Маъруфжон йўлдошев


Download 240.02 Kb.
bet11/37
Sana01.03.2023
Hajmi240.02 Kb.
#1240139
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   37
47


Кучимлар
Кучимлар дейилганда «адабий асарнинг бадиий кимматини, ифодалилигини, экспрессивликни кучайтириш учун бир нарсанинг номини, белгисини иккинчисига кучириш ёки сузларнинг умуман кучма маънода ишлатилиши»85 назарда тутилади. Суз маъносининг кучиш жараёнлари турли куринишларда воке булади, бу жараёнлар ва уларнинг натижалари сифатида юзага келадиган ходисалар, бу ходисаларнинг турлари, узига хос хусусиятлари каби масалалар узбек тилшунослигида анча батафсил урганилган. Кучимлар деярли купчилик адабиётларда «троплар» атамаси остида урганилган. «Бадиий текстнинг лингвистик тахлили» кулланмасида кучимлар куйидагича тасниф килинган: «1. Суз маъносининг микдорий кучишига асосланган троплар: а) гипербола; б) мейозис. 2. Суз маъносининг сифатий кучишига асосланган троплар: а) метафора; б) метонимия; в) ирония.» Долган тасвирий воситалар мазкур кучимларнинг куриниши сифатида берилади: «символ, жонлантириш, эпитет, апастрофа - метафоранинг; перифраза, синекдоха, аллегория, эпитет - метонимиянинг; антифраза, сарказм - ирониянинг; литота - мейозиснинг куринишларидир»86 Бадиий матнни лингвопоэтик тахлилга тортганда кучимлар деб аталадиган тасвирий воситаларнинг деярли барчасининг асосида ухшатиш, чогиштиришдан иборат мантикий тушунча ётганлигини унутмаслик керак.
Метафора. Нарса-буюм, вокеа ва ходисалар уртасидаги узаро ухшашликка асосланган маъно кучишига метафора дейилади. Метафора кучма маъно хосил килишнинг энг кенг таркалган усулларидан бири булиб, мумтоз адабиётшунослигимизда «истиора» деб юритилган. Метафоранинг икки турини фарклаш лозим: лингвистик метафора ва хусусий- муаллиф метафоралари. Лингвистик метафоралар тил тараккиёти билан боглик ходиса хисобланади. «Бундай метафоралар асосан, аташ, номлаш вазифасини бажарганлиги учун уларда услубий буёк, экспрессивлик, бинобарин, улар ифодалаган нутк предметига нисбатан субъектив муносабат акс этмайди.»87 Факатгина маълум бир сузнинг маъно доираси кенгаяди хамда янги тушунчаларни аташ учун хизмат килади. Масалан: одамнинг оёги - столнинг оёги, одамнинг кузи - узукнинг кузи, куйлакнинг этаги - тогнинг этаги каби. Хусусий-муаллиф метафоралари эса ёзувчининг эстетик максади, яъни борликни субъектив муносабатини кушиб ифодалаган холда номлаши асосида юзага келади. Улар услубий жихатдан буёкдорликка ва вокеликни образли тасвирлаш хусусиятига эга булади.


85 Шомаксудов А. ва бошк. Уша асар, 236-б.


86 Уринбоев Б. ва бошк. Уша асар. 29-30-б.


87 ^аранг: Мукаррамов М. Узбек тилида ухшатиш. -Т., 1976, 13-б.; Абдура^монов Ш. Узбек бадиий нуткида кулги кузгатувчи лисоний воситалар. НД.-Т., 1997, 105-б



Download 240.02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling