Марказий ва периферик нерв тизими. Вегетатив нерв тизими тузилиши. Сезги ва ҳаракат ўтказув йўллари соат

Ўрта қулоқнинг қон томирлари ва нервлари. Ўрта қулоқни а.carotis 
externa тармоқлари (а.auricularis posterior, а.мaxillaris, а.pharyngea ascendens 
лар) қон билан таъминлайди. 
Веналар артериялар билан ёнма-ён бориб plexus pharyngeus га 
қуйилувчи v. meningeaе mediaе ва v. auricularis profunda дан иборат. 
Нервлари: сезувчи толалар тил-ютқин нервининг тармоғи – n. tympanicус 
бўлиб, ички уйқу артерияси чигалининг тармоқлари билан бирга ноғора 
чигали (plexus tympanicus)ни ҳосил қилади. Бу чигалнинг юқори давоми 
бўлмиш кичик тошсимон нерв – n. petrosus minor қулоқ тугунига (ganglion 
oticum) боради. 
Ички қулоқ (auris interna) ёки лабиринт икки қисм – ташқи томондаги 
суяк қисми (labyrinthus osseus) ва унинг ичкарисида жойлашган парда қисми 
(labyrinthus membranaceus)дан тузилган бўлиб, чакка суягининг пирамида 
қисми ичида жойлашган. Лабиринт ярим ҳалқасимон учта канал (canales 
semicirculares), лабиринт даҳлизи (vestibulum labyrinthus) ва чиғаноқдан 
иборат. 
Суяк лабиринт (labyrinthus osseus) даҳлизи (vestibulum labyrinthus) 2–3 
томчи сув сиғадиган бўшлиқ бўлиб, ўрта қулоққа юмалоқ тешикча ёки 
даҳлиз ойначаси (fenestra vestibuli) билан овал тешикча ёки чиғаноқ ойначаси 
(fenestra cochleaе) орқали қўшилиб туради. Fenestra vestibuli ўрта қулоқда 
жойлашан узанги (stapes)нинг асоси билан қопланган бўлса, fenestra vestibuli 
иккиламчи парда (membrana tympani secundaria) билан ёпилган. Даҳлизнинг 
орқа томонида жойлашган бешта тешик учта ярим ҳалқасимон канал 
оёқчаларига қўшилади ва даҳлизнинг олд томонидаги тешик орқали чиғаноқ 
билан бирлашади. Бундан ташқари, даҳлизнинг медиал деворидаги даҳлиз 
қирраси (crista vestibuli) уни иккита чуқурча – чўнтакка ажратиб туради. 
Улардан олдингиси юмалоқ чўнтакча – recessus ellipticus, орқадагиси узунчоқ 
чўнтакча – recessus sphericus бўлиб, у ярим ҳалқасимон канал тешикларига 
яқинроқ жойлашган. Бу чўнтакчада даҳлиз сув йўли (aqueductus 
vestibuli)нинг ички тешиги (apertura interna aqueductus vestibuli) жойлашган. 
Даҳлиз ичидаги бўшлиқ ана шу канал ва тешик орқали ташқари халтача 
билан қўшилиб туради. Бу ҳол даҳлиздаги суюқлик миқдорининг бир 
меъёрда бўлишини таъминлайди. 
Суяк ярим ҳалқасимон каналлар – canalis semicirculares ossei учта 
(юқори, орқа ва ташқи) ярим ҳалқасимон каналлардан иборат бўлиб, улар уч 
текисликда жойлашган. Жумладан, олдинги ярим ҳалқасимон канал (canalis 
semicircularis anterior) сагиттал текисликда, орқа томондаги ярим ҳалқасимон 
канал (canalis semicircularis posterior) фронтал текисликда, ташқи томондаги 
ярим ҳалқасимон канал (canalis semicircularis lateralis) горизонтал текисликда 
жойлашган. Ҳар бир каналнинг иккита оёқчаси бўлиб, бири оддий – crus 
simplex, иккинчиси (орқадагиси) бир оз кенгайган ампула (ampula ossea) 
шаклида бўлиб, бу оёқчалар crus ampullare номи билан аталади. Ярим 

---

ҳалқасимон каналларнинг олдинги оддий оёқчалари (crus ossea) қўшилиб, 
битта умумий оёқча (crus osseus communae)ни ҳосил қилади. Натижада учта 
ярим ҳалқасимон каналнинг олтита оёқчаси бешта тешик бўлиб даҳлизга 
очилади. 
Чиғаноқ (cochlea) даҳлиз пастидаги айлана атрофида спиралга ўхшаб 
2,5 марта айланишидан ҳосил бўлган канал (canalis spiralis cochleaе), унинг 
биринчи айланаси 6 мм, иккинчиси 4 мм ва учинчиси 2 мм. Уларнинг бири 
иккинчисидан кичиклашиб боради. Чиғаноқнинг кенгайган томони (асоси – 
basis cochlea) ички эшитув йўлига қараб жойлашган, учи – гумбази (cупула 
cochlea) ўрта қулоқ томонга қараган. Чиғаноқ ўқи (модиолус)дан чиғаноқ 
бўшлиғига учбурчак шаклидаги спиралсимон суяк пластинка (lamina spiralis 
ossea) чиқади. Бу пластинка гумбазга бориб спиралсимон суяк пластинка 
илмоғи (hamulus laminaе spiralis)ни ҳосил қилади. Илмоқ ўз навбатида 
овалсимон тешикни чегаралаб (helicotrema) туради. Суяк пластинка ва унинг 
ичидаги чиғаноқ парда (membrana spiralis) чиғаноқ бўшлиғини даҳлизга олиб 
кирувчи нарвон – scala vestibuli ва чиғаноқ тешиги орқали ўрта қулоққа 
тушувчи нарвон (scala tympani)га ажратиб туради. Чиғаноқ ўқи билан 
спиралсимон пластинкалар (пластинканинг орқа томонида) орасида нерв 
тугунчаси (g. spirale) жойлашадиган спиралсимон канал (canalis spiralis 
modioli) бўлади. Спирал пластинкадаги майда тешикчалар орқали нерв 
толалари Корти (спирал) аъзосига боради.