Makorim ul-axloq

Navoiy munojot g‘azallarini yodlash va ularni g‘oyaviy-badiiy jihatdan tahlil qilish

• 
  “Kelmadi” radifli g`azali tahlili:
  
• 
  Hajmi: 7 bayt 14 misra
  
• 
  Qofiyalanish tartibi: a-a b-a d-a e-a f-a g-a h-a
  
• 
  Vazni: Ramali musammani mahzuf(yoki maqsur)
  
• 
  Foilotun –foilotun-foilotun-foilun(yoki foilon)
  
• 
  _V_ _ /_ V _ _ / _ V _ _/ _ V _
  
• 
  Matla`: Kecha kelgumdir debon ul sarvi gulro` kelmadi,
  
• 
  Ko`zlarimg`a kecha tong otquncha uyqu kelmadi.
  
• 
  Maqta`:Ey Navoiy, boda birla xurram et ko`ngling uyin,
  
• 
  Ne uchunkim boda kelgan uyga qayg`u kelmadi.
  
• 
  Begona bayt:Tolibi sodiq topilmas, yo`qsa kim qo`ydi qadam,
  
• 
  Yo`lg`akim , avvalqadam ma`shuqe o`tru kelmadi.
  

Navoiy oshiqona g‘azallarini yodlash va ularni g‘oyaviy-badiiy jihatdan tahlil qilish.

• 
  Alisher Navoiy o’zining poetik asarlarida fikrning obrazliligi va ta’sirchanligini ta’minlaydigan, ma’noni bo’rttirishga, kuchaytirishga xizmat qiladigan, ohangdorlik va musiqiylikni oshiradigan lafziy san’anlarning turli ko’rinishlaridan foydalandi. Lafziy san’at turlaridan biri – tasdir san’ati poetikada muhim stilistik vosita hisoblanadi. Bu san’at o’zbek tili leksikasining stilistik figurasi sifatida nihoyatda murakkab vosita bo’lib, u klassik adabiyotda keng qo’llanilgan.
  
• 
  Alisher Navoiy o’z asarlarida tasdir san’ati yordamida so’zni o’ymakorlarcha ishlatib, o’zbek adabiy tilining ichki imkoniyatlari kengligini yana bir bor namoyish qildi. Ayni vaqtda ulug’ shoirning bu poetik san’atini yaratishdagi mahoratini ham ko’rish mumkin.
  

Ma’lumki, klassik she’riyatda tasdir san’ati so’z qaytarig’i asosida yaratiladi, ya’ni bayt misralarida bir so’zni qaytarib qo’llash orqali hosil qilinadi. Bunda birinchi misra boshida qo’llanilgan so’z, ikkinchi misra oxirida yana aynan takrorlanadi. Arabcha tasdir so’zining lug’aviy ma’nosi ham xuddi shu ma’noni anglatadi. Tasdir san’ati haqida she’riy san’atlarga bag’ishlangan asarlarda va maxsus ilmiy maqolalarda qimmatli ma’lumotlar berilgan. Tasdir san’ati bayt misralarida takrorlanib kelishi jihatidan yana bir she’riy san’at tasbega o’xshab ketadi. Lekin she’riyatda qo’llanilishiga ko’ra, bir-biridan katta farq qiladilar.

• 
  Ma’lumki, klassik she’riyatda tasdir san’ati so’z qaytarig’i asosida yaratiladi, ya’ni bayt misralarida bir so’zni qaytarib qo’llash orqali hosil qilinadi. Bunda birinchi misra boshida qo’llanilgan so’z, ikkinchi misra oxirida yana aynan takrorlanadi. Arabcha tasdir so’zining lug’aviy ma’nosi ham xuddi shu ma’noni anglatadi. Tasdir san’ati haqida she’riy san’atlarga bag’ishlangan asarlarda va maxsus ilmiy maqolalarda qimmatli ma’lumotlar berilgan. Tasdir san’ati bayt misralarida takrorlanib kelishi jihatidan yana bir she’riy san’at tasbega o’xshab ketadi. Lekin she’riyatda qo’llanilishiga ko’ra, bir-biridan katta farq qiladilar.
  
• 
  Navoiyning lirik merosi shoir ijodining bir qator nazariy masalalariga bag’ishlangan asarlar tarkibida u yoki bu masala bilan bog’liq holda tadqiq etilgan. Navoiyning falsafiy-ijtimoiy qarashlari, uning satirasi, ijodiy metodi hamda mahorati masalalariga bag’ishlangan monografik tadqiqotlar ana shular jumlasidandir.
  
• 
  Bir qator tadqiqotlar bevosita shoir lirik merosini turli aspektlarda tekshirishga bag’ishlangan.