Маъруфжон йўлдошев


Download 240.02 Kb.
bet9/37
Sana01.03.2023
Hajmi240.02 Kb.
#1240139
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   37
45


ифодалилигини таъминлайди: Сокин хайкирик (М.Али). Оташин муз, ёнгинли дарё, сукир ломакон, кора нур, ялангоч шуур, яхлаган сароб (Р.Парфи), оппок тун, сузсиз сухбат каби бирикмалар оксюморонга мисол булади. Бундай гайриодатий бирикмалар антитезанинг бир куриниши сифатида талкин килинади. Маълумки, исталган икки сузни бириктириш билан оксюморон юзага келавермайди. Бундай бирикмалар ёзувчининг бадиий тафаккур махсули хисобланади. Шунинг учун гайриодатий бирикмаларни мантиксизлик билан боглаш мумкин эмас. Уларга эстетик ходиса сифатида ёндашиш зарур. Узаро богланмайдиган сузларни боглаётган куч нимада? Уларнинг бирикиб бадиий эффект бериши учун кандай ифода имконияти мавжуд? Ёзувчини бундай «маромсиз» бирикмалар яратишга нима мажбур килди? каби саволлар билан мазкур ходиса мохиятига кириб бориш мумкин.

Фарклаш деб икки нарса - буюм, вокеа - ходиса ёки холатлардаги дифференциал белгини аниклашга айтилади. Фарклаш хам киёс ва чогиштиришга асосланади. Ифода усулига кура антитезага якин, лекин «антитезада мантикий жихатдан карама-карши булган икки кутб киёсланади. Бунда бири иккинчисини рад этади ёки инкор килади»82 Тасвирий восита сифатидаги фарклашда белгилар кайси хусусиятига кура фарк килаётганлиги аникланади. Ухшатиш хам киёсга асосланади, бирок ухшатишда интеграл белгилар идрок килинади. Фарклашда киёс асносида уртага чикадиган фундаментал тафовут назарда тутилади. Ухшатишда булгани каби фарклашнинг хам ифода унсурларини куйидагича тартиблаш мумкин: 1. Фарклаш субъекти. 2. Фарклаш нисбати. 3. Фарклаш асоси. 4. Фарклашни юзага келтирувчи шаклий белгилар. 5. Фарклаш натижаси. Масалан: «Саройнинг турида бошкаларга караганда куркамрак бир хужра, анави хужраларга кийгиз тушалгани холда бу хужрада кип-кизил гилам, утталарда буз курпалар курилган булса, мунда ипак ва адрас курпалар, наригиларда кора чарог сасиганда, бу хужрада шамъ ёнадир, узга хужраларда енгил табиъатлик, серчакчак кишилар булганида бу хужранинг эгаси бошкача яратилишда. Огир табиъатлик, улуг гавдалик, куркам ва ок юзлик, келишган, кора кузлик, мутаносиб кора кошлик ва эндигина мурти сабз урган бир йигит. Бас бу хужра бино ва жихоз ёгидан, хам эга жихатидан диккатни узига жалб этарлик эди.» (А.Кодирий. Уткан кунлар).
Аён булганидек, парчада хужра, хужра ашёлари, хужра эгалари киёсга тортилган. Киёс асносида хужранинг кайси белгилари уртага чикарилган? Саройда бир неча хужра бор. Лекин тасвирда иккига ажратиляпти: а (битта) хужра ва в (куп) хужра. ани вдан ажратиб турувчи белгилар дастлаб умумий тарзда берилган: а куркам (в куркам эмас). Кейин хужра ашёларини бирма-бир санаш асносида уртадаги фарк курсатиб берилган: гилам - кийгиз; адрас курпа - буз курпа; шамъ - кора чарог; Шундан сунг хужра эгаларидаги фарк санаб утилади: а нинг эгаси огир табиатлик, улуг гавдалик, куркам ва ок юзлик, келишган, кора кузлик, мутаносиб кора кошлик ва эндигина мурти сабза урган бир йигит. внинг эгаларини табиийки бу тарзда тасвирлаб булмайди. Шу сабабли вдаги барча кишилар иккита белгида умумлаштиради: енгил табиатлик, серчакчак. Фарклашнинг ифода унсурига кура хужра (а) -фарклаш субъекти хисобланади. Чунки фаркланаётган предмет бу - хужрадир. Хужралар (в) - фарклаш нисбати булиб хужра(а)нинг узига хослиги бошка хужралар(в)га нисбатан аникланяпти. Фарклаш асоси сифатида «куркамрак» сузини олишимиз мумкин. Чунки ада мавжуд булган куркамлик вда мавжуд эмас. Шу белги анинг вдан фаркини таъкидлайди. Фарклашнинг шаклий белгилари: «бошкаларга караганда» бирикмаси ёрдамида уртадаги тафовут янада бурттирилган. Фарклаш натижаси ёзувчининг бадиий ниятини аниклашга олиб келади. Хуш, ёзувчи нима максадда бундай таккосни келтиради? Мазкур ифодаларнинг бадиий асар мохияти билан кай даражада алокадорлиги бор? Бу каби саволлар асосида фарклашнинг бешинчи унсурига жавоб изланади. Келтирилган парчада 3 боскичли фарклар силсиласи мавжудлигини сезиш кийин эмас. 1-боскич: хужра. 2-боскич: хужра ашёлари. 3-боскич: хужра эгалари.


82 Шомаксудов А. ва бошк. Уша асар. 234-б.



Download 240.02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling