M. M. Aliyev 2019 raqamli texnika va mikroprotsessorlar

2.3.4. Mantiqiy ventil OR (YOKI)
1
 
2.8-rasmdagi mantiqiy ventil YOKI hech boʻlmaganda kirish signallari A 
yoki B dan biri haqiqiy qiymatiga ega boʻlsa, unda chiqish signali Y ham 
haqiqiyga teng boʻladi. 
1
David Money Harris. Sarah L. Harris Digital Design and Computer Architecture. Second Edition. ISBN: 978-
0-12-394424-5. Morgan Kaufmann.2013. p. – 21. 

---

23 
2.8-rasm. Mantiqiy ventil OR (YOKI),(TTL 74S32,74HC32 seriali) 
OR (YOKI) mantiqiy elementi buleva tenglamasi quyidagicha: 
Y = A + B yoki Y = A ˅ B. 
˅ ˗ belgisi birlashish degan ma’noni bildiradi. Odatda tizim yaratuvchilari + 
belgisidan ham foydalanishadi. 
Y = A + B ifoda “Y teng A yoki B ga” degani. 
2.9-rasmdagi misolda axborotni mantiqiy OR (YOKI) element orqali 
ifodalash usuli keltirilgan. 
2.9-rasm. Mantiqiy OR (YOKI) element orqali ifodalash usuli 
2.10-rasm. OR (YOKI) mantiqiy ventilning elektr sxemasi va haqiqiy jadvali 
 

---

24 
2.3.5. Mantiqiy ventil XOR (YOKI ni istisno etuvchi) 
 
 
2.11-rasm. 
Mantiqiy ventil XOR 
(TTL 74HC86 seriali) 
Mantiqiy ventilning XOR (YOKI ni istisno etuvchi) va haqiqiy jadvali. 
2.12-rasmdagi misolda axborotni mantiqiy XOR (YOKI ni istisno etuvchi) 
element orqali ifodalash usuli keltirilgan. 
 
 
 
2.12-rasm. 
Mantiqiy XOR (YOKI ni istisno etuvchi) element orqali ifodalash usuli 
2.3.6. Boshqa ikki kirish signallariga ega mantiqiy elementlar
1
 
Mantiqiy elementlarning kirish va chiqishlari toʻg‘ri va inversiyali kirish va 
chiqishlarga ajratiladi. Inversiyali kirishlar va chiqishlar aylanma orqali 
belgilanadi. 2.13-rasmda koʻp qoʻllaniladigan ikki kirish signaliga ega boʻlgan 
mantiqiy ventillar koʻrsatilgan. 
 

---

25 
2.13-rasm. 
NAND (VA-EMAS),(TTL 74HC00), NOR (YOKI-EMAS),(TTL 74HC02 seriali), XNOR 
(YOKI-EMAS ni istisno etuvchi) mantiqiy elementlar va haqiqiylik jadvalari 
Ushbu holatda invertorlash, misol uchun AND (VA) ventilidan VA-EMAS 
(NAND gate) hosil boʻladi. Y ventilining chiquvchi signali NAND (VA-EMAS) 
haqiqiy boʻladi, ya’ni ikki kiruvchi signal A va B haqiqiy qiymatini qabul qiladi. 
Aniq OR (YOKI) mantiqiy ventilidan YOKI-EMAS (NORgate) ventillar hosil 
boʻladi. 
Uning chiquvchi signali Y agar hech bir kirish signallari A, B haqiqiy 
qiymatni qabul qilmasa shunda haqiqiy boʻladi. 
2.14-rasm. 
NOR (YOKI – EMAS) mantiqiy ventilning elektr sxemasi va haqiqiy jadvali. 
OR (YOKI) ni inkor qiluvchi kirish miqdorlari bilan N ga teng (N-input 
XOR gate) elementini juftlik boʻyicha boshqarish (parity gate) deb ham aytiladi. 
2.1-jadvalda mantiqiy funksiyalarning turlari koʻrsatilgan. 

---

26