М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

2A1 + 3 C l , =
2
AIC I
3
 
AI + N
2
= 2 A I N  
2 A l + 3 S " = A L S ,
A l + 3 C = A L C ,
2 3 
4 3
Aluminiy oksid va gidroksid. Aluminiy oksid AI^Oj— oq rangli 
a n c h a qiyin su y u q la n u v c h i, juda qattiq m o d d a. A lum iniy olish 
u c h u n bosh lan g ‘Ích m ahsulot hisoblanadi. T a b ia td a k o a m d va 
uning turlari ko‘rinÍshida uchraydi. Laboratoriyada A
1^03
aluminiyni 
60

---

kislorodda yondirish yoki aluminiy gidroksidni qizdirish yo‘h bilan 
oiinadi;
4AI + 3 0 ^ = 2 A i p 3 ;
2AI(OH)3 
+ 3 H , 0
AijOj suvda erim aydi va u bilan reaksiyaga kirishmaydi. U
a m fo te r kislotalar va ishqoriar bilan reaksiyaga kirishadi.
a) xlorid kislota bilan:
A ljO j + ÖHCI =
2
A
1
C
13
+ 3 H , 0
b) suyuqlantirilganda qattiq N a O H bilan:
A l,
0 3
+
2
N a
0
H =
2
N a A I
0 3
+ H
, 0
d) N a O H eritm asi bilan:
A l,
0 3
+ 2 N a O H + 7 H , 0 = 2 N a [ A l ( 0 H ) , ( H , 0 ) , |
A m f o t e r g i d r o k s i d i a r n i n g i s h q o r i y e r i t m a l a r i d a e r is h i
gidroksotuzlar (gidroksokomplekslar) hosil boMishi jarayoni sifatida 
qaraladi.
Aluminiy gidroksid. A
1
(
0
H
)3
— o q q a t t i q m o d d a , suvda 
erim aydi. Bevosita y o ‘l bilan a lu m in iy tu z la r ig a ishqorlarning 
eritm alarini t a ’sir ettirib olinadi:
A lC l
3
+
3
N a O H = A l ( O H )
34
. + 3 N a C I
yoki
A P + + 3 0 H = A 1 ( 0 H ) U
A
1
(
0
H
)3
— haqiqiy a m fo te r gidroksid. K islotalar bilan o ‘zaro 
t a ’sirlashganda tarkibida am m oniy kationlari b o r tuzlar hosil qiladi. 
Ishqorlarning eritm alari m o ‘1 m iqdordagi I T b ilan o ‘zaro t a ’sir 
ettirilganda alu m in atlar, y a ’ni alum iniy a n i o n tarkibiga kiradigan 
tuzlar hosil qiladi. M asalan,
A l( O H )
3
+ 3 H * = A F ^ + 3 H , 0
A l( O H )
3
+ O H - + 2 H , 0 = [ A l ( 0 H ) 4 ( H , 0 ) , r
A
1
(
0
H
)3
ning dissotsilanish te n g la m a s id a n k o ‘rinib turibdiki, 
11
^ ionlari m o
‘1
boMganda (ya’ni, kislotali m u h i td a ) , suvdagi

---

e ritm a d a AP* ionlari k o ‘p b o ‘ladl. Ishqoriy m u h itd a , asosan, bir 
zaryadli a n io n [Al(
0
H )^ (H
20
)
2
l hosil b o ‘ladi, e n g barqarordir.
I. 32. Tem ir
T em irn in g e n g m uhim rudalari. T e m i r t a b ia td a tarqalishi 
jih a tid a n m e t a l l a r o ra sida alum iniydan keyin ikkinchi o ‘rinni 
egallaydi. T e m i r n i n g yer p o ‘stlog‘idagi u m u m iy m iqdori 5,1 
%
ni 
tashkil etadi. T e m i r k o ‘pchilik minerallar tarkibiga kiradi. Temirning 
eng m u h i m ru d a la ri quyidagilardir:
1. M agnitli t e m irto s h FCjO^, yuqori sifatli bu itidaning yirik 
konlari U ra ld a bor.
2. Qizil t e m irto s h Fe^O^, uning eng m u h i m yirik koni Krivoy 
rog konidir.
3. Q o ‘ng‘ir te m irto s h FC
2
O
3
+ H^O yirik koni Kerch konidir. 
T abiatda k o ‘p i n c h a katta m iqdorda o ltinguguit kolchedani (pirit) 
F e S j uchraydi. U sulfat kislota olish u c h u n b o sh lan g 'ich xomashyo 
sifatida ishlatiladi.
Fizik x o s s a i a r i . T e m i r yaltiroq k u m u s h s im o n oq metall, 
uning zichligi — 7,87 g / s m \ Suyuqlanish harorati — 1500°C, 
yaxshi plastik xususiyati bor. T em ir b o s h q a k o ‘pgina m etallardan 
farq qilib, m a g n itla sh xossasiga ega.
Kimyoviy x o s s a la r i. Toza te m ir h av o d a barqaror. Am alda 
q o ‘shilganIari b o r tem ird an foydalaniladi. B unday tem ir korroziyaga 
tez uchraydi.
1. T e m i r n a m h a v o d a kislorod b ilan reaksiyaga kirishganda, 
F e O + n H O hosil b o ‘ladi:
3 F e + 
2
O
2
—
Fc j Oj + F eO
2. T e m i r suyullirilganda xlorid va sulfat kislotalarda eriydi, 
y a ’ni v o d o ro d ionlari t a ’sirida oksidlanadi:
F e + 2 H * = F c ' ^ + H j t
3. T e m i r suyultirilgan nitrat kislotada h a m eriydi, bunda tem ir 
(H I) tuzi, suv va nitrat kislotaning qaytarilish mahsuloti NH^ 
yoki H jO bilan
hosil qiladi.

---

4. Y uqori h a r o r a t d a t e m i r suv bugMari b i la n reaksiyaga 
kirishadi:
3 F e + 4 H , 0 = F e , 0 , + 4 H , t
2 
3 4 
2
5. T e m ir isitilganda Cl va S bilan, y u q o ri h a r o r a t d a ko‘mir, 
Si va R bilan reaksiyaga kirishadi: