M. M. Aliyev 2019 raqamli texnika va mikroprotsessorlar

2.4. Mantiqiy elementlar kombinatsiyasi 
Raqamli tizimlar mantiqiy elementlar asosida tashkil topadi. Bunday 
mantiqiy elementlar kombinatsiyasi mantiqiy sxema, buleva funksiyasi yoki 
haqiqiylik jadvali yordamida ifodalanadi. 
2.2-jadvalda tasvirlangan haqiqiylik jadvalini koʻrib chiqaylik. Bu jadval (A, 
B, C, D) toʻrtta kirishning barcha mavjud kombinatsiyasini ifodalaydi. Shuni 
ta’kidlab oʻtish lozimki, faqatgina 1010 dan iborat kombinatsiya chiqishida 1 
yoki H signalni beradi. Haqiqiylik jadvalining Buleva funksiyasi 2.2-jadvalning 
sarlavha satrida koʻrsatilgan. Kirish signallari BA operatsiyasiga amal qiladi, 
bundan quyidagi Buleva funksiyasi kelib chiqadi: D*C*B*A= Y (D va YOʻQ – 
С va В va YOʻQ - А kirishlari chiqishda У ni beradi deb oʻqiladi). 
D*
*B*
=Y Buleva funksiyasining haqiyqiylik jadvalini aniqlash 
2.2.-jadval 
Kirishlar 
Chiqish 
Kirishlar 
Chiqish 
D C B A 
Y 
D C B A 
Y 
C
A

---

29 
0 0 0 0 
0 0 0 1 
0 0 1 0 
0 0 1 1 
0 1 0 0 
0 1 0 1 
0 1 1 0 
0 1 1 1 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
1 0 0 0 
1 0 0 1 
1 0 1 0 
1 0 1 1 
1 1 0 0 
1 1 0 1 
1 1 1 0 
1 1 1 1 
0 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
2.17.a-rasmda yuqoridagi Buleva funksiyasi asosida tuzilgan mantiqiy 
sxema tasvirlangan. A av C kirishlari invertorlangan boʻlishi kerak. Chiqishda 
esa toʻrtta kirishdan iborat BA elementidan foydalaniladi. 
Mantiqiy 
sxemaning 
soddalashtirilgan 
koʻrinishi 
2.17.b-rasmda 
tasvirlangan. Bu sxemada invertorlar doira shaklida tasvirlangan, ular inversiya 
doiralari deb ataladi va LOW- faol kirishlar hisoblanadi. Boshqacha qilib 
aytganda, BA elementini faollashtirish uchun 2.17.b-rasmdagi A va C kirishlar 
LOW, B va D kirishlar HIGH boʻlishi kerak. BA elementining faollashishi 
uchun D va B kirishlar HIGH boʻlishi sababli bu kirishlarni HIGH faol kirishlar 
deb ataladi. 
 
а) Buleva funksiyasi asosida;
b) Qisqacha koʻrinishi 
2.17.-rasm Mantiqiy sxemani hosil qilish. 
2.3-jadvalni koʻrib chiqaylik. Ushbu haqiyqiylik jadvalida ikkita kirish 
kombinatsiyasi natijasida chiqishda 1 yoki HIGH signali hosil boʻladi. Ushbu 
haqiyqiylik jadvali uchun Buleva funksiyasi quyidagi koʻrinishda boʻladi: : D* 

---

30 
C* B* A + D *C *B* A = Y (oʻqilishi:: D va YOʻQ- С va YOʻQ - В va YOʻQ -
А yoki D va С va YOʻQ-В va А chiqishdagi Y ga teng). 
2.18-rasm. Mantiqiy elementlarning kombinatsiya sxemasi 
Buleva funksiyasi asosida 2.18-rasmda keltirilgan mantiqiy sxemani hosil 
qilamiz. Shuni ta’kidlab oʻtish lozimki, bunday Buleva funksiyasi 2AND, 3NOT 
va OR mantiqiy elementlardan iborat toʻrdan tashkil topgan. 
D*C*B*A+D*C*B*A= Y dan iborat Buleva funksiyasi uchun haqiyqiylik 
jadvali 
2.3-jadval 
Kirishlar 
Chiqish 
Kirishlar 
Chiqish 
D C B A 
Y 
D C B A 
Y 
0 0 0 0 
0 0 0 1 
0 0 1 0 
0 0 1 1 
0 1 0 0 
0 1 0 1 
0 1 1 0 
0 1 1 1 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
1 0 0 0 
1 0 0 1 
1 0 1 0 
1 0 1 1 
1 1 0 0 
1 1 0 1 
1 1 1 0 
1 1 1 1 
1 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
0