M kariyev, R. Alimov
TIBBIY KO‘CHIRISH BOSQICHLARI
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Harbiy dala jarrohligi
|
TIBBIY KO‘CHIRISH BOSQICHLARI
Chanoq va chanoq a’zolari — yopiq va ochiq jarohatlarini davo- lash asoslari. Mashg'ulotdan maqsad: tasnif, simptologiya, tashxisni qo‘yish BrTPdagi ochiq va yopiq chanoq va chanoq a’zolari jarohat- lariga birinchi tibbiy yordam berish yo'llarini talabalarga o'rgatish. Asosiy o‘quv savollari: chanoq va chanoq a’zolarini jarohatlanish- lari, jarohatlarining uchrashi va tasnifi. Chanoqning o'qotar jarohat- laridagi shok, qon yo'qotish va jarohat infeksiyalari. ATO da, harbiy- dala gospitallarida va BrTPdagi tibbiy yordam tartibi. Mashg'ulotlami o‘tish usuli. Mashg'ulot klinikaning o'quv xonalarida, palatalarida, bog'lov xonalarida reanimatsion, travmotologik operatsiya va jarrohlik bo‘limlarida o‘tkaziladi. O'quv xonalarida chanoq va chanoq a’zolarini ochiq va yopiq jarohatlarini nazariy savollari ko‘rib chiqiladi. Palata- larda travmatologik bog'lov va jarrohlik bo'limlari hamda reanimatsiya va intensiv terapiya bo'limlarida talabalar chanoq va chanoq a’zolarini yopiq jarohatlari bilan yaralanganlarni o'rganishadi. Operatsiya bo'limlarda o'qituvchi talabalarga chanoq va chanoq a’zolarini ochiq va yopiq jarohatlari operatsiya paytida ko'rsatib tushuntirib beradi. Amaliy mashg'ulotlarning ta’minlanishi: Jadvallar, chanoq va chanoq a’zolarining yopiq jarohatlari tas- nifi, chanoq va chanoq a’zolarining ochiq jarohatlari tasnifi.Chanoq suyaklarining yopiq sinish turlari, siydik pufagi jarohatlarida jarohat kanalini joylashishi, siydik pufagi punksiyasi, qov usti drenaji, Buyal- skoy bo'yicha kichik chanoqni drenajlash chizmasi. Jihozlar: rezina va metall kateteriar, siydik pufagini punksiya qil- ish uchun igna, siydik doimiy ajralishi uchun Subbotina apparati, sistoskop va boshqalar. Rentgen rasmlarining to'plami. Mashg'ulot mavzusiga asoslanib (cheklangan chanoq suyaklari- ning sinishi, chanoq halqasi buzilishi bilan chanoq sinishlari). Mashg‘ulot mazmuni. Chanoq jarohatlanishi va jarohatlarning uchrashi, Ikkinchi jahon urushi davrida chanoq o'qotar jarohatlari, 3,8-4% jarohatlanganlarda uchragan (M.N.Rusanov, 1952). Chet el meditsina statistikasi chanoq jarohatlari buyrak va siydik chiqaruv yo'llarini bir guruhga birlashtiradi. Shunga qaramay 1- va 2- jahon urushlarida yuqoridagi a’zolar jarohatlari kamida 5% jarohatlangan- larda uchragan. Amerikaliklarning Vyetnam urushidagi ma’lumotlariga qaraganda yuqoridagi jarohatlanishlar o'rtacha 4,5% ni tashkil etgan. (T.Osehnek, F. Busch, 1969). 135 Shunday qilib chanoq jorahatlari, buyrak va siydik chiqaruv yo'llari jarohatlari foizi oxirgi urushlar vaqtida bam turg'unligicha qoldi. Chanoqning yopiq jarohatlari o'tgan urushlarda kam uchragan. Lekin yadroviy qurol ishlatilishi oqibatida chanoqning yopiq jarohatlari soni oshishi mumkin deb faraz qilinadi. Chanoq halqasi va chanoq a’zolarning shikastlanishi hamda yopiq shikastlanishi. Chanoqning yopiq shikastlanishi guruhiga yumshoq to'qimalarning lat yeyishi, chanoq a’zolining shikastlanishi va shi- kastlanmasligi bilan kechuvchi chanoq suyaklarining yopiq sinishi kuzatiladi. Chanoq lat yeyishlari ko'pincha teri osti gemotamada yoki teri ajratishi bilan kechadi. Chanoqning yopiq shikastlanishlari orasida quyidagilar kuzatiladi. 1. Chanoq halqasining bir butunligi buzilmasdan cheklangan yopiq sinishlari. 2. Chanoq halqasining bir butunligining buzilishi bilan kechadi- gan sinishlar. 3. Chanoq suyaklarining ikkilangan vertikal sinishi. 4. Chanoq a’zorining shikastlanishi bilan kechadigan chanoq suyak- larining sinishi. 1. Chanoq halqasining dointiyligining buzilmasligi bilan kechadi- gan chanoq suyaklarining sinishi yengil turiga kiradi. Ularga yonbosh suyagi qanotining sinishi, dumg'aza yonbosh bo'g'imi ostida dumg'azaning sinishi, dumning sinishi, yonbosh suyagi - o'qining sini- shi, qov va o'tirg'ich suyagi bir shoxining cheklangan sinishi tegishli. Bunday sinishlar odatda to‘g‘ri mexanizmda paydo bo'ladi, qa- chonki travmalovchi angent chanoq suyaklaridan binning yuzasi bo'ylab yo'nalgan bo‘lsa. Simptomlar: sinish kuchsiz og'riq bilan boshlanadi (quyi sohada — ya’ni yonbosh so‘yak singanda, oraliq sohada - o'tirg'ich suyagi- ning sinishida va boshqalar) va oyoq harakatida og'riq kuchayib bo- radi. Chanoqning siqilishi, ya’ni yon tomondon va orqadan siqilgan- da og'riq kuzatiladi, quymich suyagini paypaslanganda, o‘tirg“ich suyagining do'mbog'ida, yonbosh sohada og'riq beradi. Ba’zi holat- larda shishlar kuzatiladi. Dumg'aza va dum singanda to'g'ri ichak orqali barmoq bilan tekshirilishi lozim. Rentgenogramma singanligi haqidagi ma’lumotni tasdiqlaydi. 2. Chanoq suyagining butunligi buzilishi bilan kechuvchi sinishlar eng og'ir jarohatlardan hisoblanadi. Ular ayniqsa travmatik shok, chanoq sohasidagi a’zolarning jarohati bilan, qorin klechatkasiga qon quyilish bilan izohlanadi. Qov suyagi va o‘tirg‘ich suyaklaridagi sinishlar bir ikki tomonlama, yonbosh suyakning vertikal sinishlari dumg'aza yonbosh bo'g'imlarga yaqin joyda, chanoqning 2 ta vertikal sinishi, qaysiki chanoq suyagi oldingi orqa sohasidan sinishi, chano- 136 qning sinishi va chiqishi — qov suyagi simfizining uzilishii va ver- tikal orqa yarim ayianasining sinishi, dumg'aza yonbosh bo'limining uzilishi va oldingi yarim ayianasining sinishi kuzatiladi. Chanoq suyagining oldingi sohasi singanda (qov suyagining 2 to- monlama shoxi singanda, qov suyagining shoxi gorizontal singanda, o‘tirg‘ich suyagining yuqoriga chiquvchi shoxi singanida) qov sohasi- da kuchli og'riq kuzatiladi. Oyoq sohalarining funksiyasi buziladi. Chanoqning yon tomonlaridan siqilganda (simptom Vemevie) bir vaqtning o'zida yonbosh suyagini siqqanda yoki tashqariga tortganda og'riq kuchayadi. Oyoq tizza sohasigacha bukilgan, chanoq son bo'g‘imiga yaqinlashtirib ozgina ochilgan. Bemor tizza bo‘g‘imini to‘g‘ri yoza olmaydi. Bu simptom bel sohasidagi yonbosh qovurg'a mushagi, yonbosh bel mushaklarining birdan kuchli qisqarishi bilan tushuntiriladi, bunda kuchli og'riq yuzaga keladi. Bu simptom 2 tomonlama bolganda yaqqol yuzaga kiladi. Ikki tomonlama vertikal singanda va chanoqning sinish-chiqishida assimetriyasi kuzatiladi, shikastlangan sohadagi oyoqning kalta bo‘lib qolganligi kuzatiladi. Sababi o'sha sohadagi bel - yonbosh bel-qovurg‘a, kvadrat mushak- larning qisqarishi bilan kuzatiladi. Usha sohadagi oyoqning tashqari- ga aylanib qolganligi kuzatiladi. Buni aniqlash uchun bemor chalqan- chasiga yotqizilib, xanjarsimon o'simtadan yonbosh suyagining yuq- origi oldingi do‘mbog‘igacha o’lchanadi va bir-biri bilan solishtirila- di, tashxis qo'yiladi. Qov suyagining simfizi uzilganda oyoq tizza so- hasigacha bukiladi va son chanoq sohasigacha yaqinlashtiriladi. Oyoq- ni yozishga harakat qilinganda og‘riq kuchayadi, ayniqsa oldingi chanoq aylanasi singanida kuzatiladi. Bunda «yopishgan to‘piq» simptomi ku- zatiladi. Chanoq suyagining sinishida, ayniqsa tomirli to'r uzilganda qov sohasida yoki oraliqda qon quyilishlar kuzatiladi. Ted osti yog‘ qavati va ten sohasiga qon quyilishlar shikastlanishning birinchi soat- laridayoq yuzaga keladi. Quyilgan qon klechatkalarga so‘rilib, katta bo‘lgan qorin osti gematomalar yuzaga keladi va «o'tkir qorin» karti- nasini yuzaga keltiradi, bunda qorin shishgan, zo'riqishli va og'riqli, siydik va ichni tuta olmasligi kuzatiladi. Perkussiyada qorindan pastda bo‘g‘iq tovush, Shyotkin - Blyumberg simptomi(+), qorin osti so- hasidagi gematomada ba’zi holatlarda geniatokrit va gemoglobin o‘zgarmasligi ham mumkin, kechki davrlarda anemiya kuzatiladi. Chanoq ayianasining bir tomonlama yoki 2 tomonlama to‘iiq sin- ganida Volkovich simptomi kuzatiladi: bunda son suyagi ozgina osil- gan, boldir tashqariga ochilgan ozgina tizza sohasiga bukilgan va chanoq son bo‘g‘imiga yaqinlashtirilgan. 3. Chanoq a’zolarining chanoq suyaklari sinishi bilan asoratida shikastlanishi umumiy chanoq sinishlarining o‘rtacha 15%ini tashkil etadi. 0‘tirg‘ich suyagining ko‘tariluvchi tarmog'i va qov suyagining 137 tushuvchj tarmog'i fragmentlarning sinishi ko‘p hollarda siydik yo'li, siydik pufagi ba’zan prostata bezini shikastlaydi. Chap yonbosh suy- agi va dumg'aza chap yarmining sinishi to‘g‘ri ichakning ampulyar qismini jarohatlashi mumkin. Chanoq qismida yirik qon tomirlarn- ing shikastlanishi ko‘p miqdorda (1,5 — 2,1) qon yo'qotish bilan kechadi. Klinikasi: bemorning ahvoii og‘ir bo'ladi. Travmatik shok va o‘tkir qon yo'qotish simptomlari ustunlik qiladi. Siydik pufagi bo'yinchasining yoki uretraga oid yarim halqasining bo‘lakchalar bi- lan bosilib qolishi yoki yirtilishida siydik chiqarish tutilib qoladi. Siydik chiqarish kanalining yorilishi qisman yoki to'liq boMishi mumkin. Ikkala holda ham siydik tutilib qoladi va siydik pufagi to‘lib ketadi, bemor siya otmaslikdan bezovtalanadi. Paypaslanganda qov simfizi ustida kattalashgan siydik pufagi aniqlanadi. Siydik pufagining qorin pardasidan tashqarida yorilishida siydik chanoq klechatkasiga surila- di, siydik oraliqqa son va dumba bo'ylab tarqalib, yiringli septik asoratlar chaqiradi. Siydik pufagining qorin parda ichida yorilishida siydik qorin bo'shlig'iga o'tib, siydik peritonitiga olib keladi. To‘g‘ri ichakni barmoq orqali tekshirish chanoq suyaklari sinishini va yuza- ga keluvchi shikastlanish diagnostikasini yengillashtiradi. Chanoq va chanoq a'zolarining o‘q tekkan jarohatlari I. Tasnifi: chanoqni o’q tekkan jarohatlari quyidagilarga bo'linadi: I. Chanoq sohasining yumshoq to'qimalarining jarohatlari. 2. Yum- shoq to’qimalarning va chanoq suyaklrning jarohatlari. 3. Chanoq va chanoq a’zolari (qorin byoshlig'i va qorin bo‘shlig‘idan tashqari) ja- rohatlar. 1. Chanoq yumshoq to'qimalaming jarohatlanishida yirik qon tomirlar shikastlanishi oqibatida xavdi ichki va tashqi qon ketishi mumkin. Quymich nervining shikastlanishi shot va turli xil sezuv- chanlikning yo'qolishi bilan namoyon bo'ladi. Anal teshigi yaqinligi va mushak massalarining ko'pligi jarohat sohasida og'ir jarohat in- feksiyasi — anaerob infeksiya rivojlanishiga olib keladi. 2. Ichki a’zolari shikastlanmasdan, chanoq suyagining o'qdan sinishi, shikastlanishi xarakteriga qarab parchalangan, teshilgan, qirrali, uzilishli va darz joylashishi bo'yicha yonbosh, o'tirg'ich, dumg'aza sinishlari, dumg'aza - yonbosh birlashmasining ajrashi, dumdan sinishi farqlanidi. Qurol o’qidan sinishlar. asosan, og'ir shikastlovchi ta’sir hisoblanib, ko’pincha, ko‘p miqdorda qon ketishi va shok bilan asoratlanadi. Chanoqning o'qdan sinishi diagnoslikasida tashqi jarohatni va teri osti gematomani, jarohat kanalini, proyeksiyasidan va suyak do'mboqlari bosilganda og'riqni joylashishiga e’tibor berish kerak. Qov suyagi singanda, simfiz bosilganda, sinish joyida 0 ‘tirg‘ich suyagi sin- 138 ganda, o'tirgich do'mbog'iga bosilganda sinish sohasida og'riq yuza- ga keladi. Chanoq halqasidan old qismi singanda «Yopishgan tovon» simptomi yuzaga keladi. Dumdan sinishini rektal tekshirishda yaxshi aniqlanadi. Rektai tekshiruv - diagnozni aniqlashga imkon yaratadi. Chanoqning o'qli yaraianishlari ko'pincha quyidagi yara infeksiya- lari bilan asoratlanadi: abssesslar, chanoq to'qimaning flegnionasi, chanoq suyaklarining osteomiyeliti va h.k. Chanoq sinishlari yiringli koksit, dumg‘azaning yaraianishlari esa chanoq a’zolarining faoliyati- ning buzilishi va yiringli meningit bilan asoratlanishi mumkin. Ko'p hollarda chanoqning o'qli yaralanishlaridan so‘ng sepsis rivojlanadi. 4. Chanoq suyaklarining o'qli sinishini, ichki a’zolarining shikast- lanishi o'ta og'ir tur qatoriga kiritiladi. Siydik pufagidan shikastlanishlar qorin pardaning tashqari va ichkarilariga ajralgan va boshqa ichki a’zolar jarohatlanishi bilan qo'shilib keluvchilarga bo'linadi. Qovuq- dan qorin parda bilan o'ralgan devor jarohatlanishi (qorin parda ichi jarohatlanishijda qorin bo'shlig'iga tushadi. Simptomlari qorindan kovak organlari jarohatlanganidan farqlanmaydi. Vaholanki, siydik pufagidan jarohatlanishi ko'p hollarda ichak jarohatlanishi bilan qo'shilib keladi. Bemor siya olniaydi. Bemor kateter bilan kateteri- zatsiya qiiinganda bir necha tomchi qon rangidagi siydik ajraladi. Bu siydik pufagining jarohatlanganligidan dalolat beradi. Siydik pufagi- ning qorin parda bilan qoplanmagan qismi shikastlanganda siydik qopi oldi klechatkasiga infillrlanadi, qorin devori bo'ylab siydik in- filtratsiyasi ikki tomondan yuqoriga ko'tariladi. Chov boylamlariga parallel ravishda palpatsiyada chov sohasida va qov ustida og'riq kon- sentratsiyasi xamirsimon siydik kelishi kuzatiladi. Bemorlarda birinchi kundan yuqori isitma bo'ladi. O'z vaqtidagi operativ aralashuv hiso- biga flegmona va klechatka nekrozi oldi oladi. Siydik pufagining pastki jarohatida, boshchasi sohasida, siydik infiltratsiyasi oraliqqa, yorg'oq ildiziga va orqa chiqaruv teshigi aylanasiga chiqadi. Uretraning proksimal sohasining jarohatida aniqlanadi: siydik pu- fagining kattalashuvi, uretradan qon ketishi va oraliqning siydikli in- filtratsiyasi. To'g'ri ichak jarohatlari: qorin parda ichi va qorin parda tashqari jarohatlarga bo'linadi. To'g'ri ichak jarohatlari ko'pinchi qovuq, uretra, chanoq sinishi va ichakning boshqa qism jarohatlari bilan qo'shilib ketishi mumkin. Bu jarohatlar shok bilan asoratlanadi. To'g'ri ichak jarohatlanganiigining aniq belgisi bu — jarohatlangan sohadan najas chiqishi. Muhim diagnostik tekshiruv to'g'ri ichakni barmoq bilan tekshirish (barmoq qon bo'ladi). Qorin parda ichi to'rida barmoqda qon kam hollarda aniqlanadi. Bunda asosan bemorlar to'g'ri ichak sohasidagi og'riqdan shikoyat qilishadi. To'g'ri ichak jarohati siydik 139 pufagi jarohatlanishi bilan kelsa, tez-tez qonli siydik va suyuq najas ajraladi. Ba’zida najas va gazlar upetra orqali ajralishi mumkin. To'g'ri ichakning qorin parda ichi yorilganda peritonit bilan asoratlanadi. To‘g‘ri ichakning qorin parda tashqari yoriiishida chanoq kletchatkasida va mushaklarda yiringli yoki chirikli jarayon kuzatiladi. Anaerob infeksiya rivojlanishi mumkin. Download 1.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|