Agar chanoq suyagi sinishi chanoq ichi organlari shikasti bilan 
qo'shilsa (asosan siydik pufagi va uretra shikastlanadi) MTY bosqich- 
ida siydikni uzoqlashtirish jarrohlik amaliyoti o'tkazish mumkin. Key- 
ingi xirurgik davo HDXGning urologik bo'limida olib borilishi kerak. 
Chanoq va chanoq ichi a’zolari o'q otuvchi qurollardan shikast- 
langanda davolash usullari. Yumshoq to'qimalar jarohati va chanoq 
suyagining o'q otuvchi qurollardan jarohatida davo umumiy qonuni- 
yat asosida olib boriladi. Operatsiyadan keyingi davrda keng ta'sirli 
antibiotiklar qilinadi. Chanoq organlari o'q otuvchi qurollardan shi- 
kastlanganda qon yo'qotish. travmatik shok va jarohat infeksiyasi ke- 
yinchalik rivojlanishi tufayli hayot uchun xavfli hisoblanadi. Shunga 
moyil holda qorinning o'tuvchi shikastlarining jarrohlik davosi, chanoq 
a’zolarining o‘q otuvchi jarohatlariga xosdir. 
Bunday turdagi jarohatlar uchun darhol MTY da va HDXGda 
jarrohlik yo'Ii kerak. Agar shunday yaradorlarni havo transporti orqali 
ko'chirish iloji bo'lsa, operatsiyaning asosiy maqsadi peritonit va 
infeksiyalarning oldini olishdir. 
Siydik pufagi qorin parda ichida shikastlansa, jarohat atrofini te- 
jamli ravishda kesilib, qorin parda bilan qoplangan pufak devoridagi 
yoriq 2 qavatli ketgut choki bilan tikiladi va qov ustiga oqma qo'yiladi. 
Siydik pufagi — qorin parda tashqarisidagi qismlari shikastlanganida 
esa o'rta chiziq bo'yicha kindikdan va simfiz yuqori chetidan 1,5-2 sm 
tashqarisiga kesma o'tkaziladi. Jarohat yuzasi siydik qopining oldingi 
devorida joylashgan bo'lsa, unda yara chetlarini shikastlangan to'qimalar 
142 

---

tejamli ravishda kesilganidan va siydik qopiga drenaj o'rnatilganidan 
so'ng u siydik pufagining devoriga qo'shilgan holda kesish choki bilan 
fiksatsiyalanadi va yana bir chok bilan teri chetidan tikiladi. 
Siydik pufagining oldingi devori to'g'ri ichakka bir necha choklar 
bilan mahkamlanadi. 
Siydik pufagi qorin parda ichida hamda tashqarisida joylashishi 
va uni jarrohlik usulida davolash: choklar va epitsistostomani joy- 
lashtirish pufak bo‘shlig‘ini drenajlash. 
Siydik pufagi oraliq bo‘shlig‘iga taniponlar kiritiladi, apanevroz 
va teriga siyrak choklar qo'yiladi. 
Tekshiruv paytida siydik pufagining yon va orqa devorlarida jarohat 
topilsa unga 2 qavat ketgutli chok va qov usti oqma hosil qilinadi. 
Siydik pufagining bo‘yinchasi va uretraning proksimal qismi jarohat- 
langan paytda qov usti oqmasini hosil qilisli tavsiya qilinadi. Siydik 
oqmasi paydo bo'lganda pufak siydik bo'shlig'i Buyalskiy (Ms.Wagleg) 
bo'yicha drenajlanadi. 
TVg'ri ichakning qorin parda ichi shikastida jarohatni ko'ndalang 
ravishda 3 qavatli choklar bilan tikiladi. To‘g‘ri ichakni germetik 
ravishda tikish imkoniyati bolmasa nofiziologik orqa teshik hosil 
qilinadi. To'g‘ri ichakning shikastlarida faqatgina qon ketish simptom- 
lari bo‘lmagan holda hamma operatsiyalar bemorlarni shokdan chiqarib 
olingandan keyin qilinadi. 
To‘g‘ri ichakning qorin pardadan tashqari jarohatlarida operatsiyalar 
nofiziologik orqa teshik hosil qilishdan boshlanadi. 
Laparotomiya paytida a’zoni qorin parda tarafidan butunligi tek- 
shiriladi. Operatsiya oraliq masofani radikal xirurgik tozalash va para- 
rektal sohani drenajlash bilan yakunlanadi. To'g'ri ichak juda katta 
buzilgan bo‘lsa, to‘g‘ri ichakni rektosigmoid burchagi tomonida to‘g‘ri 
ichakning chanoq qismini mobilizatsiya qilisli kerak. Buning uchun 
UKL-60 apparati bilan to'g'ri ichak shikastlanmagan joylarini tikib, 
mexanik chokni peritonizatsiyalash, sigmasimon ichakni esa devorini 
oldiga chiqarish kerak. 
Jinsiy a’zolarning jarohati juda kam-0,12 % uchraydi.Olatning 
qon bilan yaxshi ta’minlanishi infeksiyalarni rivojlanishi xavfining oldini 
oladi. Shuning uchun birlamchi jarrohlik ishlov yarani tejamli toza- 
lashga qaratilgan bolishi kerak. Olat amputatsiyasi faqatgina uning 
jonsizlanishini ishonchli belgilari boMganda bajariladi. 
Yorg‘oq va moyakning yaralanishi. Ko'p holatda ular lat yegan 
va ko'pincha ifloslangan boMadi. Jang maydonida BRTP da tibbiy 
yordam ko‘rsatiladi: oraliqqa aseptik T-simon bog
l
lam, antibiotiklar, 
qoqsholga qarshi anatoksin> og'riqsizlantiruvchi moddalar yuboriladi. 
ATO da tejamkor xirurgik ishlov beriladi. Moyak faqatgina urug‘ 
tizimchasi to'Iiq uzilganda olib tashlanadi,agar urug' tizimchasi saq- 
143 

---

langan bo‘lsa moyak qanday shikastlangan bo'Imasin, uni saqlab qolish 
kerak. To‘qimalarni yaxshilab antiseptik va antibiotiklar bilan yu- 
vilib, yirtilgan to‘qimalar olib tashlangandan keyin, qolgan yorg'oqqa 
to‘g‘rilab jarohat antiseptikda ho'llangan bog‘lam bilan bog‘lanadi. 
Maxsus tibbiy yordam — ixtisoslashgan gospitalning (G)ning 
urologik bo‘limida ko‘rsatiladi. 
Gospitalda zamonaviy diagnostik muolajalar va davolash ishlari 
to‘liq hajmda olib boriladi. 
Rentgenografiya, vena ichi va retrografiya, urografiya, sistoskopi- 
ya, sistografiya, fistulagrafiya, irrigoskopiyalar qilinadi. Qo'shimcha 
operativ aralashuvga ko‘rsat malar belgilanadi. 
Jarrohlik bolimida to‘g‘ri ichak qorin parda ichi va tashqi yara- 
lanishlari natijasida yuzaga kelgan asoratlar (peritonit, chegaralangan yi- 
ringlar, chanoq klechatkasi yiringli jarayonlari chanoq a’zolari oste- 
miseptik) jarrohlik va konservativ davosi o‘tkaziladi. Shu bilan birga chanoq 
a'zolarining sinishlarini ortopedik davosi ham o'tkaziladi. Maxsus gospi- 
talning urologik bo‘limining umumiy masalasi bu siydik yo‘llarining in- 
feksiyasini chanoq suyaklari osteomiyelitini ham davolash hisoblanadi. Siy- 
dik pufagi va pufak to‘g‘ri ichak oqmalarini yopish uretraning strektura- 
sini davolash va boshqa tiklovchi operatsiya qilish mamlakatning ichki 
gospitallarini tibbiy yordam ko‘rsatish hajmiga qarashlidir. 
Talaba 
mavzu 
bo‘yicha o'zlashtirishi kerak boMgan amaliy 
ko'nikmalar: 
1. BrTPda Shkolnikov - Selivanov bo‘yicha novokainli chanoq 
ichi blokadasini qila bilish. 
2. BRTP da siydik ajralish muammosi tug‘i!ganda to‘liq siydik 
pufagini kateterizatsiya yoki punksiya qila bilish. 
3. Dumba sohasini ko‘p miqdordagi qon oqishini kechayotgan 
jarohatiga bosib turuvchi bog‘lam yoki Mikulich bo'yicha jarohatni 
qattiq tamponadasini qila bilish.