Маъруфжон йўлдошев


Download 240.02 Kb.
bet19/37
Sana01.03.2023
Hajmi240.02 Kb.
#1240139
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   37
55


узи хам нарса эмас факат мато. Х,икоянинг умумий интонацияси, вокеа ривожи айни уринда мато сузини бошка синоними билан алмаштиришга имкон бермайди.»
102
Бу холат ёзувчилар томонидан кулланган ухшатиш конструк цияларда янада аник куринади. Махоратли адиб Чулпон асарларидан бундай холатларни истаганча топиш мумкин. Масалан: Бурунги суфидан, якиндагина келиб бир хафта ётиб кетган суфидан асар йук. Унинг ранги мачитнинг жайдари шамидек сап-сарик... гуё касалдан якиндагина бош кутарган. Парчада суфининг-рухоний кишининг сунган, саргайган ранги масжиднинг жайдари шамига ухшатилган. Таъкидлаш лозимки, ёзувчи тасвирдаги холат, кахрамон рухияти учун фавкулодда мувофик ухшатиш эталони танлаган, яъни кахрамон - рухоний, шам - масжидники, кахрамон - гариб, дардман, шам - жайдари, арзонбахо, кахрамон туганмас дард билан адойи тамом булиб бормокда, шам - ёниб тугашнинг хам рамзий ифодачиси. Сап-сарик сифати билан ифодаланган ухшатиш асосидаги белги бенихоя куюклашиб, катта бир дард шаклини олган.103 Шунинг учун хам мазкур уриндаги бирликларни синоними билан ёки бошка бирор суз билан алмаштириб булмайди. Алмаштирилса асар бадиятига путур етади.

  1. Матн вариантларини киёслаш усули. Бу усул оркали маълум асар матни бошка вариантлари билан киёсланади ва лисоний фаркларнинг мохияти адиб нуктаи назари, бадиий-эстетик нияти хамда асар гоясига боглаб ёритилади. Ёзувчининг бадиий асар тили устида ишлашини урганишда, ёзувчи тузатишларни айни бир мазмунни ифодалашга каратилган турли воситаларни аниклашда ва умуман ёзувчининг тилдан фойдаланишдаги мохоратини белгилашда бу усул яхши самара беради.

Масалан, «Навоий» романининг кулёзмасида:
-Бувижон, - хаяжонланиб сузлади Дилдор, - курсангиз айтинг, хеч кандай ёмон ниятда булмасин, тинч юрсин (600-бет).
Нашрда: -Бувижон, - шивирлади у, - уни курсангиз айтинг, хеч кандай ёмон ниятда булмасин, тинч юрсин (237-бет).
Бу эпизодда сухбат подшох харами дарвозаси ёнида юз беряпти. Вазият ва рухий холат уйгунлиги иккинчи вариантда аник куринади. Ёки «Шум бола» кахрамони - Коравойнинг ёши дастлабки нашрда 17, кейинги нашрда 14 деб берилган. Бунда хам кахрамоннинг хатти -харакати ва ёши уртасида мувофиклик хисобга олинган.
Бу бевосита ёзувчининг тузатишлари. Шундай холатлар буладики, асар матни ноширлар томонидан ёки адабиётшунослар тарафидан атайин узгартирилади. «Уткан кунлар» романи бир неча узгартишлар билан нашр этиб келингани купчиликка маълум. Чулпоннинг «Ойдин кечаларда» хикояси хакидаги маколасида адабиётшунос Ж.Худойбердиев шундай ёзади: «Кампирнинг каригон, куригон кузларига йирок - йирок ерлардан икки томчи ёш келди. Бутун танини, бутун аъзоларини босиб, эзиб, сидириб келган у икки томчи ёшни енги билан артгандан кейин:

  • Отаси хам шундок, кизим. - деди.»

Ушбу парчадаги Зайнаб кампирнинг гапи Наим Каримов келтирган кучирмада нима учундур «Отаси хам шундок эди, кизим» тарзида берилган. Яъни Чулпон сузлари орасига «эди» сузи киритилган ва кизим сузидан кейинги уч нукта эса тушириб колдирилган. Матннинг шу хилда бузилиши хикоя мазмунини узгартирган, асарни бошкача тахлил килишга сабаб булган. Зайнаб кампирнинг кузларига ёш келиши, «Отаси хам шундок эди, кизим» деб гапириши гуёки келинига тасалли бергандек туюлади. Бундан Кодиржоннинг отаси хам янги уйланганда кечалари каерларгадир кетиб колган, Зайнаб кампир хам ёшлигида хурланган, деган тасаввур хосил булади.
Аслида, ёзувчи кампирнинг биргина шу гапи билан фожеанинг кулами яна-да кенг эканлигини, нафакат янги уйланган Кодиржон, балки чол булиб колган унинг отаси хам кечалари уйида булмаётганлигини билдирган.104

  1. ЛуFатларга асосланиш усули. Асар тили, айникса тарихий мавзудаги асар ёки таржима асарларининг тил хусусиятлари текширилаётган пайтда тегишли лугатларга


102 Миртожиев М., Махмудов Н. Тил ва маданият. -Т: «Узбекистон», 1992.


103 Бу хакда каранг: Йулдошев М. Чулпон сузининг сирлари. -Т: «Маънавият», 2002.


104 Худойбердиев Ж. Суз-узга маъни узгадур. -Т., 1997.



Download 240.02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling