M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

Teskari trafaret — bu trafaretlar yordamida fon, rasm bo'yaladi, 
ishlov berilayotgan material rangi saqlanadi.
Trafaret orqali mo‘yqalamda bo'yoq beriladi. Bunda maxsus 
mo'yqalamlardan foydalansa bo‘ladi. Mo'yqalam bilan beriladigan 
bo'yoq quyuqroq bo'lishi kerak, aks holda, u trafaret tagiga oqib 
tushishi mumkin. Ko'p rangli rasmlarni bajarishda bo'yoqlar 
belgilangan izchillikda tartib bilan beriladi.
19

---

Trafaret shablon tayyorlash uchun tasvir chizib olinadi va 
pichoqda ozgina kesib, so'ngra qaychini uzmasdan qirqishga harakat 
qilinadi. Agar uzib-uzib qirqilsa. tasvir noto'g'ri chiqishi mumkin. 
Trafaret shablon 2 xil usulda bo'ladi:
1. Oddiy trafaret shablon.
2. Murakkab trafaret shablon.
Oddiy trafaret shablon, deb bir qismdan iborat bo'lgan tasvirga 
aytiladi.
Murakkab trafaret shablon. deb uch-to'rt qismdan iborat 
bo'lgan shaklga aytiladi. Har bir bajarilayotgan ishga e'tibor, mehr, 
did, farosat talab etiladi.
Suyuq shaffof rang anilin bo'yoqlarni purkash yoki shampun 
bilan sun ish asosida berilgani ma'qul. Tampon yasash uchun bir 
siqim paxtani dokaga solib, mahkam qilib bog'lanadi. Trafaretni 
qog'ozning ustiga qo'yib, uning ustiga bo'yoqqa botirilgan tampon 
bosiladi. Natijada qog'oz ham, trafaret ham bo'yaladi. Trafaret 
olinganda qog'ozda qirqilgan shaklning bo'yalgan izi qoladi. Gul 
solish ishi shu usulda davom etadi. Tarhli trafaret bilan ishlaganda 
quruq rang kukuni yoki ko'mir kukuni tampon qilib o'raladi va 
uni rasm chiziqlari ustiga bosib-bosib olinadi. buning natijasida 
qog'ozga tushirilayotgan naqshning zaif tarhi hosil bo'ladi, zarur 
bo'lsa uning atrofini qalam bilan chizib chiqqan ma'qul.
Shablon — butkul qabul qilingan namunadir. Keramika 
sanoatida lagan, talinka, chashkalarni tayyorlashda doira shablon 
qo'llaniladi. Doira va qaytarma shablondan simmetrik shakldagi 
modellarni yasashda foydalaniladi.
Oddiy, murakkab trafaret va shablon namunalari:
H
*
V
0
^
20

---

Kartoshka, po'kak va o'chirg'ichdan yasalgan muhrdan foyda- 
lanib chizilgan rasmlar.
Qaytarma shablon yordamida model quyidagicha shakllan- 
tiriladi: taxtaga 
0
‘yilgan shablon o'yig'iga yaxshi ishlangan loy 
qo'yiladi, qo'yilgan loyning o'lchami bo'lajak modeldan bir oz 
kattaroq bo'lishi kerak. Shablonni 180 gradusga aylantirib modelning 
birinchi yarmi hosil qilinadi. Aylana shablon tik o'q bilan birlashadi, 
o'q taxta o'yig'idagi loyga o'rnatiladi. Shablon modeli o'q atrofida 
aylantirib yasaladi.
Muhr. Shtamp. Ishlab chiqarishda bosirn kuchi bilan detal 
yasaydigan asbob muhr deyiladi. Muhr shtampning bir turidir. U 
qalin karton yoki rezinadan tayyorlanadi. Turli shakllar o'yib 
ishlangan karton yoki rezina yog'och plactinkaga yopishtiriladi. 
Agarda harflar o'yib tushiriladigan bo'lsa, unda harflarning ko'zgu- 
dagi aksi tushirilishi kerak. Xom kartoshkaga o'yib ishlangan muhr 
va shtamplar uzoq muddat chidamaydi. Muhr va shtamplar uchun 
oddiy bo'yoqlardan ham foydalansa bo'ladi. Bo'yoq paxtaga yoki 
bir necha qavat taxlangan bintga singdiriladi - bu bo'yoq berish 
yostiqchasi xizmatini o'taydi.