Маъруфжон йўлдошев


Download 240.02 Kb.
bet16/37
Sana01.03.2023
Hajmi240.02 Kb.
#1240139
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   37
52


Бадиий матннинг лисоний тахлили курсининг методологияси диалектик тафаккур конуниятларига асосланади. Методология сузи юнон тилидан олинган булиб,
metodos-йул, усул ва logos-таълимот демакдир. Бошкача килиб айтганда, инсоннинг назарий ва амалий фаолиятини тугри уюштириш, ташкил этиш хакидаги таълимотдир. Диалектик тафаккур нарса ва ходисаларнинг мохияти уларнинг бир-бири билан алокадорлиги ва ривожланиши фалсафий конунлар, тушунчалар (категориялар) тизими ёрдамида очиб беради. Диалектиканинг конун ва тушунчалари вокеликдаги нарса ва ходисаларнинг энг умумий алокасини акс эттириб, инсонда нарсаларнинг мохиятига чукур кириб бориш ва онгли тахлил килиш имкониятини яратади. Лекин мазкур конуниятлар муайян бадиий асарга татбик килинганида унинг хусусий томонларини хисобга олиш зарур. Шундан келиб чикиб, бадиий матнни лисоний тахлил килиш жараёнида куйидаги тамойилларга таяниб иш курилса максадга мувофик булади деган фикрдамиз:

  1. Шакл ва мазмун бирлиги тамойили.

  2. Макон ва замон бирлиги тамойили.

  3. Хусусийликдан умумийликка утиш тамойили.

Тахлил усуллари сифатида эса куйидагилар эътироф этилади:

  1. Илмий мушох,ада усули.

  2. Лисоний табдил усули.

  3. Матн вариантларини киёслаш усули.

  4. ЛуFатларга асосланиш усули.

  1. Шакл ва мазмун бирлиги тамойили

Борликдаги нарса ва ходисалар уртасидаги алокадорлик, богланиш турларидан бири шакл ва мазмуннинг диалектикасидир. Шакл ва мазмуннинг диалектик бирлиги тушунчаси хар кандай матн учун зарурий хусусият хисобланади. Файласуфлар мазмунга «муайян нарса ва ходисаларни тавсифловчи ички элементлар ва узгаришларнинг мажмуи» деб бахо берадилар. Шаклни эса «мазмунни ифодалаш усули, ташкил этувчиси» сифатида талкин киладилар. Шакл ва мазмун бир-бири билан шундай богланиб кетганки, бирида сезилган нуксон иккинчисидаги бутунликка путур етказиши мумкин. Шакл ва мазмун мувофиклиги бузилса, муаллифнинг нияти тула намоён булмай колиши турган гап. Бунда асосий эътиборни матн ва унинг жанр хусусияти уртасидаги мувозанатга каратган холда, матндаги лисоний бирликларнинг матн табиатига мослиги масаласини хам диккат марказидан кочирмаслик керак. Масалан, кахрамон рухиятидаги газабланиш холатини ифодалашда сикик жумлаларнинг ишлатилиши, дагал ва чет сузларнинг кулланиши кабилар хам мазкур тамойил асосида текширилиши мумкин. Ёки муаллиф нуткини куздан кечирадиган булсак ижобий кахрамон тасвирида кутаринки бир рух, ёркин ранглар ва ёкимли ифода тарзини сезамиз. Сузлар хам шунга мос танланади. Салбий кахрамон тасвирида эса бунинг тескарисини кузатамиз. Юз-ифода ёки феъл-атвор тасвирида тунд ранглар, безгин рух ва ёкимсиз ифода тарзи сезилиб туради. Буни ардокли адибимиз Абдулла ^одирийнинг шох асаридан олинган куйидаги парчаларда хам куришимиз мумкин.
Кумушбиби арик буйидан бир уринни кузлади-да, сакраб нариги юзига утди ва чункайди. Унинг кузлари мулойимгина сув устига огдилар. Арикнинг мусаффо тиник суви ёвошгина окиб келар, Кумушбибининг каршисига етканда гуёки, унинг таъзими учун секингина бир чарх уриб куяр, уз устида ултурган сохиранинг сихрига мусаххар булган каби таги бир каттарок доирада айлангач, охистагина куприк остига окиб кетар эди. Арик сувининг нихоятсиз бу харакатини узок куздан кечириб ултургач, кул узатиб сувдан олди ва юзини ювди. Унинг юзини упиб тушкан сув томчилари билан арик харакатка келиб чайкалди, гуёки сув ичида бир фитна юз берган эди... Иккинчи, учинчи кайталаб юз ювишда бу фитна таги хам кучайди.
Нозик оёклар толдилар шекиллик, садаф каби ок тишларини бир-икки кайталаб чайди, арик буйини ва унинг сувларини ташлаб кетди.
***
Х,овлидаги икир-чикир ишларни тамомлагач, айвоннинг олдига ултуриб тузатинди, тузатинар экан йулакдан юриб келмакда булган бир оёк товшини эшитиб юраги юраги



Download 240.02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling