Manasova Izumgul Syerdanovna Qosimov Xayriddin Olimovich ovqatlanishning gigienik asoslari

 
MIKROBLAR TUSHGAN OVQATDAN 
To‘rtinchi iqlimiy sharoitda qayd etilgan hamma ovqatdan zaharlanishning 95% ini mikrobli 
ovqatlardan zaharlanish tashkil etadi. Bularning asosiy qismi ovqat toksikoinfeksiyalaridir. Ovqat 
toksikoinfeksiyalari deb, tirik mikroblar ko‘p miqdorda tushgan ovqatni iste’mol qilish natijasida o‘tkir va 
o‘rtacha o‘tkir kechadigan, to‘satdan paydo bo‘lgan kasalliklarga aytiladi. 
ICHAK TAYOQCHASI VA PROTEY QO‘ZG‘ATADIGAN TOKSIKOINFEKSIYALAR 
Ichak tayoqchasining ko‘p sonli serologik guruhlari orasida oziq-ovqat mahsulotlariga tushib ovqat 
toksikoinfeksiyasini qo‘zg‘atadigan enteropatogen turlarining ikkita toifasi aniqlangan. Ovqat 
toksikoinfeksiyalarini ikkala kategoriyadagi ichak tayoqchalari va enterotoksin ishlab chiqaradigan 
tayoqchalar qo‘zg‘atishi mumkin. Ichak tayoqchalarining tashqi muhitda, shuningdek, suvda va oziq-ovqat 
mahsulotlarida topilishi sanitariya amaliyotida zararlanish hisoblanadi. Ovqat toksikoinfeksiyalarini 
qo‘zg‘atuvchilari, shuningdek, protey turidagi chirindi mikroblar (asosan, Bas. proteus vulgaris) tashqi 
muhitda ayniqsa, chiriyotgan oqsil qoldiqlarida keng tarqalgan. U xomligicha issiqlik ishlovi berilgan go‘shtli 
va baliqli taomlar, ichak-chavoqdan tayyorlangan kolbasa, kartoshka qaylasi va boshqalarda ko‘payishi 
mumkin. Proteyning ko‘payishi uchun qulay harorat 25—37°C hisoblanadi. Binobarin, oziq-ovqat 
mahsulotlariga protey yaxshi yuvilmagan oshtaxtalar, pichoqlar, vilkalar, qiymalagichlar va boshqa anjomlar, 
xodimlar qo‘lidan, tuproqdan va chiriyotgan oqsil qoldiqlari tutgan boshqa narsalardan tushadi. Tez 
buziladigan mahsulotlarni oshxonada yuqori haroratda uzoq vaqt saqlash natijasida bir gramm mahsulotda 
100 milliardgacha protey mikrobi ko‘payishiga olib kelishi mumkin. Bunday mahsulotda 2—2,5 soat ichida 
qaynatilmasdan iste’mol qilinadigan ovqat toksikoinfeksiyasi paydo bo‘lishi mumkin. Protey oziq-ovqat 
mahsulotlarida talay miqdorda ko‘payganda ham ularning organoleptik xossalari yomonlashmaydi, chunki 
protey oqsillari parchalanmaydi. KKlliinniikkaassii.. KKlliinniikkaassii.. Klinikasi. Enteropatogen ichak 
tayoqchalari va protey mikrobi qo‘zg‘atadigan kasallikning inkubatsion davri 4—24 soat bo‘lib, u organizmga 
tushgan enteropatogen ichak tayoqchalari va proteyning miqdoriga bog‘liq. Bu tayoqchalar ko‘p tushsa va 
organizm darmonsizlanib qolsa, inkubatsion davr 2—4 soatgacha qisqaradi, tayoqchalar kam miqdorda 
tushganda va organizm kuchli bo‘lganda 48 soatgacha uzayadi, kasallik birdan boshlanadi, ko‘ngil ayniydi, 
bosh aylanadi, tana hororati 37,5—39°C gacha ko‘tariladi, qorin damba-dam g‘ijimlab og‘riydi, kuchli ich 

---

68 
ketadi, ba’zan teriga nim pushti rang toshmalar toshadi. Ko‘pincha oyoq mushaklari tortishib og‘riydi. 
Kasallik 2—3 kunga, kamquvvatli bemorlarda esa 7 kungacha cho‘ziladi. Sog‘ayish davri 2—4 kun davom 
etadi. Aksari asoratlari kuzatilmaydi. Kasallik bolalarda va keksa yoshdagi kishilarda og‘ir kechishi, ba’zan 
fojeali tugashi mumkin. Mikrobning bu turi ko‘proq, go‘shtli, qiymali taomlar: kotlet, go‘shtli blinchik, 
flotcha makaron, salatlar - vinegretlarga ko‘p tushadi. Ichak tayoqchasi proteyning miqdori 1 g mahsulotda 
100 milliondan bir necha milliard mikrob tanachalarigacha yetadi. Tayyor taomlarni 25—37°C da uzoq 
muddat saqlash va keyin ularni isitmasdan ovqatga ishlatish oqibatida mikrob ko‘payib ketadi. Binobarin, 
protey yoki enteropatogen ichak tayoqchalari qo‘zg‘otgan toksikoinfeksiyalarning tarqalish o‘chog‘i 
mahsulotning zararlanganligi, uni tarqatish tartibi va muddatlari buzilganligi hisoblanadi. Profilaktikasi. 
Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. Zaharlanishning oldini olish maqsadida quyidagi 
tadbirlarni bajarish darkor: a) oziq-ovqat korxonalari xodimlari shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilishlari 
shart; 
b) oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadigan uskunalar va anjomlar bekam-u ko‘st bo‘lishi, yuvilmasdan 
ishlatilmasligi lozim; v) umumiy ovqatlanish va oziq-ovqat sanoati korxonalarida hasharotlar va 
kemiruvchilarni yo‘qotish, shuningdek, buzilayotgan mahsulot va nishxo‘rdning yig‘ilib qolishiga yo‘l 
qo‘ymaslik zarur; g) tez ayniydigan, ayniqsa, tayyor taomlarni tarqatish qoidalariga qattiq amal qilish shart.