Махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Маънавий юксалиш - чин юксалиш
Севара АЛИЖОНОВА,
Халқаро журналистика факультети
3 курс талабаси

Маънавият ўз халқининг тарихини, унинг

маданиятини ва вазифаларини чуқур билиш ва тушуниб
етишга суянгандагина қудратли кучга айланади.
И. А. Каримов

Маънавият тушунчаси мустақилликдан кейин расмий истеъмолга кирди. Маънавият тушунчаси, унинг моҳияти ҳақида турли адабиётларда турли фикрлар билдирилмоқда, бироқ уларнинг методологик асоси сифатида Ислом Каримов томонидан берилган таърифни кўрсатиб ўтиш жоиз. Уни маънавият тушунчасига берилаётган таърифлар, унинг жамият ва шахс камолотидаги ўрнини кўрсатиб беришда методологик асос бўлишининг иккита сабаби бор:

Биринчидан, Президентимиз мамлакатимиз ўз мустақиллигини қўлга киритгандан кейин нафақат мамлакатимизда, шунингдек бутун МДҲ мамлакатлари раҳбарлари орасида биринчилардан бўлиб, «Маънавият» тушунчасини илмий истеъмолга киритди ҳамда унинг жамият ва инсон камолотидаги ўрнини илмий асослади. Шунингдек, уни амалиётга тадбиқ этиб келмоқда.
Иккинчидан, у мамлакатда олиб бориладиган ислоҳотларни маънавий соҳада олиб борадиган ислоҳотлар билан узвий равишда олиб бориш зарурлигини илмий асослади ва унга ўзи раҳбарлик қилиб келмоқда. Президентимиз маънавиятнинг жамият тараққиёти ва комил инсонни тарбиялашдаги ролини айрим давлатлар раҳбарлари ва олимларидан олдин кўра билди. Бу энди тараққиёт йўлига кираётган мамлакат учун катта назарий ва амалий аҳамиятга эга бўлди. Буларнинг ҳаммасини жамлаганда айтиш мумкунки, Президентимиз томонидан «Маънавият»га берилган таъриф тўлақонли илмий таъриф бўлиб, унинг барча қирраларини ўзида қамраб олган. У «Маънавият ҳақида гап кетар экан, мен аввало, инсонни руҳий покланиши ва юксалишга даъват этадиган, инсон ички оламини бойитадиган, унинг иймон-иродасини, эътиқодини мустаҳкамлайдиган, виждонини уйғотадиган қудратли ботиний кучни тасаввур қиламан»¹ - деб таъкидлайди. Мазкур таъриф ўзининг мазмуни ва моҳияти билан «Маънавият» нинг барча қирраларини ўзига қамраб олган. Унда инсоннинг ички руҳий оламини ифодаловчи барча компонентлар ўз ифодасини топган ва унинг инсон баркамоллигини таъминлайдиган катта куч эканлиги белгилаб берилган.
Ислом Каримов «Маънавият»га таъриф беришда, унинг жамият тараққиётига ўтказадиган таъсирини ҳам ҳисобга олади ва уни ривожлантириш заруриятини ўз асарларида ҳар доим таъкидлаб келмоқда.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, маънавиятни шахс, миллат, давлат ва жамиятнинг қудратли кучи сифатида ҳамда шаклан ва мазмунан уйғун ҳолатда ўрганиш фақат мамлакатимиз ўз мустақиллигини қўлга киритгандан кейингина бошланди. Маънавиятни бу шаклда ўрганиш эса ҳеч муболағасиз айтиш мумкинки, мустақиллик шароитидаги миллий тафаккур тараққиётимизда янги йўналишдир. Бу йўналишнинг пайдо бўлиши ва унинг концептуал ғояларини назарий жиҳатдан ишлаб чиқиш Президентимиз Ислом Каримов номи билан боғлиқдир. Унинг асарлари, рисолалари, маърузаларида маънавият тушунчасининг моҳияти очиб берилган. Бу маънавиятни мустақил омил сифатида ўрганишда катта аҳамиятга эга бўлди. Чунки ҳар қандай илгари сурилаётган ғояларнинг моҳияти очиб берилмас экан, унинг жамият тараққиётида миллат ва шахс камолотидаги ролини белгилаш мумкин бўлмайди.
Президентимиз миллий тараққиётимизнинг дастури даражасига айланган «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» асаридаёқ маънавиятнинг инсон ҳаётидаги аҳамиятини очиб бериб шундай ёзган эди: «Маънавият инсонга ҳаводек, сувдек зарур. Саҳродаги сайёҳ ҳар доим булоқдан чанқоғини босади. Худди шунингдек инсон ҳам неча – неча азоблар ва қийинчилик билан маънавият чашмасини излайди».²
Мамлакатда ўтказилаётган ислоҳотлар ва унинг вазифаларини белгилаб беришда Президентимиз яна маънавиятни ривожлантириш масаласига қайтиб шундай ёзади: «Моддий ислоҳотлар, иқтисодий ислоҳотлар- ўз йўлига.Уларни ҳал қилиш мумкин. Халқнинг таъминотини ҳам амаллаб туриш мумкин, аммо маънавий ислоҳотлар – қуллик, муътелик исканжасидан озод бўлиш, қаддини баланд тутиш, ота-боболаримизнинг удумларини тиклаб, уларга ворис бўлиш – бундан оғирроқ ва бундан шарафлироқ вазифа йўқ, бу дунёда».³ Яъни, бу ерда Президентимиз ўтказилаётган ислохотларнинг асосий томонини миллий-маънавий тикланиш ташкил қилишини таъкидламоқда. Уларнинг бу ғояларига мувофиқ қуллик, мутелик исканжасидан озод бўлган, ўзининг кимлигини англаган, миллатининг ўзлигини тараннум этган инсонгина мамлакат тараққиётига ўз хиссасини қўшиши мумкин.
Президентимиз маънавият тушунчаси мазмунини очиб берар экан: «Ер, оила, ота-она, болалар, қариндош-уруғлар, қўни – қўшнилар, халқ, мустақил давлатимизга садоқат, инсонларга ҳурмат, ишонч, хотира, виждон, эркинлик - маънавиятнинг маъноси ана шундай кенг»¹ - деб таъкидлайди.
Маънавият ўз-ўзидан шаклланадиган нарса эмас, у аввало ҳар бир инсоннинг ички маънавий салоҳиятини шакллантириш йўлида барча моддий ва маънавий бойликларни ўзлаштириш, Ватан ва миллат манфаатлари йўлида ҳалол, фидойилик билан меҳнат қилиш жараёнида шаклланади. Шу маънода ҳам Президентимиз «Маънавият-тақдирнинг эҳсони эмас. Маънавият инсон қалбида камол топиши учун у қалбан ва виждонан, ақл ва қўл билан меҳнат қилиши керак»² лигини таъкидлайди.
Кўриниб турибдики, Президентимиз маънавиятга «тайёр» холатда қарамайди. Уни шакллантириш ва ривожлантириш, миллатнинг чинакам мулкига, тараққиёт омилига айлантириш учун фидойилик кўрсатиш зарурлигини таъкидламоқда.
Юртбошимиз асарларини қунт билан ўрганар эканмиз, уларда олдинги асарларда илгари сурилган ғоялар кейингиларида ижодий ривожлантирилганлиги, мазмунан ва моҳиятан бойитилганлигини кўрамиз. Энг асосийси шундаки, ана шу бойитиш жараёнида жамият ва миллатимиз тараққиётида содир бўлган ижобий ўзгаришлар билан бир қаторда юзага келган янги муаммоларни ҳал этишнинг назарий асослари ўз ифодасини топган. Шу муносабат билан маънавиятнинг жамиятни ривожланишидаги роли ҳақида Президентимиз томонидан келтирилган қуйидаги фикрларнинг моҳиятини тушуниб олиб, уни бевосита ҳар биримиз ўзимизнинг кундалик вазифамизга айлантиришимиз, миллатимиз ва мамлакатимиз тараққиётини таъминлаш учун муҳим амалий аҳамиятга эгадир. «Барчамиз яхши англаб олишимиз керакки, ҳаётимизнинг бошқа соҳаларидаги аҳвол, амалга оширилаётган ислоҳотларимизнинг самарадорлиги, аввало халқ маънавиятининг тикланиши, тарихий меросимизнинг кенг ўрганилиши, анъаналаримизнинг сақланиши, маданият ва санъат, фан ва таълим ривожи билан узвий боғлиқдир».³
Ҳақиқатан ҳам маънавий қашшоқлик билан ҳеч қачон миллат иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий тараққиётга эриша олмайди. Маънавият ҳар қандай тараққиёт учун манба бўлиб ҳизмат қилади. Чунки маънавият қанча юксак бўлса, қилинадиган ишларнинг самарадорлиги ва унуми ҳам шу даражада юксак бўлади.
Маънавият орқали инсон ва миллат қилинаётган ишларнинг мазмуни ва моҳиятини аниқ тушуниб етади, ўз меҳнатини қувонч ҳамда тараққиёт омилига айлантиришга эришади. Шу маънода ҳам Президентимиз маънавиятни ислоҳ қилишни биринчи даражали вазифа сифатида кун тартибига қўймоқда.