Маъруфжон йўлдошев


Download 240.02 Kb.
bet13/37
Sana01.03.2023
Hajmi240.02 Kb.
#1240139
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   37
49


Чангалзор шовкинин тинглаб тураман.
Япроклар бандида кезган жимгина
Маъюс ва безовта кузни кураман.
Унинг кушигида, унинг охида
Сезаман одамзод калбин гохида. (А.Орипов)
Ёхуд жонсиз нарсага инсонга мурожаат килгандек муносабатда булиш хам жонлантиришнинг бир куриниши хисобланади. Адабиётшуносликда бу ходиса апастрофа деб юритилади. Бунда нарса - буюм жонлантирилмайди, факат жонли деб тасаввур килинади. Бу усулдан кахрамоннинг хеч кимга айтолмаган ички дардларини, сирларини ошкор килишда фойдаланилади. Масалан: Осмонга интилган дарахтлар, илдизингиз ердалигини била туриб, келиб-келиб сизни кучган кук багрини тиласизми? Х,ар бахор яшилликка алданганингизни хазон палласида сезмайсизми ё? Х,аммасини била туриб, хаммасини сеза туриб шамол изнига буйсунасиз, шитирлайсиз. Мен хам шивирлайман... Сизга инган шудринг менинг куз ёшим... Биламан, бор дардимни тукиб солмасам хам вокифсиз ахволимдан. Зотан, сиз тирик хотирасиз. Бебош япрокларнинг шивир-шивири, мунгли ёмгиркуй, эгилмачок майсалар, инжик шамол, чучмума хурсиниги, юрагимнинг адо булмас укинчи, сиз соддагина дарахтларим ва мен эгилишни эплолмаган асов галаён - хаммамиз ёлгиз согинч билан богланганмиз. (Ё. Акрам)

  1. Инток - нутк сохиби сифатида тасвирлаш, инсонлардек гапиртириш демак. Инток болаларга аталган шеър ва хикояларда, эртак ва масалларда куп кулланилади. Инток санъатидан масалларда алохида максад билан фойдаланилади. Инсонларга хос баъзи кусурлар, камчиликлар нарса-буюмлар мисолида образли килиб курсатиб берилади. Европа адабиётшунослик илмида аллегория деб аталадиган кучим хам «гапиртириш» усулига асосланади. Инток-жонлантиришда нарса ва буюмлар, хайвонлар инсонлардек гапиради. Аллегорик-жонлантиришда «хайвон ва жониворлар инсонлар каби харакат килади, улар каби гапиради. Укувчи эса асосий эътиборини шу хайвонлар оркали тасвирланаётган инсон образига каратади. Демак, аллегорияда образлар системаси икки катор хисобланади, яъни асарда тасвирланаётган хайвонлар образлари катори ва улар оркали шу характердаги кишилар катори.»92 Мухтор Худойкуловнинг «Шер билан пашша» деб номланган масалида хам айрим инсонларга хос мактанчоклик, ёлгон ишлатиб булса хам обру топишга уриниш иллати образли ифодасини топган:

Бир пашша Шернинг кулогига бир зум кунди-ю, учиб кетди. Сунг куринганга мактанди: - Биз Шер билан жуда якинмиз, куп масалаларда у мен билан маслахатлашиб туради...
Пашшаларга ишонманг!
Синестетик метафораларда бир сезги органи билан идрок этиладиган нарса- тушунча бошка сезги органи билан идрок этиладиган нарса-тушунчага ухшатилади, якинлаштирилади ва шу асосда кучма маъно юзага келади. Масалан: Ширин табассум, ширин гап, ширин уй; енгил табассум, енгил нигох, енгил кадам, огир туш, огир гап, огир масала каби. Бу мисолларда келтирилган ширин, енгил, огир сифатларида синестетик метафора содир булган. Маза-таъм маъносини билдирувчи «ширин» ва улчовни ифодаловчи «енгил» сузлари «ёкимли» маъносида, «огир» сузи эса «ёкимсиз» маъносида келган.
Метонимия деб вокеа-ходиса, нарса-буюмлар уртасидаги узаро якинлик ва богликлик асосида маъно кучишига айтилади. Метонимия хам киёсга асосланади. Факат «метафорада бир-бирига ухшаш предметларнинг белгилари киёсланса, метонимияда бу икки предмет ташки куриниши ёки ички хусусиятлари билан бир-бирига кандайдир алокаси булса хам, аммо, умуман бир-биридан фарк килувчи (бир-бирига ухшамаган) предметларнинг белгилари чогиштирилади.»93 Масалан:...яхшиликми, ёмонликми хайтовур буладирган кунгилсиз гапни кечиккани яхши... Фузулийни яхшилаб укуш керак. (АДодирий) Ушбу гапда муаллиф ва унинг асарлари уртасидаги алокадорликка асосланиб


92 Шомаксудов А. ва бошк. Уша асар. 246-б.


93 Шомаксудов А. ва бошк. Уша асар. 237-б.



Download 240.02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling