Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash

14-chizma. Jamg’arish-investitsiya grafigi. 
Agarda, tadbirkorlar uy xo`jaliklarining jamgarmalari miqdorida investitsiya 
qilishsa, ishlab chiqarish hamda bandlik darajalari doimiy bo`lib qoladi.
Klassik iqtisodchilar ta`kidlashlaricha, kapitalizmning o`ziga xos pul bozori 
mavjud va bu bozor jamg’arma va investitsiyalarning tengligini ta`minlaydi. Bunda 
tenglashtiruvchi omil rolini foiz stavkasi o`taydi (14-chizma). Shuning uchun ham 
to`liq bandlik mavjud bo`ladi. Bu iqtisodchilar davlatning iqtisodiyotga aralashuvi 
qisqa muddatli samara bersada, uzoq muddatga, oxir-oqibat bozor iqtisodiyotining 
tabiiy harakat mexanizmiga notabiiy aralashilganligi uchun, salbiy oqibatlarga olib 
keladi deb hisoblashadi. 
 
 
 
 
 

---

7 
2. Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari. 
1936 yili ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns kapitalizm iqtisodiyotiga 
yangi, ish bilan bandlik nazariyasini kiritadi. U o`zining «Pul, foiz va ish bilan 
bandlikning umumiy nazariyasi» asarida yangicha iqtisodiy muvozanat nazariyasini 
izohlab berdi. 
Keyns makroiqtisodiy muvozanatga to`liq bo`lmagan bandlik sharoitida ham 
erishish mumkinligini, to`la ish bilan bandlik qonuniy holat emasligini, balki 
tartibga solinmagan iqtisodiyotda tasodifiy ro`y berishigina mumkinligini isbotlab 
berdi. Shuningdek, bu nazariyada iqtisodiyotdagi tebranishlar faqat urush, tabiiy ofat 
va shu kabi vaziyatlargagina bog’lik emasligini, balki u tinchlik yillarida ham ichki 
omillarning salbiy oqibatlaridan kelib chiqishi mumkinligi asoslagan. Ishsizlik va 
inflyatsiyaning kelib chiqishi investitsiya va jamg’armalarga bevosita bog’liq. 
Narxlarning oshishi va ish haqining pasayishi boshqa 
salbiy omillar bilan birga 
iqtisodiyotning beqarorligiga olib keladi. 
Bunday nomutonosibliklar rejalashtirilgan investitsiyalar va jamg’armalarning 
bir-biriga mos kelmasligi tufayli ro`y beradi.(16-chizma). 
Bunga sabab birinchidan, jamgarish va investitsiyalash to`grisidagi qarorlarni 
har xil guruhlardagi odamlar turli maqsadlarda qabul qilishi bo`lsa, ikkinchidan, 
jamg’aruvchilar va investorlarni jamg’arish va investitsiyalashga turlicha sabablar 
undaydi. Keynschilar fikricha, jamg’arma va investitsiyalar bitta omilga bog’liq 
bo`lmagan holda turli sabablar asosida amalga oshiriladi. Masalan, kishilar qiymati 
o`zining ish haki miqdoridan ortiq bo`lgan mahsulotlarni sotib olish uchun, masalan 
avtomobil’ yoki televizor xarid qilish uchun jamg’arishadi. Jamg’armalar biror 
shaxs yoki oilaning kelajakdagi iste`molini qondirish maqsadida, ya`ni, uy 
xo`jaliklari oila boshlig’ining nafaqaga chiqqandan keyingi hayotini yoki bolalari 
kelajagini ta`minlash maqsadida amalga oshiriladi. Bundan tashqari jamg’armalar 
tasodifiy vaziyatlarda foydalanish maqsadida ham amalga oshiriladi. 
Investorlarni investitsiya qilishga undovchi sabablar esa foiz stavkasi bilan 
birga kutilayotgan sof foyda normasi hamdir. 

---

8 
Klassiklar nazariyasi bo`yicha jamg’arma va investitsiyalar miqdorini 
aniqlaydigan asosiy omil foiz stavkasi hisoblanadi. Agarda, u oshsa, uy xo`jaliklari 
kamroq iste`mol qilib, ko`proq jamg’arishga harakat qilishadi. Uy xo`jaliklarida 
jamg’armalarning ko`payishi kredit narxlarining kamayishiga olib keladi. Bu esa o`z 
vaqtida investitsiyaning o`sishini ta`minlaydi.
Keynschilar fikricha esa, foiz stavkasi emas, balki aholining ixtiyoridagi 
daromadi iste`mol va jamg’arish dinamikasini belgilab beradi. Keltirilgan nazariy 
asoslarga tayangan holda Keyns o`zining makroiqtisodiy muvozant modelini ishlab 
chiqdi.