Majburiyatini

ladi.

Ekstensiv misdor — bu ob’ektlar va ularning kismlari, xususi­ yatlari, alokalarining formal uzaro munosabatlarini ifodalovchi tashki mikdor. TM uchun ular ma’lum predmet buyicha ulguruvchi ukuv- chilar uzlashtirish soni, ukuvchilar tomonidan koldirilgan mash- gulotlar soni, pedagoglar tomonidan utkazilgan tadbirlar soni va boiщalar bulishi mumkin.
Intensiv mщdor sifatning ichki mikdori ifodasi, ob’ekt xusu- siyatlarining rivojlanganligi, jadalligi tavsifidir. Masalan, ukuv­ chilar tomonidan bilimning egallanishi darajasi, pedagoglarda shakl- langan kasbiy vazifalarni xal kilish usullari, metodlari tarkibi.

3. 
   Ulchov. Urganilayotgan ob’ektni mikdoriy tavsiflashda vazi- yat va maksadlarga boglik xolda turlicha ulchov kullaniladi.
   

Falsafiy ma’noda ulchov «ushbu mikdor uzgaradigan, uzining muxim xususiyatlarini sakdagan xolda mikdoriy uzgarishlar va mu- xim bulmagan ayrim xususiyatlar tufayli turlanadigan zona» (V. Nevskiy, P. Xudominskiy). Sifat ulchovini sifatga mdыum son- ni nisbat beruvchi ulchovning in’ikosi, deb karash kabul kilingan. Sifat ulchovi sinonimi ob’ektning sifat kursatkichi xisobla-
nadi.
Ta’lim sifatini boshkarishdagi murakkablik shundaki, TMda- gi xar kanday ulchov va baxolash ob’ekta turlicha xususiyatlarni na- moyon etadi. Bir xususiyatni ulchar ekanmiz, boshkalariga e’tibor bermaymiz. Bunday xolda boshkaruv xodimlaridan anik ulchovni topish xamda ulchashning mos metod va vositalaridan foydalanish maxorati talab kilinadi.

3. 
   Samaradorlik — sifatning umumlashgan ulchovi. Samara de- ganda faoliyatda kuyilgan maksadga tuda yoki kisman erish iigtu- shuniladi. Ta’lim sifatining okilona darajasiga erishish TM
   

boshkdruvidagi asosiy makradlardan biri disoblanadi. Shu sabab- li, sifatni boshkdrish ba’zan samaradorlikni boshkdrish deb ay- tiladi.

3. 
   Kursatkichlar — bu ushbu ob’ekt sifatini tashkil k,iluvchi bir yoki bir nechta xususiyatlarning mikdoriy tavsifi.
   

Ob’ektning sifat kursatkichlarini tanlash muammosi eng mu- dim, mikdoriy xususiyatlarni anikdashdan iborat. TMda bunday tan- lashni pedagogik ob’ekt sifatini ulchash va badolash makradi, uning uziga xos xususiyatlari, amal k,ilish shartlari tak,ozo etadi.
Funksiyalarning tizimlashgirilgan tadlili kursatkichlar no- menklaturasini anikdashning samarali metodi bulib xizmat k,ila- di (V. S. Bezrukova). Ushbu metodning modiyati shundaki, dastavval ob’ektni uz vazifasi buyicha kullanishning turli jidatlarini xa- rakterlovchi kuplab dekompozitsion funksiyalar anikdanadi. Sung turli darajadagi kichik funksiyalar ierarxiyasini belgilovchi kup darajali funksiyalar tuzilmasi bunyod etiladi. Bunda dar bir funk­ siya uchun asosiy talablarni ta’riflash damda nisbatan mudimlari- ni ajratib olish zarur. Bunday yondashuv TM ob’ekta sifat kursat- kichlari tarkibini anikdash uchun dam tatbik, egilishi mumkin.
Ta’lim muassasasida asosiy kursatkichlarni tanlashda mudim talabga rioya k,ilish kerak — ob’ekt kursatkichlarining tayanch *ddy- matlari nomenklaturasi mazkur TM uchun ok;ilona bulishi zarur.
Ta’lim sifatining asosiy kursatkichlarini tanlash umumta’­ lim va kasb-dunar dasturlari (fanlari) nisbati bilan tartibga solinadigan kasblar ruyxati, ukuv muddatlari, kasb-dunar dastur- larini amalga oshirish shartlari, TM ga utsipi a kiruvchi bolalar va usm'irlarning umumta’lim damda mednat tayyorgarligi darajasi va boshk,alarga kup jidatdan boglik,.
Teplim sifati uchun asosiy kursatkichlar ob’ekt sifatini ulchash va badolash makradi, TM turi va dasturlarni amalga oshirish dara- jasiga boglik, dolda kuyidagicha bulishi mumkin:

• 
  TM utgan yillar davomida erishgan ta’lim sifat kursatkich- lari k,iymati;
  
• 
  tegishli mutaxassislar tayyorlash sifati normativlarida, unga kuyiladigan talablarda, DTSda ifodalanuvchi ta’lim sifat kursat- kichlari k,iymati;
  
• 
  yoshlarni anik, kasblar buyicha kasbiy tayyorlash sifatida eri- shilgan jadon darajasi va boshkdlar.
  

Ta’lim sifatini boshk,arishda birinchi navbatda ob’ekt sifat kursatkichlarining normativ-dukuksy dujjatlar bilan tartibga solinuvchi nominal k,iymatiga k,arab ish tutiladi. Ularda kursat­ kichlar kdymati, albatta, mazkur ob’ekt namoyon etadigan xususiyat- lar, belgilar va boshka xarakteristikalar chegarasiga ega buladi.

28. 
    — Ta’lim sifatini boiщarish
    

Bunday \olda ta’lim jarayoni tashkilotchilari belgilangan ulchov, normativlarga tayanadilar.
Ob’ekt sifatining normativ kursatkichlari nomenklaturasini ishlab chikishda davlat, jamiyat, ta’lim oluvchilarning e:dtiyojlari disobga olinadi. Sh uning uchun ta’lim sifat kursatkichlarining keyingi tasnifini kuyidagicha berish mumkin:

1. 
   Tashk,i kursatkichlar — ta’limni boshkarish organlari, muay­ yan TMda mutaxassis tayyorlashga buyurtma berganlar, usmirlarning ota-onalari, umumta’lim TM bitiruvchilari va boshkalar foydala- nishi uchun shakllantiriladi.
   
2. 
   Ichki kursatkichlar — eng avvalo, boshkaruv xodimlari, mu- dandis-pedagog xodimlar, ta’lim oluvchilar, TM jamoat organlari uchun muljallangan. Birok ular ta’limni boshkarish madalliy organ­ lari apparata xodimlari, attestatsiya komissiyalari, shuningdek, ta’lim oluvchilarning ota-onalari va boshkalar uchun urganish va badolash predmeti dam bulishi mumkin.
   

Iste’molchilarning dar bir toifasi sifatni uziga muvofik da­ rajada baxrlab, unga uzga ma’no berishini ta’kidlash joiz.
Davlat sifatga — yoshlar ta’limning asosiy yunalishlari bi­ lan tuda kamrab olinishi (ukishga kiruvchilar va tayyorlangan muta- xassislar soni); TM faoliyati yunalishlarining DTS respublika va mintakaviy komponentlariga mosligi; uzlashtirilayotgan das- turlar boskichi soni damda ularning kasbiy tugallanganligi va bo­ shkalar nuktai nazaridan karaydi.
Buyurtmachilarni, eng avvalo, bitiruvchi ishchi kadrlarning kon- kret ixtisosligi, kasb buyicha berilgan malaka; bitiruvchilarning kasbiy vazifalarni dal etishga tayyorlik darajasi, shaxsning kas­ biy sifatlari kiziktiradi.
TM boshkaruv xodimlari sifatning kursatib utilgan komponent - laridan tashkari, ta’lim oluvchilarning uzlashtirishi, davomati, kontingentning saklanishi; TM ga kiruvchilar salodiyati sifati kursatkichlari va boshkalardan foydalanib, ta’lim sifatini urga- nadilar va badolaydilar. Ta’lim muassasasi direktori, eng avva­ lo, ta’lim sifatining integrativ, kompleks, umumlashgan kursat­ kichlari bilan shugullanishi kerak.
Muuandis-pedagog xodimlar kuyidagi sifat kursatkichlaridan foydalanadilar: tulivushk, ukuvchilar tomonidan ta’lim dasturla- rining chukur uzlashtirilishi, davomat va uzlashtirish; umumiy va maxsus kunikma damda malakalar shakllanganligi darajasi, fuka- rolik pozitsiyasi shakllanganligi; mustakil ta’lim olishga tayyor­ lik darajasi va boshkalar. Ukdtuvchilar tarkibi ayrim sifat kursat­ kichlaridan dam, umumlashtirilgan sifat kursatkichlaridan dam foy­ dalanadilar.
Ta’lim oluvchilar ta’lim sifatini individual umumta’lim va kasbiy rivojlanish, egallangan bilimlar, faoliyat usullarining mustaxkamligi va yetarliligi bilan boglaydilar.
Ta’lim sifatini baxolashga yondashishdagi tashk,i fark va rang- baranglikka karamasdan, ularning xammasi uzaro boglangan xamda umumiy asosga ega.